Het vuurwerk, de helden en de weemoed van 2018

Geïnspireerd door de formule van tv-programma Podium Witteman waag ik een poging, nu het nog kan, om een blik over de schouder te werpen naar het jaar 2018. Witteman c.s. verdeelde het jaar in zes categorieën die bepalend waren. Ik pas de bewoording hier en daar een beetje aan. Het gaat om de categorieën vuurwerk, echt klassiek, jonge helden, groot en groots, gouden kelen en weemoed.

De methode-Witteman gaat als volgt: drie kandidaten worden genomineerd per categorie, gevolgd door een korte discussie, waarna de voorzitter de knoop doorhakt en niet schroomt om zijn zin door te drijven. Een elegante manier om de toch verdienstelijke afvallers enige eer te gunnen, maar kordaat zes nummers één aan te wijzen.

Vuurwerk
In de categorie ‘vuurwerk’ zijn genomineerd: de kruisraketten die Trump afvuurde op Syrië na de chemische wapens die Assad op de bewoners van Idlib liet neerdalen in april, de 14.605 doden in bijna 57.000 incidenten (waarvan 340 mass shootings) die in de VS vielen door schietende lieden die zich op de Amerikaanse grondwet beroepen en zich daarin door hun president gesteund weten, en het psychotische machtsvertoon van diezelfde president die een jaar geleden de Noord-Koreaanse tegenvoeter Kim Jung-un op Twitter met de atoomdood bedreigde ‘want mijn knop is groter dan de jouwe’. De tweet wint, omdat hij de geestelijke ongesteldheid van de machtigste man op aarde verraadt en ons het vuurwerk kan bezorgen dat fataal kan zijn. Kruisraketten en chemische wapens, hoe abject ook, kunnen dat niet.

Echt klassiek
In de sector ‘echt klassiek’ vielen de onbeholpen spionagepogingen van de Russische inlichtingendienst, de onverbloemde keuze van de regering-Trump om olie- en wapenbelangen zo zwaar te laten wegen dat de moord op de journalist Khashoggi half door Trump werd goedgepraat en de zelfzalving van Xi Jinping begin maart tot dictator voor het leven – zover ging zelfs Poetin niet.

Xi wint, om ons er nog maar eens aan te herinneren dat niet autocratieën maar democratieën de beste garantie voor veiligheid en welvaart zijn, en dat China zich de logische opvolger vindt van een paar andere landen om de wereld de komende eeuwen te leiden.

Brexit zal de Britten voorlopig een tweede Suez-trauma bezorgen

Jonge helden
Dan de jonge helden. Niet de Emile Ratelbanden, maar de laat-dertigers en veertigers zijn de hoop van de wereld. We houden het op de Canadese premier Justin Trudeau (47) die Donald Trump begin juni trotseerde toen die de G-7 in Canada voortijdig verliet. Trump had de gastheer beledigd met de opmerking dat goedkoper Canadees staal een bedreiging zou zijn voor de Amerikaanse ‘nationale veiligheid’. Die drogreden pikte Trudeau niet.

Een soortgelijk voorval speelde zich af toen Trump naar de Navo-top reisde en het zijn Franse ambtgenoot Emmanuel Macron (41) kwalijk had genomen een Europees leger te bepleiten. Macron had het gewaagd om de VS als een soort vijand in plaats van een trouwe bondgenoot te zien. Dat was niet de eerste keer, en de Franse president is nu wel klaar met Trump, die hij een gebrek aan beschaving verweet. Macron wint, Ratelband en Trudeau dus niet.

Groots en groot
Groots was 2018 niet, maar in één enkel opzicht wel groot. Een grote gebeurtenis is en blijft de Brexit, waarover binnen twee weken in het Lagerhuis gestemd wordt. Of die nou wel of niet doorgaat (niet, denk en hoop ik), het zal de Britten voorlopig een tweede Suez-trauma bezorgen. (Voor de jongere lezers: in 1956 dachten de Britten met militair ingrijpen de nationalisatie van het Suezkanaal te kunnen terugdraaien, maar kregen geen steun van de VS en moesten bakzeil halen).

Tweede kandidaat: de VS verklaren zichzelf niet langer tot politieagent van de wereld, maar tot eigenzuchtige speler in het spel dat zij de ‘great power competition’ noemen: het is voortaan ieder voor zich, America First en volgens sommigen zelfs America Alone. Europese manifestatie daarvan in 2018: het opzeggen van het INF-atoom verdrag, de Navo in rep en roer na harde bruskeringen van Trump tegen lidstaten die in zijn ogen free riders zijn, en de openlijke schoffering van Merkel door Trump.

Het is voortaan America First en volgens sommigen zelfs America Alone

Derde kandidaat: de schokkende ontwikkeling van het klimaatdossier. De uitkomst van de IPCC-studie dat we nu al ver achter liggen op de doelstellingen die bij de klimaattop in Parijs (december 2015) zijn afgesproken en het min of meer mislukken van de vervolgconferentie in Katowice, demonstreren hoe zorgeloos en provocerend we met het lot van de kleinkinderen omgaan. Après nous la déluge: het klimaat is nummer één in de categorie ‘groot’.

Gouden kelen
In de rubriek ‘gouden kelen’ treffen we wat mij betreft Ahed Tamimi aan, de achttienjarige Palestijnse activiste die achter Israëlische tralies belandde omdat ze een zwaarbewapende Israëlische soldaat te lijf was gegaan en volgens de rechter diens veiligheid bedreigde. Tamimi, door Amnesty International tot de ‘Palestijnse Rosa Sparks’ gedoopt, deelde het lot van enkele honderden andere Palestijnse kinderen die de Israëlische bezetting trotseren.

In de gevangenis bracht Tamimi de dagen door met het bestuderen van wetsteksten, omdat zij later wil opkomen voor rechten van kinderen die achter gesloten deuren voor Israëlische rechtbanken terechtstaan. ‘Ik ben een vrijheidsstrijder en voel me geen slachtoffer’, zei Tamimi, ‘de 15-jarige zoon van een Israëlische kolonist die leert Palestijnen te haten is een slachtoffer’.

Ahed Tamimi werd eind juli drie weken vervroegd vrijgelaten. Zij concurreert ‘keelsgewijs’ eigenlijk niet met de tweede kandidaat: de duizenden anonieme meisjes die met een bandje met ‘Am I next?’op hun voorhoofd rond durven te lopen in India, het land waar elke dertien en een halve minuut een minderjarige vrouw wordt verkracht.

Dat mag officieel natuurlijk niet, maar India is ook het land waar in mei 2018 de verkrachter van een zestienjarig meisje tot een boete van 750 dollar werd veroordeeld. De gang waartoe de dader behoorde werd zo woedend dat zij het huis van het slachtoffer platbrandden, en de ouders en het slachtoffer zelf om het leven kwamen.

Niet te vergelijken, maar om het dichtbij huis te houden ken ik de prijs toe aan minister Sigrid Kaag, die op 30 september de Abel Herzberglezing hield en daarin waarschuwde tegen het collectief zwijgen over het opkomende populisme in Nederland en de risico’s die dit voor de rechtsstaat heeft. Te mager, vonden nationale toeschouwers als Paul Scheffer en Bas Heijne, maar in het vrolijke ‘doe normaal’ kabinet-Rutte al een uitdagend begin.

Weemoed
Ten slotte de categorie weemoed. Alleen al vanwege de naam moet hier de bundel gedichten van Levi Weemoedt figureren, die eind 2018 de boekenlijsten veroverde. Dat geeft de mens trouwens ook weer hoop. De meester van het cynisme dicht: ‘o, het zal hun een zorg zijn of de wereld vergaat – als om zes uur het eten maar op tafel staat’. Een geschikt motto voor het volgende regeerakkoord, lijkt me.

We namen in 2018 ook met weemoed afscheid van de waarheid

De tweelingziel van weemoed is natuurlijk afscheid. We namen in 2018 voorlopig afscheid van de liberale wereldorde. Spraken we tien jaar geleden nog hoopvol, zelfs met een zekere bewondering, over de opkomst van de BRICS-landen die een bruisend alternatief leken te worden voor de verbleekte macht van de oude wereld waarvan geen appèl op de rest meer afstraalde, nu zijn juist Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika en nog wat landen kwaadaardige autocratieën geworden die antidemocratische en antirechtsstatelijke toonbeelden zijn.

We namen in 2018 ook met weemoed afscheid van de waarheid, want het ontkennen en liegen werd een legitiem alternatief: ook al moest een Nederlandse minister voor een leugen vertrekken, De Trumps, Poetins, Assads, Orbans, Salvini’s, Bolsonaro’s en de Bin Salmans trekken vooralsnog aan het langste eind.

Deze column verscheen eerder bij Vrij Nederlands Macht op Vrijdag.