Risico op escalatie Indo-Pacific met Chinese druk op Taiwan
Analysis Conflict and Fragility

Risico op escalatie Indo-Pacific met Chinese druk op Taiwan

09 Dec 2020 - 08:57
Photo: Een raket wordt afgevuurd tijdens een oefening van de Amerikaanse marine voor de kust van San Diego in februari 2020. © U.S. Indo-Pacific Command
Back to archive
Author(s):

De beleidsnotitie van Minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok over de Indo-Pacific1 laat zien dat ook Nederland overtuigd is van het grote geopolitieke belang van deze regio. Volgens Sense Hofstede ontbreekt echter nog aandacht voor de enorme strategische waarde van Taiwan waar het risico op escalatie toeneemt.

Er komen steeds meer geluiden uit Peking dat het ‘Taiwanese vraagstuk’ niet oneindig lang onopgelost kan blijven. We hoeven niet gelijk morgen een invasie van Taiwan te verwachten, maar het risico op ongewilde escalatie neemt toe. Zeker nu China de druk opvoert, onder andere door regelmatig jachtvliegtuigen de Straat van Taiwan over te sturen.2

Een Chinese aanval zou bijna zo goed als zeker oorlog met de Verenigde Staten en Japan betekenen, een ongekende regionale en mondiale destabilisatie

Volgens de Chinese ‘anti-afscheidingswet’ is gedwongen ‘hereniging’ gerechtvaardigd als er geen hoop meer is op een vreedzame samenvoeging. De huidige trend is niet in Pekings voordeel. Bovendien moet de ‘Chinese Droom van de Grootse Herrijzenis van het Chinese Volk’ in 2049 – voor het honderdjarig bestaan van de Volksrepubliek – bereikt worden. Hier hoort ook de annexatie van Taiwan bij, waar Peking dan maar een keer mee moet beginnen.

De hardliners in China zullen de komende jaren graag concrete acties willen zien. Een recente video van Deutsche Welle3  bespreekt drie mogelijke scenario’s: hybride oorlogsvoering om Taiwan te verzwakken, inname van afgelegen eilanden volgens de Krim-methode, of een plotselinge invasie van Taiwan zelf.

Taiwan-pixabay
Een grote en groeiende meerderheid van de Taiwanese bevolking ziet het land al als een soevereine staat. © Pixabay

De hybride oorlogsvoering tegen Taiwan is al deels aan de gang. Chinese cyberaanvallen zijn aan de orde van de dag. Propaganda in omgekochte Taiwanese of buitenlandse media heeft als doel de Taiwanezen te ontmoedigen.

De duizenden raketten die China op het dichtbevolkte Taiwan gericht heeft, zouden van de twintigste economie ter wereld in korte tijd een nieuw Aleppo maken

Wanneer Nederland een blik werpt op de Indo-Pacific kan het deze zaken niet negeren. Het gaat om een vrij land dat bedreigd wordt met annexatie en uitwissing. Een Chinese aanval zou bijna zo goed als zeker oorlog met de Verenigde Staten en Japan betekenen, een ongekende regionale en mondiale destabilisatie. En als Peking de controle heeft over Taiwan, dan is de Chinese regionale dominantie compleet en de Indo-Pacific door de helft geknipt.

Democratische identiteit bedreigd
Een grote en groeiende meerderheid van de Taiwanese bevolking ziet het land – onder wat voor naam dan ook – al als een soevereine staat en wil dat graag zo houden.4  Volgens China is het eiland echter onuitwisbaar Chinees. Annexatie door Peking zou dus betekenen dat de Taiwanezen heropgevoed moeten worden tot ‘loyale’ Chinezen.

Hofstede-Tapei, Taiwan. Pixabay
Tapei, Taiwan. © Pixabay

De jonge, progressieve democratie die de Taiwanezen met veel moeite op hebben gebouwd, staat dan nog veel ergere dingen te wachten dan wat Hong Kong nu ondergaat. Een nationaal bewustzijn zou moeten worden uitgedoofd en de vooruitstrevende samenleving onderworpen aan het Chinese etnisch nationalisme.

Oorlog betekent menselijke tragedie en economische rampspoed
Ten tweede zou een gedwongen annexatie een enorme menselijke tragedie betekenen. De duizenden raketten die China op het dichtbevolkte Taiwan gericht heeft, zouden van de twintigste economie ter wereld
5  in korte tijd een nieuw Aleppo maken. Gezien de beloften en belangen van de VS en Japan is het aannemelijk dat een regionale oorlog volgt.

Het strategische belang van Taiwan is enorm, wat verklaart dat de grote geopolitieke spelers hoog inzetten

Nederlands serieuze economische belangen in Taiwan en de regio zouden enorme schade oplopen, los van het feit dat de tienduizenden doden Den Haag ertoe zou dwingen om vergaande sancties tegen China in te stellen. De wereldwijde spanningen zouden bovendien nog verdere economische en politieke problemen betekenen.

Taiwans ligging maakt het strategische belang groot
Ten derde is het strategisch belang van Taiwan enorm, wat verklaart dat de grote geopolitieke spelers hoog inzetten. Het gaat niet alleen om de voltooiing van het Chinese nationalistische project, maar ook om een geopolitieke strijd over de dominantie in Oost-Azië.

Chinese controle over Taiwan zou Peking in staat stellen om Japan en de beide Korea’s in te sluiten in Noordoost-Azië, waardoor deze landen gedwongen worden om vriendelijker te doen tegen China. In het zuiden is de dominantie over de Zuid-Chinese Zee dan compleet, met als resultaat dat de Filipijnen onder druk komen te staan. Zuidoost-Azië zal hoe dan ook moeten inbinden.

Okano-Heijmans-Een Amerikaanse helikopter van de U.S. Indo-Pacific Command tijdens een oefening in oktober 2020. U.S. Indo-Pacific Command
Een Amerikaanse helikopter van de U.S. Indo-Pacific Command tijdens een oefening in oktober 2020. © U.S. Indo-Pacific Command

Het meest verstrekkende gevolg zal echter de mogelijkheid zijn om de westelijke helft van de Stille Oceaan de domineren. Het ‘onzinkbare vliegkampschip’ Taiwan doorbreekt namelijk de ‘Eerst Eilandketen’ die China omgeeft. De steile oostkust van Taiwan biedt een ideale basis aan de Chinese onderzeemacht, dan niet meer beperkt door de ondiepe kustzeeën.

Om te voorkomen dat Peking onze speelruimte langzaam inperkt, moet het voor iedereen duidelijk zijn wat we hebben afgesproken met China

Dit zou een terugkeer naar de tijd van invloedszones – waar Singapore’s minister-president Lee Hsien Loong al voor waarschuwde6  – betekenen, waarbij de Indo-Pacific grotendeels binnen de Chinese invloedszone zou vallen.

Gevoelige zaak vereist politiek bewustzijn
Taiwan is dus het sluitstuk van elke Indo-Pacific strategie. De uitkomst van de stille strijd om de jonge democratie zet de toon voor toekomstige ontwikkelingen in de regio. Taiwan verbindt de invloedszones van Japan in het noorden met Zuidoost-Azië in het zuiden. Een Chinese verovering zou deze keten doorbreken. De daaruit volgende strijd zou de wereld grondig destabiliseren. Dit voorkomen is dus van essentieel strategisch belang.

Juist omdat de kwestie zo gevoelig ligt, is het belangrijk dat men ook op hoog niveau in de Nederlandse bureaucratie aandacht besteedt aan dit probleem. Europa en Nederland moeten nu gaan nadenken over dit vraagstuk, duidelijk de belangen uiteenzetten en de eigen positie definiëren.

Eén-China-Beleid is geen Eén-China-Principe
In eerste instantie is het nodig om te zorgen dat alle betrokkenen binnen de eigen bureaucratie de politieke situatie begrijpen. Dit vereist een inventarisatie van ons Eén-China-Beleid. Om te voorkomen dat Peking onze speelruimte langzaam inperkt, moet het voor iedereen duidelijk zijn wat we hebben afgesproken met China.

De status van Taiwan binnen de internationale rechtsorde is helemaal niet zo duidelijk

China heeft natuurlijk zijn eigen Eén-China-Principe en probeert tegenhangers zover te krijgen dat ze dit beginsel aanvaarden. De Chinese interpretatie luidt dat er één China is, dat dit de Volksrepubliek China is, en dat Taiwan onderdeel is van deze Volksrepubliek. Chinese diplomaten doen graag alsof er mondiale consensus is over Taiwan omdat de overweldigende meerderheid van de landen dit Principe zou onderschrijven. Dit is een leugen.

Taiwan 2015. Jasmin Örtel
Taiwan 2015. © Jasmin Örtel / Flickr

De status van Taiwan binnen de internationale rechtsorde is helemaal niet zo duidelijk.7  Het is waar dat een land één China moet erkennen als voorwaarde voor diplomatieke betrekkingen met Peking. Echter, elk land heeft een eigen Eén-China-Beleid, het product van onderhandelingen waaruit een compromis volgt tussen China’s principe en de belangen van het andere land. Sommige landen noemen Taiwan in hun beleid expliciet, andere totaal niet.

Gesteund door kennis van speelruimte meer doen
Nederland doet de laatste jaren al meer met Taiwan, zonder dat dit negatieve consequenties heeft. De Tweede Kamer heeft haar steun uitgesproken voor Taiwanese deelname aan internationale organisaties en in 2019 bezocht een Nederlandse delegatie Taipei. De vertegenwoordiging is hernoemd tot het bredere ‘Netherlands Office Taipei’.

De verwachte boze geluiden uit Peking doen niets af aan het feit dat China Europa momenteel veel vergeeft in een poging het te isoleren van de VS

Bovendien deed Nederland dit jaar voor het eerst mee met het zogeheten Global Cooperation and Training Framework, het alternatief voor de kennisuitwisseling die Taiwan mist door uitsluiting van de Verenigde Naties.8  Het is belangrijk dat de komende regering dit na maart 2021 voortzet.

Maar op basis van de ruimte die het Nederlandse Eén-China-Beleid verschaft, kan Den Haag nog meer doen. De verwachte boze geluiden uit Peking doen niets af aan het feit dat China Europa momenteel veel vergeeft in een poging het te isoleren van de VS.9  Juist nu is er paradoxaal genoeg meer speelruimte om bijvoorbeeld vaker een hoge ambtenaar te sturen voor overleg.

Handelsakkoord als tactiek
Om deze speelruimte te behouden moet je nu uitbouwen. Een handelsovereenkomst zou het sterkste signaal afgeven. Taiwan is als eigen ‘douanegebied’ gewoon lid van de Wereldhandelsorganisatie en heeft overeenkomsten met China, Nieuw-Zeeland en Singapore. Er wordt al een tijd gepraat over een investeringsovereenkomst, maar daar valt minder winst te halen.

Zeker voor Nederland, dat onder andere via het techbedrijf ASML nauw verbonden is met de Taiwanese chipindustrie,10  zou het verlagen van de handelsbarrières een belangrijke koploperindustrie meer mogelijkheden bieden. Gezien de grootschalige aanwezigheid van Taiwanese bedrijven in China zou het ook de driehoeksrelatie tussen China, Taiwan en Europa verstevigen, en druk uitoefenen op Peking om zelf ook toezeggingen te doen.11

Als het duidelijker is welke prijs China zou betalen voor pogingen om eenzijdig een oplossing te forceren, dan verhoogt dit de drempel

Bovendien zou een overeenkomst een einde maken aan de finlandisering van de Europese handelscompetentie door China. De Europese Unie zou met elke andere economie van Taiwanese grootte al in onderhandeling geweest zijn. Internationale bewegingsruimte voor Taiwan steun je daarnaast ook door kleinere landen rugdekking te geven met een initiatief van het grote Europa.

Taiwan helpen
Een dergelijke langetermijnplanning is niet de enige optie. Als Nederland een grotere rol wil spelen in de Indo-Pacific, dan is het ook goed om zich aan te sluiten bij bestaande projecten. Ook biedt dit een mogelijkheid om Taiwan op een discretere manier te steunen.

Veel van de resterende diplomatieke bondgenoten van Taipei bevinden zich in het zuiden van de Stille Oceaan. Parijs is zich – vanwege de Franse eilanden in de regio – overigens al meer bewust van de geopolitieke strijd in dit strategische gebied. De rest van Europa zou Chinese invloed tegen kunnen gaan en Taipei ’s positie versterken door Taiwanese ontwikkelingsprojecten daar mede te ondersteunen.

De huidige Taiwanese regering probeert met haar New Southbound Policy de banden met Zuidoost-Azië te verstevigen en de afhankelijkheid van de Chinese markt te verminderen. Door het Europese antwoord op de Chinese Nieuwe Zijderoute en de EU-Asia Connectivity Strategy hierop af te stemmen, kun je elkaar versterken.

Hofstede-Australisch marineschip tijdens de zoheten oefening Rim of the Pacific in september 2020. U.S. Indo-Pacific Command
Een Australisch marineschip tijdens de zoheten oefening Rim of the Pacific in september 2020. © U.S. Indo-Pacific Command

Nadenken over het ondenkbare
Europa moet ook na gaan denken over het ondenkbare. Het uitbreken van een militair conflict in de Straat van Taiwan is niet onmogelijk. Volgens Pekings calculaties is het vooral belangrijk wat de VS zouden doen. Brussel en Den Haag zelf moeten overwegen publiek en privé signalen af te geven dat de consequenties voor China van een invasie breder zouden zijn.

Als het duidelijker is welke prijs China zou betalen voor pogingen om eenzijdig een oplossing te forceren, dan verhoogt dit de drempel. Maar Taiwan moet zich ook kunnen verdedigen. Een herhaling van de Nederlandse verkoop van onderzeeboten in de jaren tachtig is politiek niet meer mogelijk. Maar de lidstaten van de EU beschikken over veel kennis en technologie die Taiwan zou kunnen gebruiken om zichzelf weerbaarder te maken.

Taiwan is de spil van de Indo-Pacific. De druk op deze democratie neemt toe. Een volledige strategie voor de regio moet nu eenmaal iets aanduiden over het eiland, of dat nou in openbare of interne documenten gebeurt. In de eerste plaats vereist dit dat we het belang van het eiland erkennen. In de tweede plaats vereist dit dat China dit ook doorheeft. Maar in de derde plaats vereist dit ook meer dan alleen woorden.

Authors

Sense Hofstede
Promovendus aan de Nationale Universiteit van Singapore