Operation Mincemeat: de grootste misleidingsoperatie ooit?

Een deceptie-operatie tijdens de Tweede Wereldoorlog met een Brits lijk dat op een Zuid-Spaans strand aanspoelt; kan het gekker? Deze operatie, opgezet door de Britse inlichtingendienst, is het onderwerp van de recent uitgebrachte film Operation Mincemeat. Volgens inlichtingenexpert Ben de Jong is het een onderhoudende film, ondanks de onjuiste claim dat het hier gaat om “de grootste misleidingsoperatie uit de geschiedenis”.

De geallieerden hebben een grootscheepse landing op Sicilië gepland, die begin juli 1943 zal plaatsvinden. In de aanloop naar de invasie moet het Duitse opperbevel in de waan worden gebracht dat de verwachte landing in Griekenland of op Sardinië zal plaatsvinden, zodat de Duitse Wehrmacht belangrijke reserves daar vasthoudt en niet op Sicilië inzet.

Om de Duitsers te misleiden besloten de Britten ze valse informatie toe te spelen. Zo ontstond het plan om de Duitsers het lijk van een zogenaamde Britse soldaat met geheime documenten te laten vinden. Het zou lijken alsof dit lichaam afkomstig was van een neergestort vliegtuig, maar in feite werd het door een Britse onderzeeër voor de Spaanse kust overboord gezet.

De film laat duidelijk zien dat bij een dergelijke deceptie-operatie met de kleinste details rekening moet worden gehouden

De dode in kwestie was naar het leek verdronken en had de identiteit meegekregen van een niet-bestaande officier van de Royal Marines, kapitein William Martin. Hij droeg onder andere ‘geheime’ correspondentie van de Britse legerleiding bij zich waarin naar Griekenland en Sardinië werd verwezen als waarschijnlijke locaties voor een geallieerde landing. In werkelijkheid ging het om het stoffelijk overschot van een Londense zwerver die door zelfmoord om het leven was gekomen.

De film Operation Mincemeat is vooral gebaseerd op het gelijknamige boek van de spionagehistoricus Ben Macintyre. De historische verhaallijn wordt grotendeels gevolgd, alleen is in de film een moeizame liefdesverhouding toegevoegd die niet geconsumeerd wordt. Steracteur Colin Firth is daarbij overtuigend de gemankeerde minnaar. Hij speelt in de film de rol van Ewen Montagu, een officier van de Britse marine-inlichtingendienst, die ook in werkelijkheid een sleutelfiguur was in de planning en uitvoering van de operatie.

De film laat duidelijk zien dat bij een dergelijke deceptie-operatie met de kleinste details rekening moet worden gehouden, wil het bedrog de kans maken overtuigend te zijn. Om te beginnen was het – zelfs in oorlogstijd – niet zo eenvoudig om in Engeland een geschikt lijk te vinden. Niet alleen moest het ‘vers’ zijn; het moest ook een overledene zijn bij wie een sectie op het lichaam in Zuid-Spanje als waarschijnlijke doodsoorzaak verdrinking zou uitwijzen.

Verder moesten eventuele rouwende familieleden van de echte overledene in Engeland op afstand worden gehouden en zich vooral niet gaan afvragen waar het stoffelijk overschot naar toe ging. Naast de militaire papieren met de misleidende informatie moesten er ook gebruikte bioscoopkaartjes, een overtuigende liefdesbrief en andere levensechte voorwerpen op ‘kapitein Martin’ worden aangetroffen door degenen die het lijk in Zuid-Spanje zouden inspecteren en er sectie op zouden verrichten.

Tot slot was het belangrijk dat de geboden informatie niet uitsluitend uit platte leugens bestond. Om overtuigend te zijn moest het een afgewogen mengsel betreffen van leugens, halve en soms zelfs hele waarheden. Zo waren de handtekeningen van Britse hoge officieren onder de correspondentie die kapitein Martin bij zich droeg, authentiek.

De Duitse militaire inlichtingendienst Abwehr was tijdens de oorlog sterk aanwezig in het Spanje van Francisco Franco; het was vooral deze dienst bij wie de misleidende informatie in eerste instantie moest terechtkomen. Om de aandacht extra op de papieren van kapitein Martin te vestigen vroegen Britse regeringsinstanties via hun ambassade in Madrid heel nadrukkelijk om teruggave van de gevonden stukken. De Abwehr moest immers worden gealarmeerd en vooral proberen inzage in die documenten te krijgen voordat ze aan de Britten teruggegeven zouden worden

Dat gebeurde ook; vanuit Madrid ging de op kapitein Martin gevonden informatie naar het Duitse opperbevel in Berlijn. In deze fase van de misleiding konden de Britse inlichtingendiensten ook nog eens dankbaar gebruik maken van het feit dat zij inmiddels tal van codes hadden gebroken, die de Duitsers gebruikten voor hun berichtenverkeer. Daaronder waren ook die van de Abwehr.

Via het onderschepte Duitse berichtenverkeer konden ze lezen of de tegenstander de valse informatie inderdaad geloofde of niet. Op zo’n moment zit je als inlichtingendienst in een luxepositie. Afgaande op Duitse troepenverplaatsingen naar Sardinië en Griekenland kort voor de landing in Sicilië moet de operatie waarschijnlijk als een succes worden beschouwd, al blijft het lastig om precies vast te stellen welke overwegingen aan Duitse kant bij die verplaatsingen een rol hebben gespeeld.

De film Operation Mincemeat is overigens ironisch genoeg zelf in zekere zin ook misleidend, aangezien aan het eind ervan de mededeling op het scherm verschijnt dat het ging om “de grootste misleidingsoperatie uit de geschiedenis”. Daarop valt wel het een en ander af te dingen. Dergelijke operaties waren tijdens de Tweede Wereldoorlog immers een vast onderdeel van het Britse repertoire. Zo pasten de Britten deze operaties ook tijdens hun militaire campagnes in Noord-Afrika in 1941 en 1942 veelvuldig toe.

Het summum van Britse misleiding vond echter ongetwijfeld plaats in de aanloop naar D-Day, de geallieerde landingen in Frankrijk begin juni 1944. Daarbij maakten Britse diensten gebruik van een uitgebreid netwerk van agenten van de Abwehr dat in Groot-Brittannië actief was, maar in feite door de Britten werd gecontroleerd en aangestuurd. Dit was het bekende Double-Cross (XX) System, waarover inmiddels een kleine bibliotheek is vol geschreven.

De bedoeling was de Duitse militaire inlichtingendienst en daarmee ook het Duitse opperbevel te laten geloven dat de landing bij Calais, in Noord-Frankrijk, zou plaatsvinden, waar het Kanaal op zijn smalst is. Zelfs als de landing in Normandië al begonnen was, moest men in Berlijn rekening blijven houden met een ‘echte’ landing bij Calais die mogelijk later zou komen. Dat hoopte men in Londen tenminste.

Dit alles om te bewerkstelligen dat het Duitse opperbevel in die eerste – voor de geallieerden cruciale – dagen van de landing belangrijke militaire reserves, waaronder tankdivisies van de Waffen-SS, in Noord-Frankrijk zou vasthouden. Dat laatste gebeurde ook en de landing op de Normandische kust was zoals bekend een groot succes, waarbij misleidende informatie van de agenten van de Double Cross een cruciale rol speelde. Kortom, laat u dus als kijker van deze onderhoudende film vooral niet in de waan brengen dat Operatie Mincemeat de grootste misleidingsoperatie aller tijden was.