De Nederlandse spagaat tussen Europa en Atlantica

Het Britse besluit de EU te verlaten en het beleid van president Trump dagen Nederland uit in zijn traditionele oriëntatie van het buitenlandbeleid: de gelijktijdige inzet op Europese en Atlantische samenwerking. De EU diende daarbij vooral als kader voor economische integratie en samenwerking, terwijl de Nederlandse veiligheid toch vooral via het trans-Atlantisch bondgenootschap werd geborgd. De Clingendael Spectator analyseert deze dubbelstrategie in de alhier gebundelde serie: De Nederlandse spagaat tussen Europa en Atlantica.

De Nederlandse dubbelstrategie is al met het einde van de Koude Oorlog onder druk komen te staan, maar met de gebeurtenissen van de afgelopen paar jaar is met name de klassieke oriëntatie op de Anglo-Amerikaanse wereld problematischer geworden. Brexit betekent voor Nederland het verlies van een trouwe Atlantische partner. Amerika onder Trump toont zich een minder voorspelbare en daarmee minder betrouwbare bondgenoot, waarmee ook de cohesie binnen de NAVO onder druk staat.

Zit Nederland hiermee in een ongemakkelijke spagaat tussen Europa en Atlantica? En zo ja, hoe kan Nederland daar uit komen? Wat betekent dit concreet voor de Nederlandse oriëntatie? Is een sterkere inzet op Europese veiligheidspolitieke autonomie noodzakelijk/wenselijk? Of is het nog immer mogelijk Europa en Atlantica te verenigen? Dit raakt aan fundamentele vragen rond het Nederlands buitenlandbeleid die in dit dossier vanuit verschillende disciplines wordt besproken.

Afscheid van de Atlantische oriëntatie?
In de openingsbijdrage plaatst Duco Hellema het moeizame afscheid van de Atlantische oriëntatie in historisch perspectief. De ontwikkelingen uit het verleden maken volgens de emeritus hoogleraar duidelijk dat er ‘grootse’ en ‘strategische’ keuzes gemaakt dienen te worden.

Correctie op de Atlantische reflex
Vanuit de politieke invalshoek beschrijft aan de ene kant Bas Eickhout dat Nederland eenduidig moet kiezen voor Europese samenwerking om, in de woorden van de delegatieleider voor GroenLinks, in het Europees Parlement ‘Trump van een zo krachtig mogelijk antwoord te voorzien’.

Verder met Trump
Aan de andere zijde van het politieke spectrum heeft Hans van Baalen een andere boodschap. ‘De VS en de EU zijn in positieve zin tot elkaar veroordeeld’, aldus Coördinator Buitenlandse Zaken en Veiligheidsbeleid van de liberale ALDE-fractie in het Europees Parlement.

Dutch security and defence: From Atlantis to Europa? (EN)
Vanuit het veiligheids-perspectief neemt Dick Zandee het Nederlandse defensiebeleid onder de loep. In een Engelstalige bijdrage analyseert de Clingendael-deskundige in hoeverre Nederland zich beweegt richting Europese defensiesamenwerking. Zijn oordeel: ‘The Netherlands should use its balancing act between Atlantis and Europa to influence the course, direction and speed of European defence cooperation, which is bound to grow in the future.’

Oost west, thuis best?
De naoorlogse generaties economen zijn opgegroeid met het idee dat het Westen het beste brengt voor onze economie. Hoogleraar internationale economische betrekkingen aan de Erasmus Universiteit Peter van Bergeijk schrijft echter over het economische gevaar uit het Westen. Moet Nederland de hoop ondertussen op het Verre Oosten vestigen?

Erosion of Dutch Atlantisism? (EN)
‘Wij hooren aan den Atlantischen kant’, schreef Johan Huizinga in 1934. In de Engelstalige slotbijdrage neemt historicus James Kennedy de culturele insteek voor zijn rekening. Als kind van een Amerikaanse vader en Nederlandse moeder groeide de Dean van het University College Utrecht op in de cultuur van beide landen. Zijn hoofdvraag: ‘Will the Atlantic centre of gravity persist?’