De zin en onzin van Trump-angst inzake zijn buitenlandse politiek

Met zijn bizarre optreden in de campagne heeft Donald Trump velen de stuipen op het lijf gejaagd. Dat geldt ook voor het intellectuele leger van Europese buitenland-watchers. ‘Uncle Sam’, maar nu als ‘Oom Donald’, zal zich immers vast en zeker terugtrekken uit het ‘zielige, verdeelde Europa’. Trump knaagde stevig aan de wortels van het NAVO-verdrag. De 70-jarige wereldorde, met als fundament de Amerikaanse militaire bescherming, zou zo maar kunnen instorten. Trump verklaarde zich keer op keer tot het belijden van een stevige ‘America First’-politiek.

Hier wordt beslist een aantal denkfouten gemaakt. Trump was in de campagne niet een serieus te nemen politicus, maar juist tot en met de laatste dag vooral de populistische antipoliticus. Zijn strijd moet voor een flink deel worden opgevat als een langgerekte marketing- en reclamecampagne. Het ging ‘first and for all’ om winnen!

Van populistische antipoliticus tot president-elect

Het populistische Trumpisme deed me denken aan een wasmiddel dat als heus tovermiddel werd ‘verkocht’. Amerika heeft hardnekkige vlekken op het blazoen, veroorzaakt door een overstretch aan politieke en militaire inspanningen waar ook ter wereld. Daar speelde Trump handig en keihard op in. Zelfs in het rijke Duitsland zijn tienduizend Amerikaanse militairen gevestigd, waar mevrouw Merkel vrijwel niets voor betaalt. Dat valt de boze burger, die zelf weinig centjes in zijn portemonnee heeft, in de Rust Belt niet uit te leggen.

Harvard-onderzoekers leggen in hun recente populisme-studie uit dat Trump aan waarheidsgetrouw overdrijven doet. De waarheid is dat veel Trump-aanhangers Europeanen bekritiseren vanwege ons voortdurend leunen op militair Amerika en haar staatskast. En Trump dikt dat beeld vakkundig aan. Europeanen zijn ‘profiteurs’ die een lesje moeten worden geleerd. En het zou best wel eens kunnen dat Amerika de handen aftrekt van Europa, dreigde Trump in de campagne gretig.

Onzin natuurlijk, onze belangen inzake tal van veiligheids- en economische dossiers zijn met elkaar verstrengeld. De echte waarheid is dat grenzen niet meer bestaan. Denk alleen al aan de strijd tegen het terrorisme. In wezen bestaat de Atlantische Oceaan niet meer. En economisch? Het zo ‘buitengewoon succesvolle’ Trump-imperium heeft veel te danken aan investeringen en handel in het buitenland.

Vanaf heden moeten we Trump als ‘president elect’ natuurlijk wel beoordelen als politicus en dan ontstaat een ander, genuanceerder beeld.

Relativering van gekwetter over ‘America First’

Zijn ‘America First’-slogans zijn bepaald niet nieuw. Na de Koude Oorlog presenteerde Bill Clinton al een ‘America First Light’. Het IJzeren Gordijn was gevallen, een extreme preoccupatie met Europa was niet meer relevant. Clinton opteerde voor het verzilveren van het vredesdividend in eigen land. Zijn opvolger George W. Bush presenteerde nadrukkelijk een binnenlandse agenda, met nadruk op belastingverlagingen. En Obama stelde nadrukkelijk dat hij een einde wilde maken aan de oorlogen in Afghanistan en Irak. Er moest veel meer aandacht worden besteed aan binnenlandse zaken, zoals de gezondheidsverzekering voor iedereen, het opknappen van de vermolmde infrastructuur en, meer in het algemeen, het redden van de eigen economie.

Natuurlijk, en dat geldt voor vrijwel iedere Amerikaanse president in de moderne geschiedenis, haalt de buitenlandse politiek met al z’n crises de America First-presidenten in. Geluksvogel Bill Clinton is de uitzondering, George W. Bush wel zeer de bevestiging van die trend. Het huidige gekwetter over America First is dus goeddeels versleten taalgebruik en goedkope retoriek.

Trumps macht kent straks geen grenzen

Een flinke portie Trump-angst is echter wel op z’n plaats als we kijken naar de macht die hij als president op 20 januari 2017 in de schoot geworpen krijgt, al valt ook hier het een en ander te relativeren. President Trump heeft in het bijzonder op veiligheidsterrein en wat betreft de buitenlandse politiek meer macht dan collega-presidenten in democratieën. Hij wordt onder meer opperbevelhebber van de strijdkrachten en hoofd van de buitenlandse politiek. Op basis van de War Powers Act mag hij eigenstandig bij brandhaarden in de wereld militairen inzetten: van 60 tot 90 dagen.

En: elke ochtend persoonlijk drones inzetten, een bevoegdheid die Obama al hanteerde bij verborgen operaties in Azië, de Hoorn van Afrika en in Libië. Ook de nucleaire codes zitten in zijn portefeuille. Het geeft de Amerikaanse president potentieel een duizelingwekkende macht.

Trump heeft in de campagne aangegeven buitenlandse politiek te willen bedrijven zoals hij zijn zakenimperium bestuurt. Alleen hij zou weten hoe je een goede internationale deal moet sluiten. Deze ‘art of de deal’ levert naar eigen zeggen steevast een ‘meesterwerk’ op, omdat hij de machtskaart keihard en bovenal ‘smart’ zal spelen. Idealen doen er niet toe, alleen het resultaat telt. Bij dit macho-achtige handje drukken in de zakenwereld opereert Trump het liefst op z’n eentje. Hij weet hoe het moet. Echte adviseurs duldt hij niet.

‘Business bully’ Trump zal in de politiek moeten leren samenwerken

Zakenman Trump zal er vanaf dag 1 in het Witte Huis achter komen dat internationale politiek andere vaardigheden vereist. Ook in de internationale politieke wereld is soms bully gedrag vereist, maar meestentijds kan alleen maar vooruitgang geboekt worden in een langdurig, ragfijn diplomatiek spel waar Trump slechts een van de spelers is. Zakendoen en politiek bedrijven is appels en peren met elkaar vergelijken. Als politicus komt Trump in Washington geen steek verder als hij niet wil samenwerken met zijn ministers, generaals en het Congres, dat onder meer de defensiebegroting moet goedkeuren.

Het bestaansrecht van de NAVO mag hij feitelijk in twijfel trekken, hij wordt door vrijwel geen politicus hierin gesteund. Hij zal ook nader moeten overleggen met zijn ministers van Handel en met het Congres over hoe hij een tariefmuur van maar liefst 35 procent tegen China wil oprichten, met alle financiële en geopolitieke gevolgen van dien. Zo bezien zou het kunnen meevallen met dwaze avonturen van president Trump. Onder zijn eerste benoemingen zitten een aantal hoge militairen, zoals de Nationale Veiligheidsadviseur Mike Flynn. Zij zijn overduidelijk pro-NAVO en voorstander van een belangrijke rol van de Verenigde Staten op het wereldtoneel.

Trump belijdt dus weliswaar voortdurend ‘America First’, maar aan de andere kant wil hij ISIS ferm en vlot bestrijden met zware bombardementen die hij in campagnetijd voortdurend beloofde. Maar de diverse militaire adviseurs zullen hem uitleggen dat zo’n aanpak snel tot een eindeloze en geïntensiveerde Amerikaanse betrokkenheid kan leiden bij de burgeroorlogen in Syrië en Irak. De humanitaire en financiële prijs zal enorm zijn bij een grote militaire interventie. Dat zal Trump mogelijk afschrikken.

Al vertoonde Trump in de campagne bizar, onvoorspelbaar gedrag, dom is hij niet! Hij zal om herkozen te worden – de wens immers van vrijwel iedere president! – in 2020 resultaten moeten laten zien. Op voorhand Trump neerzetten als een gevaarlijke ‘business bully’ in de internationale arena is ‘for the moment’ een onnodig doemscenario.

Met de verkiezing van Trump zullen de lampen boven Amerika, en de wereld, niet doven noch ons allen in duisternis storten. De Amerikaanse democratie, dat heeft de geschiedenis geleerd, is volwassen en kan heus wel tegen een stootje. Het Amerikaanse volk heeft gekozen. We zullen president Trump kritisch benaderen, maar niet op voorhand al geheel afschrijven. We moeten hem beoordelen op zijn daden.

De kleurrijkste president sinds Teddy Roosevelt

Wel kunnen we verwachten dat president Trump buitenlands beleid zal voeren in de Nixoniaanse machtstraditie en niet in de legalistische Wilsoniaanse, met ook een sterke nadruk op universele normen en waarden. Keiharde resultaten, daar lijkt het bij Trump vooral om te gaan. Net als president Nixon zal Trump sterk afhankelijk zijn van zijn ministers en adviseurs. En van vele anderen. Trump belooft een heterogeen regeringsteam dat als vanzelf een zekere gematigdheid en realisme suggereert.

We zullen zien. Het is te vroeg om te oordelen. Nu is al wel te voorspellen dat Trump met gemak de meest kleurrijke president sinds Teddy Roosevelt wordt. Dat zegt veel over zijn presentatie, maar in feite niets over zijn te voeren beleid.