Drieduizend jaar Oorlog en (soms) vrede

Vrede en Oorlog, zo luidt de titel van het nieuwe boek van de Belgische hoogleraar aan de Vrije Universiteit in Brussel, Jonathan Holslag. Ook voor veiligheidsdeskundige Kees Homan bevat de 'boeiende beschrijving en analyse van de wereldgeschiedenis van de afgelopen 3.000 jaar' vrij onbekende informatie.

Jonathan Holslag is een bekend deskundige op het gebied van internationale politiek - in het bijzonder over China. In ons land schrijft hij geregeld opiniërende artikelen in landelijke dagbladen en is een welkome spreker bij conferenties. Holslag is ook doorgebroken op mondiaal niveau, want het hier besproken boek is in liefst 17 talen vertaald. Eerder publiceerde hij de boeken De kracht van het paradijs (2014), Onmogelijke vrede (2015) en Vlaanderen 2055 (2015).

In Vrede en oorlog biedt Holslag de lezer een boeiende beschrijving en analyse van de wereldgeschiedenis van de afgelopen 3.000 jaar. Hij gaat daarbij niet alleen in op de oorzaken van conflicten tussen rijken, landen en volken, maar ook op de pogingen tot diplomatie en verzoening. Het boek geeft een goed beeld van de diverse politieke krachtenvelden van de afgelopen 3.000 jaar.

Het 559 pagina’s tellende werk behandelt daarbij alle grote regio’s: China, Zuid-Azië, Perzië, Afrika, Europa, etc. De auteur schenkt niet alleen aandacht aan de grote strategische kwesties, maar ook aan de wijze waarop gewone mensen ermee omgingen. Dat laatste is een belangrijke verdienste, want dit aspect ontbreekt vaak in geschiedenisboeken.

Vrede en Oorlog bevat ook (althans voor mij) vrij onbekende informatie. Wie wist bijvoorbeeld dat in de afgelopen 3.000 jaar China elf eeuwen in oorlog was en het grootste deel van het grondgebied van de huidige Volksrepubliek in het verleden gekoloniseerd is door de Han-Chinezen? En dat het Romeinse Rijk zelfs gedurende de helft van zijn bestaan in conflicten was verwikkeld? Maar ook vrij onbekend is dat de Verenigde Staten sinds 1776 zeker 100 jaar in oorlog zijn geweest.

In de inleiding gaat Holslag in op het belang van de geschiedenis. Deze inleiding kan beschouwd worden als een persoonlijke verantwoording van zijn boek. Om de verschillende onderdelen van de geschiedenis tot elkaar te verweven tot een consistent betoog, onderscheidt hij de volgende samenhangende lagen: 1) de verdeling van de macht; 2) de politieke organisatie; 3) de interactie tussen politieke entiteiten; 4) de relatie tussen de mens en de planeet; en 5) de aard van de wereldpolitiek.

Holslag biedt langs deze weg een brede verkenning van de vele aspecten die in 3.000 jaar wereldgeschiedenis een rol hebben gespeeld. Veelal begint in ons land het onderwijs in geschiedenis in het gunstigste geval met de Tachtigjarige Oorlog, maar Holslag behandelt in zijn boek ook de geschiedenis die teruggaat tot de vroegere Oudheid. Hij springt met dit boek in een gat in de markt.

Vrede en Oorlog toont  aan dat er geen absoluut moreel gelijk is in de geschiedenis

De auteur noemt zelf velerlei oorzaken voor oorlog. Zo is er het morele gelijk dat staten aanvoeren om oorlog te voeren om een eind te maken aan het naar hun overtuiging bestaande onrecht. Vrede en Oorlog toont echter aan dat er geen absoluut moreel gelijk is in de geschiedenis. Ook de roep van kleinere landen om hulp kan een oorzaak zijn van oorlog. Denk aan de militaire interventie van Rusland in Syrië.

Andere oorzaken van oorlog die de auteur noemt zijn onder meer de strijd om het ware geloof, de principes van recht en gerechtigheid, wedijver en klimaatverandering.

Holslag verklaarde in een interview dat hij het, middels het schrijven van dit boek, als zijn taak beschouwt om na te denken over hoe we de vrede kunnen behouden, en liefst ook kunnen verbeteren. Dat laatste is wel erg ambitieus en komt in het boek weinig aan bod.

Wel stelt Holslag dat als we de vrede vandaag willen behouden, het belangrijk is om ons meer bewust te zijn van het ontstaan van de tragedies in het verleden, beter te doorgronden waar de ambities en angsten van landen vandaan komen, historische empathie te ontwikkelen en vooral heel goed te beseffen dat niets zo schadelijk is voor de internationale stabiliteit als diplomatieke roekeloosheid en zelfgenoegzaamheid.

Het boek is zeer toegankelijk en vlot geschreven en heeft een handzame structuur. Zo staat voorin een behulpzaam overzicht. Dit is verdeeld over hoofdstukken, tijd en machtscentra. Zo kan de lezer altijd terugzoeken waar het gelezen hoofdstuk plaatsvindt. Aan het begin van elk hoofdstuk staat zelfs een geografische kaart van het gebied waar de inhoud van het hoofdstuk grotendeels over gaat. Ieder hoofdstuk bestrijkt daarbij twee tot drie eeuwen, waarbij vooral aandacht wordt besteed aan de regio die in dat tijdsbestek belangrijk was. Daarnaast legt Holslag met zijn mondiale benadering verbanden die specifieke regio’s of historische periodes overstijgen.

Zonder gevoeligheid en nederigheid zal volgens Holslag het slechtste in de mens naar boven komen en zullen er conflicten ontstaan

De conclusies van Holslag zijn niet optimistisch. Hij vindt oorlog weliswaar niet onvermijdelijk, maar beschouwt relatieve vrede nooit als een gegeven. Die eeuwige slingering tussen oorlog en vrede, samenwerking en rivaliteit, openheid en isolationisme heeft Holslag voortreffelijk verklaard in dit boek.

De auteur vestigt ook de aandacht op twee zaken die hij noodzakelijk acht om conflict en oorlog te vermijden, te weten gevoeligheid en nederigheid. Hoewel hij macht een belangrijke factor acht, zal volgens Holslag zonder gevoeligheid en nederigheid het slechtste in de mens naar boven komen en zullen er conflicten ontstaan. Met andere woorden: gevoeligheid en nederigheid zijn belangrijke treden op de weg naar vrede.

Weinig verrassend concludeert de auteur aan het eind dat er geen op alle situaties toepasbare theorie bestaat die verklaart waarom het ideaal van vrede vaak het moet afleggen tegen de realiteit van oorlog.

In een tijd waarin multipolariteit, protectionisme, nationalisme en terrorisme reële dreigingen zijn, biedt dit boek de broodnodige context voor iedereen die nadenkt over internationale betrekkingen en politiek.

Resumerend is sprake van een zeer toegankelijk geschreven boek met veel informatie, dat het ook als naslagwerk nuttig maakt. Voor meer diepgang in de beschrijving van de diverse periodes is men aangewezen op andere bronnen. De aan het eind opgenomen ‘noten en referenties’ bieden hiervoor nuttige aangrijpingspunten.

Jonathan Holslag
Vrede en Oorlog - Een wereldgeschiedenis
Amsterdam, De Bezige Bij (2018); 559 pagina's; € 34,99
ISBN 978 94 031 2550 3, NUB 680