Back to archive
Author(s):
Challenging world views by our team of spectators

Angela Merkel in blessuretijd

06 Nov 2018 - 16:15

De politieke praktijk bewijst dat een leider die thuis alle respect heeft verloren, het op internationaal terrein ook niet meer kan waarmaken. Denk aan François Hollande, en de stelling is meteen duidelijk. In Frankrijk ging zijn presidentiële populariteit fors de mist in en tegelijk deemsterde hij in Europa weg. Van zijn collega’s kreeg hij in het beste geval nog een klopje op de schouder en een blik vol medelijden. Maar internationaal kreeg hij niets meer voor elkaar. Als we het zo bekijken, staat Angela Merkel nog een lange lijdensweg te wachten.

Het leiderschap van haar christendemocratische partij geeft ze uit handen. In principe blijft ze nog kanselier tot 2021, maar de laatste jaren van dat laatste mandaat zullen de eenvoudigste niet zijn. Als de macht begint af te brokkelen, kan het ineens snel gaan. Helmut Kohl, die andere grote Duitser, die ook zo lang kanselier bleef, ging door een soortgelijk proces. Achteraf had iedereen het gevoel dat die laatste periode er een teveel was.

We weten natuurlijk nog niet goed of Merkel erin slaagt haar positie binnen de regering te handhaven. De tekenen waren de afgelopen periode niet zo gunstig. Haar ministers twijfelen aan het beleid, in het parlement volgt de eigen fractie haar niet altijd meer en bij de kandidaat-leiders van de partij zitten uitgesproken critici. Als de regering straks valt, bijvoorbeeld omdat de sociaaldemocraten er de stekker uit trekken, is de kans niet groot dat Merkel opnieuw kanselier wordt.

Voor de meeste analisten Merkel een dead woman walking

Dat de berichtgeving over Merkel de voorbije dagen de toon van een in memoriam leek te hebben, moet dus niet verbazen. Voor de meeste analisten is zij een dead woman walking.

Toch kunnen we de zaken ook vanuit een ander perspectief bekijken. Of de machtsbasis van Merkel daadwerkelijk is uitgehold, valt nog te bezien. De glans is eraf, dat wel. Maar daarmee is het vertrouwen niet helemaal weg. Bij de zogezegd desastreuze verkiezingen in Hessen had haar partij nog altijd een straat voorsprong op de eerste achtervolgers. Bij de Bondsdagverkiezingen van 2017 haalden de christendemocraten nog een derde van de stemmen, ondanks het versnipperde politieke landschap. In Beieren blijft de partij los op kop de grootste, ook na de laatste stemming. In de meeste lidstaten zou elke partij voor zo’n score tekenen. Maar omdat Merkels politieke familie er door de jaren heen wel op achteruitgaat, stijgt de onrust in de eigen rangen. Het is vooral daar dat de dolken klaarliggen.

Maar zal dit ook van invloed zijn op haar internationale rol? Omdat ze in eigen land niets meer te winnen of te verliezen heeft, kan ze misschien in die laatste jaren van haar mandaat nog sterker inzetten op een voortrekkersrol in de Europese Unie.

Al jaren is zij de meest ervaren leider in de Europese Raad, en alleen al daarom heeft ze een grote voorsprong op de rest: ze kent de geschiedenis, de procedures en de politieke praktijk door en door. Ze gebruikte haar positie de afgelopen periode vooral om te bemiddelen en om dossiers los te wrikken. Maar tegelijk waren er ook de thema’s die voor haar land erg belangrijk bleken. Dan onderhandelde ze stugger. Dat was bijvoorbeeld het geval tijdens de eurocrisis, toen er in Duitsland een sterk negatieve houding was ten aanzien van steunfondsen voor Griekenland en andere perifere landen. Het bleek ook tijdens klimaatgesprekken, en dan vooral als er ingrijpende maatregelen verwacht werden van de autosector. Dan zette ze de hielen in het zand.

Nu het einde van haar mandaat nadert, hoeft Merkel minder rekening te houden met de binnenlandse besognes

Net omdat ze nu wat losser komt van de dagdagelijkse binnenlandse politiek kan ze mogelijk meer gedurfde posities innemen. De Franse president Macron pleit al langer voor een versterking van de eurozone, met onder meer een eigen budget. Tot voor kort was dit voor de Duitse kanselier onbespreekbaar, maar recent gaf ze aan dat ze bereid was om het debat te voeren. In het vluchtelingendebat had ze, vooral onder binnenlandse druk na haar ‘wir schaffen das’, haar toon gematigd. Daarmee was de weg vrij voor de leiders voor wie de aanpak van het migratievraagstuk zich beperkt tot het dichttimmeren van de grenzen. Misschien klinkt straks haar pleidooi voor meer solidariteit juist weer sterker en ongeremder. Nu het einde van haar mandaat nadert, hoeft Merkel minder rekening te houden met de binnenlandse besognes. Dat geeft haar mogelijk meer marge op het Europese toneel.

Er zijn weinig politieke precedenten, dat klopt. In blessuretijd wordt meestal afgeteld naar het einde. Supporters verlaten de tribunes al. En toch. Als de reguliere speeltijd voorbij is, worden soms nog de mooiste goals gescoord. En altijd de meest verrassende.

Authors

Hendrik Vos
Hoogleraar Politieke Wetenschappen aan de Universiteit Gent