Opgeslokt door de Europese bubbel

In de documentaire Notes from Brussels banen drie vrouwen zich een weg door de achterkamers van de Europese Unie. Regisseur Nadine van Loon volgt hen in een ingetogen film die haar eigen ervaring weerspiegelt als politiek assistent en diplomaat. Enerzijds is het een ode aan drie carrièrevrouwen en hun toewijding aan de Europese zaak. Anderzijds is het een aanklacht tegen de uitputtingsslag in de ‘Brusselse bubbel’, die de vrouwen geen ruimte geeft voor hun persoonlijke ontwikkeling.

In Notes from Brussels wordt veel opgeofferd, vaak in stilte. Deze pijn is tussen de regels door te voelen. In de film zet de Duitse topfunctionaris Beate Gminder zich bijvoorbeeld in voor het verbeteren van de situatie van asielzoekers. “Ik blijf geschokt over hoe wij onder onze eigen ogen mensen laten sterven in de Middellandse Zee”, zegt ze. Als adjunct-directeur-generaal migratie voor de Europese Commissie bevordert ze de integratie van asielzoekers in Europese steden, waar men in de praktijk vaak aanloopt tegen “rancune, xenofobie en anti-migratiegevoelens”.

Hoewel het confronterende beelden had kunnen opleveren, blijft het Europese vluchtelingenprobleem een abstract begrip in Notes from Brussels. In plaats daarvan volgen we Beate in haar dagelijkse handel en wandel. Zo zien we haar worstelen met RSI-klachten en het indelen van haar vrije tijd. Tweeëntwintig jaar Europese dienst eiste zijn tol op Beates gezondheid en privéleven. Juist door in te zoomen op dit soort ontnuchterende feiten zien we de mens achter het Europese asielbeleid en voelen we de druk op de schouders van hen die hier dagelijks in bemiddelen.

Ook twintiger Anne-Cécile Gault dreigt volledig opgeslokt te worden door haar Europese baan, als assistent van Europarlementariër Nathalie Griesbeck. Voor haar bazin is het al zover; de Franse politica Griesbeck moest het in het voorgaande jaar doen met vier dagen vakantie en “praktisch geen persoonlijk leven”, zo legt Anne-Cécile uit aan de studenten die ze rondleidt in het parlementsgebouw in Straatsburg.

Onwrikbaar dirigeert ze hen door de wandelgangen, waarbij ze haar typering van zichzelf als “Zwitsers zakmes” van het Franse parlementslid volledig waarmaakt: veelzijdig en altijd paraat, met een smartphone voortdurend in de aanslag. Aan een volgende groep legt ze razendsnel maar haarfijn uit hoe de plenaire zaal er tegenwoordig bij ligt: “Extreemlinks, links, socialisten, groenen, centristen, centrumrechts, rechts, extreemrechts, extreem-extreemrechts.”

Het heeft iets komisch en tegelijk iets ontroerends hoe Anne-Cécile in beeld wordt gebracht door regisseur Nadine van Loon, die ooit gelijksoortig werk deed. We zien een jonge vrouw die tevergeefs haar best doet om nog iets van een privéleven te behouden. Van de inwisselbare inrichting van haar appartement tot de onpersoonlijke yogales en het etentje met haar vriendinnen, waarbij ze alle drie in eenzelfde soort gestreept truitje komen opdagen: het voelt even vluchtig aan als haar werk. Aan haar priemende vragen voel je dat Nadine het beste voor heeft met Anne-Cécile en dat ze haar probeert te behoeden voor de burn-out die haarzelf overkwam.

Inmiddels heeft de regisseur voor een andere carrière gekozen, waarin ze meer ruimte heeft voor haar gezin. Toch lijkt de Europese wervelwind weer te lonken. “Moet ik soms harder worden voor mezelf?”, vraagt ze zich af in Notes from Brussels.

De derde vrouw in de documentaire lijkt in eerste instantie wel een balans gevonden te hebben tussen werk en privé. De Poolse handelscorrespondent Joanna Sopinska heeft een attente echtgenoot, twee leuke kinderen en een succesvolle carrière. Maar precies als ook zij overweegt om een stap terug te nemen en Brussel te verlaten, wordt haar gezin de speelbal van de politieke situatie in haar thuisland.

Terugkeren naar Polen speelde altijd al in het achterhoofd van Joanna, die de val van de Berlijnse muur meemaakte en opgroeide met Europese idealen. Destijds voelde ze zich gevangen door het communisme, legt ze uit, en de Europese Unie betekende vrijheid.

Maar de hoop op een democratische samenleving naar Europees model blijkt opeens te vervliegen als ze achter de televisie met haar man meemaakt hoe de rechts-conservatieven de macht grijpen in het Poolse parlement. “Ze zouden kunnen besluiten om de Europese Unie te verlaten”, verzucht ze. Voorlopig ziet ze geen toekomst meer voor zichzelf en haar kinderen in Polen, nu de nieuwe regering de journalistiek en het onderwijs aan banden wil leggen. Ironisch genoeg voelt Joanna zich ineens gevangen in Brussel.

Bij een documentaire over carrièrevrouwen onder druk is de verleiding groot om de oorzaak te zoeken bij de scheve verhoudingen tussen de seksen, maar Nadine van Loon laat deze gedachtegang achterwege. De paar mannen in de film lijken zonder uitzondering meedenkend en even idealistisch ingesteld als de drie hoofdfiguren.

Ook maakt de film korte metten met het idee dat de Europese Unie een logge, nutteloze machine zou zijn. Juist omdat de Europese vrijheid nog altijd zo broos en weinig vanzelfsprekend is, eist het onderhouden ervan zoveel opoffering. De documentaire maakt dit op een subtiele en persoonlijke manier duidelijk.

Notes from Brussels draait deze maand in diverse theaters in Nederland, kijk op www.notesfrombrussels.eu voor data en tijden.