Back to archive
Author(s):
Challenging world views by our team of spectators

Strategisch isolement dreigt voor Polen

08 May 2019 - 11:47

Het is algemeen bekend dat Europese instellingen, hoofdzakelijk de Commissie en het Parlement, zich zorgen maken over de rechtsstaat in lidstaat Polen. De daar doorgevoerde hervormingen zijn immers strijdig met de Europese waarden van vrijheid en democratie. Het nationalisme is dan ook springlevend in Polen. Minder bekend is dat dit nationalisme zich ook dreigt uit te breiden naar het defensiebeleid.

Buiten de NAVO en de EU om, deed de Poolse president Andrzej Duda het afgelopen najaar tijdens een bezoek aan Washington het verzoek aan president Donald Trump, permanent Amerikaanse troepen in Polen te legeren. Polen zou zo’n twee miljard dollar beschikbaar stellen voor de financiering. Om de narcistische Trump gunstig te stemmen, bood Duda aan de Amerikaanse militaire faciliteit ‘Fort Trump’ te noemen. Een zichtbaar gevleide Trump antwoordde dat hij het verzoek serieus in overweging zou nemen.

Polen vindt dat de bescherming en stabiliteit van het land een permanente Amerikaanse aanwezigheid op zijn bodem wenselijk maakt. De herinneringen aan het verleden, toen het land herhaaldelijk werd opgedeeld, zijn dan ook traumatisch. Zo is er nog steeds de herinnering aan september 1939, toen Polen - ondanks een leger van bijna een miljoen soldaten - heel snel onder de Duitse inval bezweek. Niet te vergeten is dat Frankrijk en Groot-Brittannië het land toen in de steek lieten.

Ook voormalig premier van Polen Donald Tusk verzocht de Washington een decennium geleden al om een pantserdivisie in Polen te stationeren

Het Poolse verzoek kwam niet als een verrassing. Vorig jaar mei waren al documenten gelekt waarin Polen de Verenigde Staten vroeg een pantserdivisie (ruwweg 15.000 soldaten) permanent in Polen te stationeren. Het was ook de vorige, pro-Europese centrumrechtse regering van Donald Tusk, de huidige president van de Europese Raad, die een decennium geleden al een soortgelijk verzoek aan Washington had gedaan.

Bovendien oordeelt niet minder dan 70% van de Polen positief over de Verenigde Staten en bestaat er al jarenlang grote publieke steun voor de vestiging van een permanente Amerikaanse basis.

Huidige situatie
In de huidige situatie maakt een zogeheten “enhanced forward presence” (EFP) deel uit van de NAVO-afschrikking. Hierbij roteren vier multinationale battle groups in Polen en de drie Baltische Staten. Critici vinden een permanente Amerikaanse pantserdivisie dan ook onnodig provocerend en een inbreuk maken op de geest van de NAVO-Rusland Stichtingsakte van 1997.

Van het verzoek tot extra Amerikaanse bescherming gaat bovendien de suggestie uit dat Warschau de EFP niet adequaat vindt. Ook vrezen sommigen op het NAVO-hoofdkwartier dat de Poolse opstelling de bondgenootschappelijke consensus ter ondersteuning van de EFP kan ondermijnen.

Tegen- en voorstanders
Het Poolse voorstel kent dan ook zowel tegen- als voorstanders. Tegenstanders vrezen voor uitbreiding van de Russische strijdkrachten in Kaliningrad en stationering van Russische troepen in Wit-Rusland. Hierdoor zou Oekraïne troepen noodzakelijkerwijs naar de grens met Wit-Rusland moeten verplaatsen.

Europese diplomaten maken zich vooral zorgen dat hardliners in het Witte Huis een bereidwillig Warschau als een wig zullen gebruiken om de EU te verdelen en verzwakken. Terwijl de publieke steun in Polen voor het lidmaatschap van de EU groot blijft en het land profiteert van de EU, zou een toenemende vervreemding uiteindelijk kunnen leiden tot een “Polexit,”.

Voorstanders, waaronder sommige Amerikaanse generaals, vinden een permanente stationering de voorkeur genieten omdat militairen hun potentiële gevechtsterrein dan goed leren kennen.

Niettemin stelt men ook in de Verenigde Staten kritische vragen bij het Poolse voorstel. Zo heeft de Amerikaanse landmacht volgens deskundigen geen gevechtsbrigade over, laat staan een pantserdivisie. Amerikaanse autoriteiten vrezen bovendien dat er geen ruimte zal zijn voor tankmanoeuvres.

Tegenstanders geven dan ook de voorkeur aan een versterking en uitbreiding van bestaande militaire locaties. Zij zien meer in enablers zoals een planningstaf, opgeslagen materieel en uitrusting, naast investeringen in tweeërlei (dual use) te gebruiken wegen, rails, pijplijnen en infrastructuur voor landingsbanen. Dit alles om een snelle versterking in een crisis mogelijk te maken.

En ook het Pentagon, dat de haalbaarheid van het Poolse verzoek onderzoekt, is enigszins in verwarring omdat het onwaarschijnlijk is dat de onvoorspelbare Trump Oost-Europa hoog op zijn agenda heeft staan.

Warschau heeft met het verzoek ook impliciet duidelijk gemaakt dat het er niet op vertrouwt dat de NAVO en de EU Polen in een crisis te hulp zullen snellen

Warschau heeft met het verzoek echter ook impliciet duidelijk gemaakt dat het er niet op vertrouwt dat de NAVO en de EU Polen in een crisis te hulp zullen snellen. Een groep van voormalige Poolse ambassadeurs waarschuwde de regering in een open brief in juli vorig jaar ook voor het gevaar van een “strategisch isolement”. Zo investeren zowel de EU als de NAVO in verbeterde verdediging tegen cyberaanvallen en betere vroegtijdige waarschuwing van hybride dreigingen en desinformatie. Hoewel Polen reeds voldoet aan de 2% norm van de NAVO, loopt het echter achter op deze vitale gebieden.

Ten slotte
Hoewel het Pentagon het Poolse voorstel uitvoerig bestudeert en de Amerikaanse onderminister van Defensie, John Rood, voor overleg in maart jl. in Warschau verbleef, is permanente stationering van Amerikaanse troepen uiteindelijk niet waarschijnlijk.

Bedacht moet worden, dat Europese toekomstige stabiliteit en cohesie niet langer afhangt van een eventuele strijd in Duitsland, maar van de situatie in het strategisch gelegen Polen. Warschau moet zich voor zijn veiligheid dan ook meer aansluiten bij de toenemende defensiesamenwerking binnen de NAVO en EU in plaats van Europese bondgenoten van zich te vervreemden.

Terwijl de defensieambities en militaire capaciteiten van de EU groeien, isoleert Polen zich teveel. Door een actievere deelname aan het Gemeenschappelijk Veiligheid en Defensie Beleid (GVDB), de Permanent Gestructureerde Samenwerking (PESCO), en het Europese Defensie Fonds (EDF) versterkt Polen de collectieve defensie in Oost-Europa, en daarmee tevens de Europese pijler van de NAVO.

Authors

Kees Homan
Veiligheidsdeskundige en Generaal-Majoor der Mariniers, b.d.