Taiwan, Trump en China: klem tussen twee reuzen

Toen Donald Trump op 16 juni 2015 zijn kandidatuur voor het Amerikaanse presidentschap aankondigde, namen weinig commentatoren de voormalig reality-tv ster serieus. Hij behaalde op 8 november jl. echter een verrassende zege op Hillary Clinton; en de politieke outsider, wars van Washingtons politieke tradities, heeft nog vóór zijn inauguratie de relaties met Beijing op scherp gesteld.

Tegen ieder politiek protocol in, nam Trump op 2 december 2016 een felicitatie-telefoontje van de Taiwanese president Tsai Ying-wen aan – en pochte hier vervolgens over op Twitter.[1] China protesteerde heftig, maar de President elect toonde weinig berouw. Wederom op Twitter – Trumps favoriete medium om met zijn achterban te communiceren – vroeg hij zich publiekelijk af hoe het kan dat de Verenigde Staten wel miljarden dollars aan militair materiaal aan Taiwan verkopen, maar geen telefoontje mogen aannemen. Diezelfde week haalde Trump hard uit naar de Chinese reclamatieprojecten in de Zuid-Chinese Zee en wat Trump beschouwt als Beijings protectionistische taxatiebeleid.[2]

Trump schopt tegen China’s heilige huisje
De climax kwam in een interview op 11 december jl. met FoxNews, waarin hij het waagde tegen China’s heilige huisje van het Eén-Chinabeleid te schoppen: “Waarom zouden we ons daaraan moeten houden als China zelf over andere zaken, waaronder handel, geen haarbreed toegeeft?”,  aldus de toekomstige president.[3] “China zou het probleem met Noord-Korea’s nucleaire wapens kunnen oplossen, maar ze helpen ons helemaal niet. […] Ik wil dus niet dat China mij dicteert [wat ik wel en niet kan doen].”[4]

In Taiwan heeft Trump de hoop gewekt dat de eigengereide President elect door zijn overwegend pro-Taiwan adviseurs overtuigd kan worden Taiwan modernere wapens te verkopen en te steunen in het verkrijgen van het lidmaatschap van internationale organisaties. Tegelijkertijd vreest men de reactie vanuit Beijing. Toch is het van Chinese kant tot nu toe onverwacht rustig gebleven. Minister van Buitenlandse Zaken Wang Yi richtte zijn pijlen vooral op Tsai Ying-wen en noemde haar actie kleinzielig en onbeduidend. Beijing heeft het aantal militaire exercities in de Straat van Taiwan opgevoerd en publiceert dreigende artikelen in de staatsmedia,[5] waarin de Verenigde Staten worden gewaarschuwd dat China “wraak zal nemen” als het Eén-Chinabeleid niet wordt gerespecteerd – maar lijkt grotendeels bereid eerst de situatie na Trumps inauguratie af te wachten.

Onduidelijk is nog hoe Trump en zijn adviseurs de ‘Taiwan-kaart’ uiteindelijk zullen inzetten. Is de ogenschijnlijke steun voor het eiland oprecht of wordt Taiwan straks een ruilmiddel in een groter spel over handelsstromen en munt-devaluaties?

Voorzichtig optimisme
In Taiwan werd in eerste instantie opgewonden gereageerd op het telefoontje tussen mevrouw Tsai en de heer Trump. Sinds Jimmy Carter in 1978 met China diplomatieke relaties is aangegaan, heeft geen enkele Amerikaanse president het meer aangedurfd (openlijk) direct contact te hebben met zijn Taiwanese tegenhanger. Er volgde een lawine aan speculaties wat dit telefoontje zou kunnen betekenen voor de betrekkingen tussen de VS en Taiwan.

Hoewel president Tsai – hoogstwaarschijnlijk uit vrees voor de reactie vanuit China – er in de binnenlandse media weinig ophef over heeft gemaakt, kwam deze opsteker voor haar op een goed moment. De president behoort tot de Democratisch Progressieve Partij (DPP) die, in tegenstelling tot zijn beroemde tegenhanger de Guomindang, onafhankelijkheid nastreeft. Toen Tsai in mei 2016 in haar inauguratie-speech niet de door China zeer belangrijk geachte ‘1992 Consensus’[6] noemde, was de acht jaar lange detente in de relaties, die vorm had gekregen onder de Chinees-gezinde Guomindang president Ma Ying-jeou, definitief voorbij. China zette prompt een punt achter alle officiële contacten. Sindsdien oefent Beijing zowel politieke als economische druk uit op het eiland, in de hoop de regering van standpunt te doen veranderen.

Sinds Jimmy Carter in 1978 met China diplomatieke relaties aanging, heeft geen enkele Amerikaanse president het aangedurfd (openlijk) direct contact te hebben met zijn Taiwanese tegenhanger

Dit is een groot probleem voor Taiwan, dat al een aantal jaren worstelt met een stagnerende economie, groeiende inkomensongelijkheid en inflatie in de huizenprijzen. Tijdens Ma Ying-jeou’s termijn was Taiwans economische groei sterk afhankelijk van toenemende handel met het Chinese vasteland. Nu Tsai’s koele relatie met Beijing groei in deze richting in de weg staat, wordt Taiwan afhankelijker van zijn internationale bondgenoten.

Hervatting ‘bondgenootje-pik’
Ook het staakt-het-vuren in het ‘bondgenootje-pik’, waarbij China probeert Taiwans overgebleven officiële diplomatieke contacten af te troggelen, lijkt voorbij. Op 21 december jl. kondigde het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken aan dat Sao Tome en Principe niet langer de Republiek China (ROC) erkent. Het aantal landen dat nog officiële relaties met Taiwan onderhoudt staat nu op 21.

Hoewel deze verkoeling van de relaties in Taipei dus duidelijk merkbaar is – al is het maar omdat de busladingen aan Chinese toeristen die normaal gesproken het eiland doorkruisen wegblijven en het voor expats vrijwel onmogelijk is geworden in Taiwan een visum voor China aan te vragen – staat volgens een recente enquête[7] toch bijna de helft van het electoraat achter het China-beleid van de president. Wu Shih-chang, van de Taiwan Brain Trust-denktank interpreteert dit als een teken dat de Taiwanese bevolking niet toegeeft aan de druk vanuit Beijing. Verdere data van de enquête lijken dit echter tegen te spreken: zo prefereert 79,8% van de bevolking de status quo boven een poging tot onafhankelijkheid of re-unificatie.

Er is grote media-aandacht voor Trumps recente strubbelingen met China en men maakt zich zorgen over wat een al te grote verstoring van de status quo voor Taiwan zou kunnen betekenen. Professor Tso Chen-Dong van de Nationale Universiteit van Taiwan benadrukt hoe Taiwan na Trumps interview met FoxNews zijn verwachtingen weer heeft bijgesteld: “Toen Trump benadrukte dat hij zich niet hoefde te houden aan het Eén-Chinabeleid, tenzij China een deal met Amerika zou sluiten, interpreteerden we dit als een poging Taiwan als onderhandelingsmateriaal te gebruiken.”[8]

Trump opereert binnen afgebakende marges
Toch is er wellicht minder reden tot paniek dan de recente mediahype doet vermoeden. Hoewel Trump ongetwijfeld heel wat stof heeft doen opwaaien, zijn zelfs voor een Amerikaanse president de beleidsopties wat betreft de driehoeksverhouding-China/Taiwan/VS vrij beperkt. Stel dat Trump oprecht van zins is Taiwan te steunen. De optimale uitkomst voor Taipei zou dan zijn om de meest geavanceerde wapens van Amerika te mogen kopen en steun van Washington te krijgen bij het toetreden tot internationale organisaties. “De president zou het in dit geval echter zeer waarschijnlijk met de Amerikaanse wapenproducenten aan de stok krijgen”, aldus professor Tso. Tsai Ying-wen heeft namelijk aangegeven de binnenlandse wapenindustrie aan te willen zwengelen. Met geavanceerde Amerikaanse wapensystemen in de hand zou dit zeer waarschijnlijk leiden tot een snelle ontwikkeling van de eigen capaciteit en een verminderde vraag naar Amerikaanse wapens.

Taiwan heeft al een aantal jaren te kampen met een stagnerende economie, groeiende inkomensongelijkheid en inflatie in de huizenprijzen

Ten tweede zou China alles op alles zetten om dit te voorkomen. In 2010 overwoog het Politburo al om, in antwoord op nieuwe wapenverkopen door de regering-Obama, sancties op te leggen aan de Amerikaanse wapenhandelaren. Dit is uiteindelijk met stille diplomatie voorkomen, maar Tso benadrukt hoe de onderhandelingsruimte onder het presidentschap van Tsai beduidend kleiner is geworden. “Ik zou niet verbaasd staan als Beijing deze keer andere maatregelen zou treffen. Wellicht zullen ze zelfs direct naar Trump stappen om die optie af te kopen.” Ook is, aldus Tso, de afgelopen jaren het Amerikaanse politieke kapitaal in internationale organisaties verminderd, wat betekent dat het moeilijker zou zijn om Taiwan op deze manier te helpen.

Spint Washington garen bij een sterker Taiwan?
De vraag is ook hoe Amerika baat heeft bij een sterker Taiwan. Trumps adviseurs Alexander Gray en China-criticus Peter Navarro publiceerden op 7 november 2016 een toonaangevend artikel in het blad Foreign Policy. Zij baseerden Trumps Azië-beleid vrijwel volledig op hun analyse van China’s toenemende assertiviteit in de regio en legden de nadruk op een meer zelfzuchtige aanpak en een sterker leger. In dit plaatje past een sterk Taiwan, dat zou kunnen helpen met het in bedwang houden van China. Zo’n aanpak zou echter vrijwel zeker leiden tot een harde confrontatie met de economische reus.

Bovendien is dit beleidsdoel in feite al gedeeltelijk bereikt tijdens de Obamajaren: via onder andere de TPP en legale arbitrages over China’s claims in de Zuid Chinese Zee heeft de regering-Obama Beijing deels geïsoleerd van de internationale gemeenschap. Verdere verkoeling van de relatie met China is niet in Washingtons voordeel. Zonder China’s steun wordt het vinden van een oplossing voor een groot aantal mondiale kwesties, waaronder de klimaatproblematiek, terrorismebestrijding en het Noord-Koreaanse nucleaire wapenprogramma, een stuk moeilijker.

Stel dat Trump daarentegen tijdens zijn presidentschap zou besluiten dat het profijtelijker is Taiwan als ruilmiddel in te zetten. In dat geval loopt hij direct tegen een aantal juridische en beleidsmatige problemen aan. Zo zou China kunnen eisen dat de VS hun wapenverkopen aan Taipei stopzetten, maar deze zijn gewaarborgd in de 1979 Taiwan Relations Act. Ook zou het Amerika’s internationale imago weinig goed doen als het zo openlijk een bondgenoot in de steek laat. Landen als Vietnam en Japan, die voor hun bescherming tegen China ook vaak naar de VS kijken, zouden hier ongetwijfeld hun eigen conclusies uit trekken. Professor Tso Chen-Dong onderstreept dat er binnen de VS geen sociale of politieke basis is voor een president om Taiwan aan zijn lot over te laten. Zo’n actie strookt simpelweg niet met het imago als ‘beschermer van de democratie’, waar het Amerikaanse zelfbeeld sterk op leunt. De bureaucratische weerstand zou enorm zijn.

Conclusie
Trump is dus in feite niet bij machte lukraak grote veranderingen in de status quo teweeg te brengen. Buiten het feit dat Trumps gedrag erg ongelegen komt voor Xi Jinping, omdat eind 2017 binnen het Politburo een leiderschapswisseling zal plaatsvinden en de Chinese president druk bezig is met de voorbereidingen, kan dit ook als een deel van de verklaring worden beschouwd voor de onderkoelde reactie vanuit China. Beijing beseft dat zodra Trump werkelijk ingezworen is, het aantal bureaucratische beperkingen op zijn gedrag sterk zal toenemen.

Wat Trump wel kan doen, en waar men in Taipei op hoopt, is op onverwachte momenten met het ingesleten protocol breken. “Welke Taiwenese ambtenaren, op welk niveau en in welke hoedanigheid kunnen in de VS worden ontvangen en in hoeverre wordt daar zichtbaarheid aan gegeven. Dit soort acties creëert een precedent waar andere landen wellicht een voorbeeld aan zullen nemen”, aldus professor Tso. Op deze manier zou Trump Taipei’s doelen om zowel meer internationale diplomatieke legitimiteit als lidmaatschap in internationale organisaties te verkrijgen, indirect kunnen steunen. Het moet nog worden afgewacht welke weg Trump en zijn team uiteindelijk zullen inslaan, maar de veranderingen in de status quo tussen China en Taiwan zullen zeer waarschijnlijk minder groot zijn dan recentelijk aan beide kanten van de Straat van Taiwan wordt gehoopt dan wel gevreesd.