Hoe onlogisch de EU (vaak) werkt

De meervoudige crisis in de Europese Unie gaat de Europese leiders ver boven de pet. De EU moet veranderen, maar hoe? En hoe werkt het allemaal in de praktijk in Brussel en Straatsburg? Deze en vele andere vragen omtrent de werking van en communicatie binnen de EU worden beantwoord in de boeken van Mathieu Segers en Chris Aalberts, hieronder besproken door onze Brusselse correspondent Jan Werts.

“Het echte debat gaat niet over Brexit, maar over de onvermijdelijke verandering van de EU. Hoe gaat die er uit zien? De Brexit-vraag, hoe spannend ook, valt hierbij in het niet.” Laat men aanknopen bij de oude Duitse gedachte van een Europa met meer snelheden, een kern-Europa, aldus Mathieu Segers in zijn bundel opstellen.

Segers merkt op dat de meervoudige Europese crisis (Brexit, de vluchtelingen en migranten, de wankele euro, etc.) de Europese leiders (Merkel, Juncker, Tusk en, inmiddels, Macron) “ver te boven gaat”. De Duitse minister van Financiën, Wolfgang Schäuble, voorzag, met zijn CDU landgenoot Karl Lamers, een kwart eeuw geleden al dat de EU nog eens zou vastlopen. Door de voortdurende uitbreiding van het aantal landen en van Brusselse activiteiten zouden de uiteenlopende nationale belangen elkaar alsmaar vaker tegenkomen. Voortdurend uitbreiden (een reeks Balkanstaten zit nog in de wachtkamer) resulteerde in lidstaten met ver uiteenlopende politieke culturen, zoals de Visegrad-groep. Dit voortploeterende Europa doet veel mensen terugverlangen naar hun vertrouwde nabije natiestaat.

Merkel en Macron halen ‘Kern-Europa’ uit de mottenballen
Kan zo’n kern-Europa het verder uitbreiden van de EU toch voltooien en tegelijk via een steviger euro verdiepen? Schäuble’s voorstel is destijds radicaal afgewezen. De Italianen waren woedend, want zij werden uitgesloten en de Fransen reageerden nogal wantrouwend. Deze zomer haalden kanselier Merkel en president Macron dat kern-Europa uit de mottenballen. “Dit wijst op een scenario dat al lang sluimert: een Frans-Duitse integratiekopgroep. De eurozone kan daar de voorafspiegeling van zijn,” aldus Segers.

Duitsland wil in dat kader een Europese minister van Financiën accepteren voor de eurozone, aldus Merkel in haar persconferentie van 29 augustus jl. Valt dit te koppelen aan het Franse verlangen die minister een flink budget te geven om zwakke eurobroeder-landen te ondersteunen? Daarover was de Duitse kanselier terughoudend. Segers signaleert terecht als belangrijkste obstakel voor zo’n Kern-Europa dat de zwakkere eurolanden zich politiek en economisch moeten gaan gedragen zoals Duitsland. Dat is een onoverkomelijke vereiste. Tegelijk schetst hij hoe Duitsland tijdens de eurocrisis met zijn miljardencheques “schrille echo’s uit het verleden opriep zoals fotoshoppen met Merkel en Hitler”. Conclusie: “de Duitsers zijn ongeschikt als Europese leiders en zij weten dat.”

Uitgangspunt van Segers’ bundel is het Verdrag van Maastricht, de “nieuwe entree van Europa in de wereldpolitiek” van 1993. Volgens Segers wordt die entree nu via crises op zijn houdbaarheid getest. De bundel is verdeeld in vier kwesties: de Duits/Franse machtsvraag binnen Europa; de Verenigde Staten en de EU; de supranationale euro en een bevolking die nationaal denkt; en het gewicht van de EU in de wijdere wereld.

Vergeten wordt in deze bundel dat een Kern-Europa niet eenvoudig te creëren is. Net als Schäuble en Lamers destijds, gaan ook Merkel en Macron daaraan voorbij. De procedure vereist per onderwerp dat ruwweg driekwart van de regeringen instemmen; een hele zware horde in het verdeelde Europa van vandaag. Het geeft te denken dat het samengaan van een groep lidstaten om afzonderlijk samen te werken al twee decennia is toegestaan, maar vrijwel nooit werd toegepast.

Surrealistisch Straatsburg
Tellen de feiten wel bij het beraad in Brussel? Luistert men daar naar burgers? Bevordert het Europees Parlement de Europese eenheid? Is Brussel het afvoerputje van de Nederlandse politiek? Waarom betaalt dat parlement de reiskosten van journalisten naar Straatsburg? Hoe controleert de Tweede Kamer wat een minister in Brussel uitspookt? Hoe gaat Brussel om met eurosceptici?

Op dergelijke vragen geeft Chris Aalberts duidelijk antwoord in vijftig vragen. Zo verneemt men waarom kleine partijen in Straatsburg niks voor elkaar krijgen. Of hoe de sociaaldemocraten moeten slikken dat de Slowaakse minister-president, hoewel partijgenoot, absoluut geen vluchtelingen wil opnemen; hoe de Twentse Annie Schreijer-Pierik ’s lands populairste Europarlementariër werd; waarom niemand luistert naar de eurosceptische partijen en waarom de debatten daar zo saai zijn. “Het duurt langer dan de maximale spreektijd van twee minuten voordat je in de onmetelijke zaal ontdekt waar de spreker zit.” Vaak loopt het ‘debat’ uit op eindeloze stemverklaringen. Door de compromisvorming vooraf lijken die wel erg op elkaar, aldus Aalberts.

Na zijn verhelderende boekje Kunnen burgers Europa van koers laten veranderen? uit 2014, reisde de docent politieke communicatie vanuit Rotterdam een jaar lang regelmatig naar Brussel en Straatsburg’; 258 donateurs brachten daarvoor 5.000 euro bijeen; het Europees Parlement droeg 600 euro bij. Aalberts schetst Kafka-achtig hoe het voor de individuele burger vrijwel onmogelijk is om in Brussel en Straatsburg binnen te komen bij de bureaus van de Commissie, de Raad van Ministers en het Europees Parlement.

Op een dag verzeilt Aalberts in de oprichtingsvergadering van de intergroep voor afrofobie die het groeiend populisme en racisme met ‘inclusieve wetgeving’ gaat bestrijden. Europarlementariërs formeerden aparte gespreksgroepen voor onder andere antisemitisme, islamofobie, homohaat, leeftijdsdiscriminatie, zigeunerhaat, intersectioneel racisme en antimigrantenracisme. Zij vormen onderdelen van de 28 intergroepen voor onder meer biodiversiteit, dierenwelzijn, jongeren, sport, handel, water, religie, integriteit enzovoorts. “Deze groepen zijn discussieclubs van Europarlementariërs die daar tijd in steken als ze niks beters te doen hebben. Zo’n groep heeft geen enkele macht.” Zij bespreken problemen waarover het Europees Parlement meestal zelfs geen zeggenschap heeft, aldus Aalberts.

Spreken onze politici ginds met dubbele tongen? Neem minister Henk Kamp van Economische Zaken van de VVD, de partij die de Europese wetgeving wil beperken. Kamp lanceerde in Brussel een lijst met ambitieuze initiatieven. Aalberts: “Iedere luisteraar weet: alles wat Kamp hier zegt leidt tot meer Europa.” Maar Kamp wilde met zijn waslijst bij zijn Brusselse Eurofiele gehoor scoren.

Het Europees Parlement als werkverschaffer voor 751 voltijdse politici; vijf keer zoveel ambtenaren en tien keer zoveel lobbyisten? Daar komt dit boek wel op neer. De luchtig geschreven notities stemmen overeen met onze ervaring als onregelmatig passant in Straatsburg sedert 1968. Wel dient vermeld – wat Aalberts nalaat – dat dit parlement in de Europese besluitvorming echt meer gewicht heeft dan hier lijkt. Maar dat ondermijnt niet de ondertitel van zijn betoog: ‘hoe (on)logisch de EU werkt’.