Een onthullende reconstructie van Poetins opmars
Books & Movies Diplomacy & Foreign Affairs

Een onthullende reconstructie van Poetins opmars

11 Sep 2018 - 16:36
Back to archive
Author(s):

Putin’s Witnesses is een onthullend verslag van het allereerste jaar van Poetins presidentschap door de bekende documentairemaker Vitaly Mansky, die van dichtbij meekeek door zijn camera. Op 31 december 1999 droeg de eerste president van de Russische Federatie Boris Jeltsin onverwacht de macht over aan zijn zelfgekozen opvolger, Vladimir Poetin. Puttend uit zijn eigen filmarchief van deze enerverende jaren doet Vitaly Mansky in zijn nieuwste film op opzienbarende wijze verslag van een keerpunt in de recente geschiedenis van Rusland.

De film bestrijkt het eerste regeringsjaar van de politicus die het land terugvoert naar een Sovjet-achtig nationalisme en die met tirannieke middelen nu al bijna twee decennia vasthoudt aan de macht. Die kennis werpt een griezelige schaduw over het gefilmde materiaal. Terugkijkend stelt Mansky vragen bij zijn eigen rol in de beeldvorming rond de president en diens greep naar de macht. Kun je van gebeurtenissen zoals deze simpelweg getuige zijn, of maakt stilzwijgen medeplichtig?

Voor deze film reconstrueerde Mansky de opmars van Poetin zoals die in zijn destijds geschoten materiaal te zien is. In zijn huidige, zelfgekozen exil in Letland doorzoekt de filmmaker zijn oude tapes en construeert daarmee een narratief dat een pijnlijk duel laat zien tussen de democratische hoop van die dagen en de cynische kennis van nu. Dit scherpe contrast tussen de oude tapes van toen en Mansky’s voice-over in het heden is een van de meest beklijvende kwaliteiten van deze film. Het is saillant om te zien hoezeer de democratische verwachting die de toen nog niet gekozen Poetin destijds etaleerde botst met wat we inmiddels weten over zijn bewind.

Deze film komt dichterbij het fenomeen Poetin dan ooit eerder te zien was. Mansky bevond zich in de jaren 1999-2000 met zijn camera bovenop de huid van Poetin en diens jonge, van veranderingsgezindheid stralende verkiezingscomité. Dat geeft deze film een blik op de persoon Poetin die tegenwoordig in de internationale en Russische media onmogelijk is om te verkrijgen. Dit is de Poetin voordat hij achter een kordon veiligheids- en PR-beambten verdween.

Putin’s Witnesses grossiert in veelzeggende beelden. Zo zien we de Poetin die in een memorabele scène naar zijn oude basisschoollerares wordt gestuurd om een politiek promotiefilmpje op te nemen. Maar bij die gelegenheid bewijst Poetin niemand anders dan zichzelf te kunnen zijn. Voor een charme-offensief levert deze episode geen bruikbaar beeldmateriaal. Veelzeggend ook is de weigering van Poetin in die tijd om mee te doen aan politieke debatten.

Mansky legt de puzzelstukken uit zijn archief in een dwingend en overtuigend patroon neer. Aan het begin van de film slaat zijn film een opvallend ontspannen, bijna huiselijke toon aan, geheel in de geest van de tijd voordat Poetin aan de macht kwam. Maar langzamerhand voeren de soundtrack en de voice-over de spanning op, culminerend in een aangrijpende, centrale scène waarin Poetins succesvolle verkiezingsteam feest viert na hun overwinning. Dit terwijl een melancholieke Mansky in de voice-over van het heden het lot van de aanwezigen bespreekt: vrijwel het hele team blijkt inmiddels mysterieus verdwenen, gevlucht, vermoord, of in ballingschap.

Pratend vanachter de camera met Poetin zegt de toekomstige president tegen Mansky onomwonden terug te verlangen naar de grandeur van de Sovjet-Unie. De ondergang daarvan wordt getypeerd als ‘de grootste geopolitieke tragedie van de twintigste eeuw.’

Met zijn onderzoekende houding jegens totalitaire regimes, zoals Mansky dat eerder deed met die van Cuba, Korea en Rusland, past Putin’s Witnesses onmiskenbaar binnen zijn oeuvre. De filmmaker maakte eerder internationaal naam met films zoals Motherland or Death (2011), Pipeline (2013) en Under the Sun (2015). In deze tijd van autoritaire regeringsleiders zoals Poetin, Trump en Erdogan, met hun voorkeur voor een regeringsstijl die op gespannen voet staat met democratische principes, stelt Mansky met zijn persoonlijk getinte film belangrijke vragen over waar onschuld eindigt en medeplichtigheid begint.

Putin’s Witnesses is te zien tijdens IDFA in Amsterdam, 14-25 november en tijdens de IDFA Special in Tuschinski op 20 september (de special is helaas uitverkocht). www.idfa.nl . Dit stuk is geschreven door Jaïr Tchong. 

Authors

IDFA
International Documentary Film Festival Amsterdam