100 dagen Trump: a boulevard of broken promises?

Het Amerikaanse systeem van ‘checks and balances’ stelt nog steeds grenzen aan de macht van president Trump. Zijn impulsiviteit en onvoorspelbaarheid zijn echter bepaald niet geruststellend. Dreigen is het ‘nieuwe normaal’ in het Amerikaans buitenlands beleid.

De eerste 100 dagen van Donald Trump als 45ste president van de Verenigde Staten zitten er op. Die eerste 100 dagen staan bekend als de ‘Bruidsdagen’; een term geïntroduceerd door Franklin D. Roosevelt toen hij, pas aangetreden tijdens de crisis van de jaren dertig, zijn ‘New Deal’ introduceerde. Het is de periode waarin een nieuwe president met het krediet van zijn verkiezingsoverwinning op zak de politieke ruimte heeft zich te laten gelden en wetsvoorstellen door het Congres te loodsen.

Ook Donald Trump preludeerde op deze Bruidsperiode met zijn ‘honderd-dagencontract’ voor Amerika, waarin hij de Amerikanen een tiental wetsvoorstellen beloofde op die punten die hij tijdens zijn verkiezingscampagne centraal had gesteld. Een ‘contract’ dat een mix is van binnenlands- en buitenlandspolitieke zaken, met de afschaffing van Obamacare, het sluiten van de grenzen voor migranten uit ‘terror-prone’-landen (lees: Moslimlanden), de te bouwen muur richting Mexico en de aanpak van ‘oneerlijke’ handelspraktijken als meest opvallende, maar niet verrassende kernpunten.

Voorbij de verkiezingsretoriek
Wat valt er na 100 dagen Trump te zeggen over het beleid van zijn administratie, in het bijzonder wat betreft het Amerikaans buitenlands beleid? Die vraag is extra relevant in het licht van de verkiezingsretoriek van de kant van de nieuwe president; retoriek die na zijn aantreden bij verschillende gelegenheden via vooral Twitter herhaald werd. De boodschap ‘America first’ beloofde een buitenlands beleid waarin het harde Amerikaanse eigenbelang boven alles zou gaan. Uitspraken over klimaatverandering, oneerlijke handel, de NAVO, de Europese Unie, Rusland en China, de nucleaire deal met Iran, etc. schetsten een Amerika dat zich (verder) zou distantiëren van het multilaterale bestel en zijn traditionele partners en bondgenoten, dat niet langer bereid was mondiale verantwoordelijkheid te dragen en dat alleen handelend zou optreden als dat genoemde harde Amerikaanse eigenbelang op het spel stond.

Donald Trump, zo werd gevreesd , als het einde van de liberale internationale orde; een westerse orde die toch vooral onder het naoorlogse Amerikaanse leiderschap tot wasdom is gekomen. Niet het verlicht eigen belang als richtinggevend voor het Amerikaans buitenlands beleid, maar een opstelling in lijn met de ‘Jacksonian tradition’, die dicteert dat Amerika zich verre moet houden van de wereld, maar in staat moet zijn altijd en overal hard terug te slaan als de Amerikaanse belangen op het spel staan.[1]

Een tussenstand
Wat valt er na 100 dagen Trump te zeggen over zijn beleid? De nieuwbakken president zelf is – niet verrassend – buitengewoon tevreden over de verandering die hij op gang heeft gebracht. Maar met zijn eigen ‘contract ‘als maatstaf is het resultaat op het eerste gezicht toch zeer mager. Afgezet tegen de retoriek, vallen dan natuurlijk vooral het echec met de vervanging van Obamacare (tegenstand in zijn eigen partij), de stop op migranten uit ‘terreurlanden’ (verboden door de rechter) en het sneven van de plannen voor de muur met Mexico (geen geld) op. Het onderstreept nog weer eens hoezeer Willem Elschot gelijk had in zijn gedicht het huwelijk (1910):

"Maar doodslaan deed hij niet, want tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren"

Ook Trump is, al zijn aanvallen op de media, rechters, Washington en wat al niet meer ten spijt, gestuit op de tegenmacht van rechters, lokale bestuurders en het Congres. Het laat zien dat het veelgeprezen Amerikaanse systeem van ‘checks and balances’ ook bij de diepe polarisatie die al langere tijd het Amerikaanse politieke systeem en de samenleving kenmerkt, nog steeds grenzen stelt aan de macht van de president.

Op buitenlands-politiek terrein is het beeld al niet anders – d.w.z. op het eerste gezicht. Werd de NAVO eerder door Trump als obsoleet en niet langer van deze tijd beschreven, bij het recente bezoek van NAVO-secretaris-generaal  Jens Stoltenberg prees de Amerikaanse president de NAVO uitbundig en wist hij te melden: “I said it was obsolete; it's no longer obsolete.” Ook van de door Europese partners gevreesde toenadering door de Verenigde Staten tot Rusland is tot nu weinig uitgekomen. Na de Amerikaanse aanval op Syrië is de Amerikaanse-Russische relatie het vriespunt genaderd.

De EU mag zich thans verheugen op een meer positieve toon vanuit Washington

In de verhouding tot China is daarentegen sprake van een ommekeer in meer positieve zin. Dreigde Trump eerder met importheffingen in reactie op de ‘oneerlijke’ wisselkoersmanipulatie en handelspraktijken van de kant van de Chinezen, daar is nu geen sprake meer van. In plaats van een ramkoers werd de Chinese president Xi Jinping met fluwelen handschoen in Trumps buitenverblijf ontvangen.

Werd eerder nog gedreigd met opzeggen van het Noord-Amerikaans vrijhandelsakkoord (NAFTA), de Parijse klimaatovereenkomst en de nucleaire deal met Iran, na 100 dagen presidentschap schemert er het nodige licht tussen de campagneretoriek en het feitelijk beleid. NAFTA verdient heronderhandeling, maar geen opzegging; Parijs blijft onbesproken; en Iran is een vijand, maar houdt zich naar Amerikaans zeggen wel aan de overeengekomen afspraken.[2]

En zelfs de Europese Unie – door Trump gekapitteld met zijn sympathie voor Brexit – mag zich verheugen op een meer positieve toon vanuit Washington. Werd de EU door Trump eerder als “basically a vehicle for Germany” (inclusief kritiek op het Duits economisch en migratiebeleid) bestempeld, het weerhield hem er niet van om Angela Merkel als een van de eerste Europese leiders (na Theresa May) met alle egards in het Witte Huis te ontvangen. Daarvóór had vice-president Mike Pence bij zijn bezoek aan de EU (20 februari) al namens de president zijn steun voor de Unie uitgesproken. “So today it’s my privilege, on behalf of President Trump, to express the strong commitment of the United States to continued cooperation and partnership with the European Union,” zo wist hij te melden.

En wat met de gevreesde terugtrekking van Amerika van het wereldtoneel? Lieten de aanval op Syrië in vergelding voor het gebruik van chemische wapens, de inzet van de ‘Mother Of All Bombs’[3] in Afghanistan en de richting Noord-Korea opstomende vloot niet zien dat ook het Amerika van Donald Trump, indien nodig, ten behoeve van de wereldgemeenschap zou optreden. Zelfs de meest geharnaste tegenstanders van Trump spraken hun steun voor dit optreden uit. Zij zien het als begin van het hestel van Amerikaans leiderschap. Dit tot schrik van de meer isolationistische krachten binnen het Amerikaanse politieke (republikeinse) establishment en onder het electoraat, die juist Trump steunden vanwege zijn isolationistische opstelling.

Is er nog reden tot zorg?
Is met dit alles de kou uit de lucht? Zien we een president die in 100 dagen geleerd heeft dat de wereld ingewikkelder in elkaar zit en zich niet als een onderneming laat leiden; dat ook Amerika niet zonder partners kan omwille van economische voorspoed en dat samenwerking met bondgenoten geboden is om Amerika’s veiligheid te garanderen? Zien we een president die met het aantrekken van meer evenwichtige adviseurs, en daarmee een meer in de buitenlandse politiek ervaren team, in staat zal zijn tot een gebalanceerder en voorspelbaarder buitenlands beleid?[4]

Voor die conclusie lijkt het helaas te vroeg. Een eerste kanttekening is dat onder Donald Trump het Amerikaans buitenlands en veiligheidsbeleid meer door gebeurtenissen dan door beleid of strategie lijken te worden bepaald.[5] De aanval op Syrië is daarvan een scherp voorbeeld, met wisselende uitspaken over het lot van de Syrische president Assad (wel of niet weg), het geheel ontbreken van een uitgewerkt plan ten aanzien van het Syrisch conflict en het vermoeden dat het krachtdadig optreden niet in de laatste plaats werd geïnspireerd door lage binnenlandse populariteitscijfers en de behoefte van de president zich te onderscheiden van voorganger Obama. Daarmee staat dit optreden model voor zijn impulsiviteit en onvoorspelbaarheid. Bepaald geen geruststellende constatering als het om de internationale politiek gaat.

Bekering tot multilateralisme?
Ook voor de conclusie dat de Verenigde Staten zich weer tot de spelregels van het multilateralisme hebben bekeerd, is het nog te vroeg. Los van het feit dat de Verenigde Staten de afgelopen decennia het multilateralisme op tamelijk selectieve wijze hebben gepredikt –alleen als het zo uitkwam – lijken de signalen vanuit Washington toch eerder te duiden op een neiging tot unilateraal optreden. Syrië is één voorbeeld. En als dan al multilateraal wordt gegaan, zoals in het geval-Noord-Korea via de VN-Veiligheidsraad, dan met mededeling dat als het multilateraal niet lukt, Amerika zich het recht voorbehoudt alleen op te treden, d.w.z. ook zonder mandaat van de internationale gemeenschap.

Het is illustratief voor een buitenlands beleid dat vooralsnog vooral gekenmerkt wordt door dreigen; dreigen om militair te interveniëren, dreigen om verdragen en afspraken op te zeggen; dreigen om zich niets aan te trekken van internationale organisatie zoals de WTO, etc. Dreigen als het ‘nieuwe normaal’ in het Amerikaans buitenlands beleid.

Impulsieve gebeurtenissenpolitiek maar geen lijn, strategie of concept; dat is kenmerkend geweest voor de eerste 100 dagen Trump

Daar komt bij dat juist binnenlands-politiek allerlei maatregelen in de steigers staan die voor de rest van de wereld ecologisch,financieel-economisch en politiek ernstige gevolgen kunnen hebben. Dan gaat het om het energie- en klimaatbeleid waardoor de VS zonder het akkoord van Parijs op te zeggen niet voldoen aan hun verplichtingen; om de voorgestelde deregulering van de financiële sector en daarmee een hernieuwd risico van een mondiale financiële crisis; een verder oplopen van de Amerikaanse overheidschuld als gevolg van het voorgestelde begrotings- en fiscale beleid; en de voortdurende dreiging om o.a. via importheffingen en fiscale maatregelen het Amerikaanse bedrijfsleven te bevoordelen, investeringen weer terug te halen naar de VS en derde landen te bestraffen. En juist op dit binnenlands-politieke gebied zal Trump op voorhand willen en moeten scoren.

Impulsieve gebeurtenissenpolitiek maar geen lijn, strategie of concept; dat is kenmerkend geweest voor de ‘roller coaster’ van de eerste 100 dagen Trump. Het is een conclusie die juist op het terrein van de buitenlandpolitiek reden voor zorg is. Juist dat terrein is in het Amerikaanse politieke bestel bij uitstek het ‘domain reservé’ van de president – een feit waaraan welk team om hem heen dan ook, weinig aan af kan doen.[6] Dit laatste zeker niet bij een president die zijn onvoorspelbaarheid als zijn ‘troef’ ziet. Onvoorspelbare leiders en wereldpolitiek: de geschiedenis laat zien dat dit niet de meest gelukkige combinatie is.

Na ruim 100 dagen Trump maken zes Clingendael-experts maandagavond 8 mei 2017 live de balans op tijdens de publieksbijeenkomst: Heeft Trump een beleid?. Deze bijeenkomst bijwonen? Meld je aan via trumpevent@clingendael.nl en ga met deskundigen in gesprek over het beleid van Trump en de gevolgen voor Europa, Veiligheid/Defensie, Cyber, Massavernietigingswapens en Klimaat.