De FARC door de ogen van een Nederlandse guerrillero

Voormalig FARC-strijder Tanja Nijmeijer beschrijft haar pad van het Nederlandse Denekamp naar de Colombiaanse jungle in Tanja Nijmeijer: Van guerrilla tot vredesproces. Het boek biedt een unieke inkijk in de wereld van de FARC, bezien door de ogen van een Nederlandse guerrillero.

Het vredesakkoord tussen de FARC (Revolutionaire Strijdkrachten van Colombia1 ) en de Colombiaanse regering vierde in november 2021 zijn vijfjarig jubileum. Hoewel een aantal aspecten van dit in 2016 gesloten akkoord gerealiseerd is, laat de implementatie van het vredesakkoord nog steeds te wensen over.2

Dit heeft tot grote onvrede geleid, onder andere bij (voormalig) FARC-sympathisanten. Op 29 mei 2022 zullen de Colombianen naar de stembus gaan om een nieuwe president te kiezen. De verdere invulling van de implementatie van het vredesakkoord zal opnieuw op de agenda staan.

De Nederlandse Tanja Nijmeijer, die zich in 2002 aansloot bij de FARC, speelde een belangrijke rol bij de totstandkoming van het akkoord. In haar boek Tanja Nijmeijer: Van guerrilla tot vredesproces beschrijft ze haar tot de verbeelding sprekende pad van het Nederlandse Denekamp naar de Colombiaanse jungle. Het boek biedt daarmee een unieke inkijk in de wereld van de FARC, bezien door de ogen van een Nederlandse guerrillero.

Uniek is het boek des te meer omdat het een kant van de FARC belicht die niet alom bekend is. De eerste associaties die opkomen wanneer er over de FARC wordt gesproken zijn meestal niet positief. Dat is niet zonder reden: zowel de Verenigde Staten als de Europese Unie beschouwen de FARC als een terroristische organisatie omdat de (gewelddadige) acties van de FARC niet alleen gericht waren op de regering, maar ook Colombiaanse burgers en infrastructuur troffen.

Nijmeijers boek laat zien dat het verhaal van de FARC meer omvat: het is een (militaire) organisatie die volgens haar altijd streed voor rechtvaardigheid en tegen de acties van het Colombiaanse regeringsleger.

De strijd voor rechtvaardigheid
Een thema dat als een rode lijn door het boek en leven van Nijmeijer loopt is rechtvaardigheid. Al van jongs af aan heeft Nijmeijer een aversie tegen onrechtvaardige situaties. Zo gaf zij op haar eerste schooldag in groep vijf van de basisschool haar meester Pieter niet de gebruikelijke hand, maar een klap in zijn gezicht. De reden: ze had nog een rekening met hem te vereffenen omdat hij een aantal jaren daarvoor Nijmeijers zus onterecht had geslagen.

Waar die drang naar rechtvaardigheid in Nijmeijers jonge jaren vooral nog gericht was op zichzelf, werd dat gevoel breder en sterker in haar tijd in Colombia – waar ze als studente voor een stageperiode naartoe reisde. Daar kwam zij via haar vrienden Antonia en Carlos in aanraking met het echte Colombia en de ideologie die ten grondslag ligt aan de FARC, het marxistisch-leninisme.

In het begin was Nijmeijer erg sceptisch over de verhalen van Antonia en Carlos, maar de praktijk liet zien dat de twee gelijk hadden. In Colombia maakte haar behoefte aan rechtvaardigheid om egocentrische redenen dan ook plaats voor het streven naar rechtvaardigheid voor een bredere gemeenschap.

Nijmeijer ging het als haar taak beschouwen om de wereld te veranderen. Uiteindelijk leidde dit ertoe dat ze zich in 2002 aansloot bij de gewapende strijd van de FARC tegen de Colombiaanse regering. Het ultieme doel van deze strijd was het adresseren van de ongelijkheid in de Colombiaanse samenleving, die voor een aanzienlijk deel veroorzaakt werd door het feit dat grote stukken land eigendom waren van een kleine elite.

Er zijn echter wel vraagtekens te plaatsen bij de proportionaliteit van de gewapende strijd van de FARC. Zo vergaarde de organisatie inkomsten uit kidnappings; de meest bekende is die van de huidige presidentskandidaat Íngrid Betancourt. De FARC schuwde bovendien het gebruik van geweld niet, zoals het plaatsen van bommen bij bedrijven die verzuimden de revolutionaire belasting te betalen.

In Nijmeijers boek komt naar voren dat ook de Colombiaanse regering en het regeringsleger minstens zo schuldig waren

De FARC rechtvaardigde deze gewelddadige strategie door te stellen dat een verandering van het systeem niet te realiseren was op vreedzame wijze. “De enige manier om het kapitalisme en imperialisme een halt toe te roepen, was door middel van geweld”3 , zo schrijft Nijmeijer. In haar boek benadrukt ze bovendien dat er “geen reden was om pacifistisch te zijn, als de heersende orde dat ook niet was”3 . Geweld was volgens haar dus noodzakelijk om weerstand te bieden tegen het Colombiaanse regeringsleger en de diverse paramilitaire groeperingen die actief waren in Colombia.

Wat door de jaren heen echter in de berichtgeving onderbelicht is gebleven, is dat niet alleen de FARC zich schuldig maakte aan gewelddadigheden. In Nijmeijers boek komt naar voren dat ook de Colombiaanse regering en het regeringsleger minstens zo schuldig waren, zoals ook recentelijk nog bevestigd in een artikel van de New York Times.4

Buitengerechtelijke executies van burgers, maar ook het toebrengen van schade aan burgers en dorpen bij offensieven tegen de FARC, maakten volgens Nijmeijer onderdeel uit van de strategie. Zoals ze zelf zegt is “de waarheid over de guerrilla – en alles wat die fout heeft gedaan – jarenlang breed uitgemeten in de media” terwijl “de andere kant van het conflict – de staat, de paramilitairen, de verdwijningen, het illegaal toe-eigenen van land – misschien onderbelicht is geweest”.5

Vandaag de dag plaatst Nijmeijer zelf ook vraagtekens bij de door de FARC gekozen strategie. In haar boek geeft ze aan dat “de FARC in veel gevallen voorzichtiger had kunnen zijn en dat sommige dingen – zoals tig keren een arm dorp aanvallen of mensen ontvoeren – onmogelijk goed te praten zijn”.6  Maar achteraf zijn zulke conclusies makkelijk te trekken; de acties van de FARC en de daarbij behorende slachtoffers kunnen niet ongedaan gemaakt worden.

De rol van de media
De media hebben een grote rol gespeeld in het Colombiaanse conflict. De invloed die ze hebben uitgeoefend op de beeldvorming ten aanzien van het conflict en de rol van de FARC is dan ook een van de meest intrigerende onderdelen van het boek.

Zo nam het Colombiaanse leger Nijmeijers dagboek in beslag bij een aanval op het kamp waar ze verbleef. De Colombiaanse media publiceerden uiteindelijk diverse, vertaalde fragmenten van het dagboek.

Nijmeijer was zich ervan bewust dat er dingen in haar dagboek stonden die de FARC niet in een positief daglicht zetten; het nationale secretariaat van de FARC overwoog zelfs om Nijmeijer hierom voor de krijgsraad te dagen. Het waren immers juist de negatieve fragmenten van het dagboek die de pers logischerwijs naar buiten bracht. Dit waren volgens Nijmeijer veelal momentopnames die niet representatief waren voor haar constante gemoedstoestand en niet de context weergaven.7

Nijmeijer wekt met haar anekdotes de indruk dat de media op zoek waren naar bevestiging van het bestaande beeld van de FARC

In het boek beschrijft Nijmeijer dat ook Westerse media over de FARC rapporteerden met sleutelwoorden als “terreurorganisatie”, “ontvoeringen” en “drugs”, iets wat werd overgenomen uit de Colombiaanse media. Er was verder weinig aandacht voor de visie van de FARC op het Colombiaanse conflict, namelijk dat het “een gewapend conflict met diepgewortelde sociale oorzaken”8  was in plaats van het veel vertolkte beeld van een terroristische organisatie die de Colombiaanse staat aanviel.

Nijmeijer wekt met haar anekdotes de indruk dat de media op zoek waren naar bevestiging van het bestaande beeld van de FARC. Dit blijkt onder andere uit een interview van Nijmeijer met Volkskrant-journalist Robert-Jan Friele, een oude bekende uit haar studententijd. Door de vragen die hij stelde, meende Nijmeijer dat er weinig begrip bestond voor de situatie waarin de FARC zich bevond en de keuzes die op basis daarvan werden gemaakt. Of zoals Nijmeijer zelf beschrijft: “ik moest binnen zijn kader naar uitleg zoeken, maar hoe deed ik dat, als geweld gebruiken per definitie onacceptabel was in de ogen van dat kader?”8

Er was niet alleen sprake van een gekleurde, Westerse weergave, maar soms zelfs van onjuiste berichtgeving. Zo werd Nijmeijer ervan beschuldigd een kind te hebben vermoord vanwege haar vermeende betrokkenheid bij een aanslag op een bus waarbij een kind om het leven kwam.9  Toen ze die beschuldiging hoorde ging ze direct na bij welke aanslag dit geweest zou zijn. Ze kwam er al snel achter dat de berichtgeving onjuist was: er was inderdaad een jongen omgekomen bij een aanslag, maar die aanslag werd gepleegd toen Nijmeijer al in de jungle zat. Ze kon dus onmogelijk verantwoordelijk worden gehouden voor de dood van het kind.  

Wat brengt de toekomst?
Nijmeijer vertelt soms op onnavolgbare wijze haar verhaal. In de verschillende hoofdstukken wisselt ze zeer persoonlijke verhalen die lang niet altijd gerelateerd zijn aan de FARC – zoals haar worsteling om zwanger te worden – af met haar ervaringen als guerrillero. Desondanks slaagt Nijmeijer er met haar boek wel in om aanvullend inzicht te geven in de FARC en het leven van een guerrillastrijder. In dat opzicht is het boek erg welkom.

Op de vraag of Nijmeijer dezelfde keuzes gemaakt zou hebben als ze het over zou kunnen doen, kan ze echter geen sluitend antwoord geven

Dat betekent daarentegen niet dat alles wat in het boek staat maar klakkeloos moet worden aangenomen voor de waarheid. Een kritische blik blijft noodzakelijk. Waar de media invloed op de beeldvorming kunnen uitoefenen, geeft ook dit boek een gekleurde weergave – ondanks de zo nu en dan kritische kanttekeningen. Het is immers geschreven door iemand die volledig overtuigd was van de FARC en bijbehorende principes, waarbij het doel de middelen heiligde.

Op de vraag of Nijmeijer dezelfde keuzes gemaakt zou hebben als ze het over zou kunnen doen, kan ze echter geen sluitend antwoord geven. Ze geeft in het laatste hoofdstuk aan dat ze deze beslissingen genomen heeft op basis van de destijds beschikbare informatie en het radicaler vond om niets te doen.

De presidentsverkiezingen van 29 mei zullen voor Colombia een belangrijk meetmoment zijn. Wie zal de nieuwe president worden en hoe zal deze omgaan met de implementatie van het vredesakkoord?10  Er zijn namelijk nog steeds tekortkomingen, waaronder de discrepantie tussen de beloften van de Colombiaanse regering en de praktijk, onder andere met betrekking tot landhervormingen en het gebrek aan bescherming voor ex-guerrillastrijders die slachtoffer zijn van geweld.

Voor het voortduren van de vrede in Colombia is het echter van essentieel belang dat het vredesakkoord volledig en op de juiste wijze geïmplementeerd zal worden. De toekomstige president zal zich daar actief voor moeten inzetten. 

• 1In het Spaans: Fuerzas Armadas Revolucionarias de Colombia
• 2Voor een overzicht van de tekortkomingen van de implementatie van het Vredesakkoord, zie: Johanna Amaya-Panche, ‘Implementing the Peace Agreement in Colombia. Challenges for peacebuilding and reconciliation’, European Union Institute for Security Studies, juni 2021.
• 3 a b Tanja Nijmeijer, Tanja Nijmeijer. Van guerrilla naar vredesproces, Amsterdam: Hollands Dieps, 2021, blz. 108.
• 4In april 2022 heeft onder meer een voormalige generaal van het Colombiaanse leger verklaard dat ook het Colombiaanse leger zich schuldig heeft gemaakt aan oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid. Zie hiervoor: Julie Turkewitz en Sofía Villamil, ‘Colombian General and 10 Others Admit to Crimes Against Humanity’, New York Times, 27 april 2022. Ter aanvulling: Door middel van Plan Patriota, een militair plan dat onderdeel uitmaakte van de Democratische Veiligheidspolitiek van voormalig president Álvaro Uribe Vélez, trachtte de Colombiaanse regering – met steun van de VS – de guerrilla’s van het Nationaal Bevrijdingsleger (ELN) en de FARC te bestrijden.
• 5Tanja Nijmeijer, Tanja Nijmeijer. Van guerrilla naar vredesproces, Amsterdam: Hollands Dieps, 2021, p. 388.
• 6Tanja Nijmeijer, Tanja Nijmeijer. Van guerrilla naar vredesproces, Amsterdam: Hollands Dieps, 2021, p. 144.
• 7Tanja Nijmeijer, Tanja Nijmeijer. Van guerrilla naar vredesproces, Amsterdam: Hollands Dieps, 2021, p. 235-236.
• 8 a b Tanja Nijmeijer, Tanja Nijmeijer. Van guerrilla naar vredesproces, Amsterdam: Hollands Dieps, 2021, p. 289.
• 9Zie bijvoorbeeld het artikel dat verscheen op nu.nl en wat niet gecorrigeerd werd nadat AFP had aangegeven dat de berichtgeving onjuist was.
• 10Zie voor een overzicht van de presidentskandidaten: Holly K. Sonneland en Hope Wilkinson, ‘Explainer: Who's Who in Colombia's 2022 Presidential Race’, AS/COA, 14 maart 2022.