Koerdistan: een korte geschiedenis
Analysis Conflict and Fragility

Koerdistan: een korte geschiedenis

01 Nov 2017 - 14:36
Photo: Sammy Six / Flickr
Back to archive
Author(s):

De Koerden zijn een van de grootste volken zonder staat in de wereld en dromen al van een eigen staat sinds het begin van de vorige eeuw. Een korte geschiedenis van het Koerdische streven naar één staat.

De Koerden zijn een van de omvangrijkste volken zonder staat in de wereld. De ongeveer 30 miljoen Koerden wonen voornamelijk in het Midden-Oosten. Zij vormen minderheden in Iran, Irak, Syrië en Turkije, maar zijn in de meerderheid in de autonome regio’s van Iraaks-Koerdistan (5 miljoen) en  Syrisch-Koerdistan (2 miljoen). Ze zijn een belangrijke minderheid in de buurlanden Turkije (18 miljoen) en Iran (5 miljoen), waar de Koerdische nationalistische bewegingen blijven strijden voor meer vrijheden.

De Koerden dromen al van een eigen staat sinds het begin van de vorige eeuw, toen zij door de opdeling van het Ottomaanse Rijk tussen Frankrijk en Groot-Brittannië verspreid raakten over Irak, Turkije, Syrië en Iran. Het Verdrag van Sèvres uit 1920 liet de mogelijkheid van een Koerdische staat open. Door ingrijpen van de oprichter van het moderne Turkije, Mustafa Atatürk, kwam dat er niet van. Koerdistan verdween meteen weer van de kaart en werd niet bij naam genoemd in de Vrede van Lausanne in 1923.

Turkije was zelf een pan-Turkse staat geworden, die de rechten van minderheden zoals de Koerden niet wilde erkennen. De Turken behandelden de Koerden als tweede-rangs-burgers, die ze “berg-Turken” noemden. Het werd de Koerden verboden het Koerdisch te spreken en ze mochten zichzelf niet Koerdisch noemen. In de perioden hierna volgden vele opstanden, die door de Turks regering allemaal werden neergeslagen.

De Koerden in Irak kwamen onder Brits koloniaal bewind te staan. Koerdische leiders organiseerden een serie opstanden tegen de Britten en daarna tegen het Iraaks bewind. De Koerden werden in Irak met harde hand aangepakt, met name eind jaren ’80, toen Saddam Hoessein in de ‘Anfal’-campagne burgers met chemische wapens aanviel.1

Na de Golfoorlog in 1991 creëerden de coalitiestrijdkrachten een ‘safe haven’ voor de Koerden in het noorden van Irak. De Koerdische leiders plukten hiermee de vruchten van hun gevechten tegen Saddam Hoessein. Deze ‘safe haven’ was mede te danken aan een door de internationale coalitie ingestelde ‘no fly’-zone in Noord-Irak.

Niettemin woedde in de periode 1994-1997 een burgeroorlog in Iraaks-Koerdistan tussen de rivaliserende Koerdische Democratische Partij (PDK)2  en de Patriottische Unie van Koerdistan (PUK).3  Verschillen zijn blijven bestaan, maar de gesloten vrede bleef ondanks tegenstellingen in stand. De PUK maakt deel uit van de oppositie en heeft sommige delen van Iraaks-Koerdistan onder controle.

……naar autonomie
Ondanks de politieke tegenstellingen werden door de Koerdische politieke partijen de fundamenten voor zelfbestuur gelegd. Zij hielden verkiezingen, creëerden de Koerdische Regionale Regering en begonnen hun Peshmerga-strijdkrachten te professionaliseren. Dit vormde ook de basis voor de Iraakse grondwet in 2005, waarin de regering in Bagdad de Koerden in het noorden een zekere mate van autonomie verleende. Massoud Barzani werd als president van Iraaks-Koerdistan gekozen.

Belangrijke stimulator van bovengenoemde ontwikkelingen waren de Verenigde Staten. Zij hadden namelijk na de Amerikaans-Britse invasie in Irak (2003) de Koerden ervan overtuigd toch mee te doen in een federaal Irak. Dit mede dankzij het ineenstorten van het centrale gezag van Saddam Hoessein en de militaire steun die werd verleend door de Multinationale troepenmacht in Irak.

Als uitkomst van decennia lange politieke en militaire inspanningen om het zelfbestuur van de Koerdische minderheid zeker te stellen, erkent de grondwet van Irak uit 2015 een autonome federale regio in het noorden van het land, bestuurd door de Koerdische Regionale Regering.4  De Koerdische minderheid wordt geschat op meer dan 5 miljoen; ze maakt tussen de 17% en 29% van de bevolking van Irak uit.

Nadat Massoud Barzani’s laatste mandaat als president van Iraaks-Koerdistan in augustus 2015 was geëindigd, werd zijn ambtstermijn verlengd op een manier die door de oppositionele PUK dan ook als illegaal werd beschreven.Uiteindelijk zou hij per 1 november 2017 aftreden.

  • 1Dit was vooral het geval in de stad Halabja in 1988.
  • 2In het Koerdisch: Partîya Demokrata Kurdistanê.
  • 3In het Koerdisch: Yakêtî Nîştimanî Kurdistan.
  • 4‘Iraqi Kurdistan profile’, BBC News, 19 september 2017.

Authors

Kees Homan
Veiligheidsdeskundige en Generaal-Majoor der Mariniers, b.d.