Het honderd jaar smeulende vuur in Sri Lanka
Opinions Conflict and Fragility

Het honderd jaar smeulende vuur in Sri Lanka

21 May 2019 - 10:25
Photo: Flickr / Phil Murphy
Back to archive
Author(s):

Sinds de door IS opgeëiste terreuraanslagen in Sri Lanka, waarbij 257 mensen werden vermoord en bijna 500 gewonden vielen, is het onrustig in het land. De gevreesde wraakacties op de islamitische bevolking van het land vinden nog altijd plaats. IS heeft een honderd jaar smeulend vuurtje op een morbide manier weten op te stoken.

Drie weken na de aanslagen op hotels en kerken, werd de avondklok ingesteld voor het hele land. De maatregel volgde op de moord op een islamitische man in het noordwestelijk deel van Sri Lanka. Het slachtoffer is een 45-jarige timmerman, die werd aangevallen door een groep woedende burgers die wraak wilde nemen voor de slachtoffers van de aanslagen in april. Elke moslim is schuldig, is de boodschap.

Volgens de regering is de avondklok noodzakelijk omdat het lot van de timmerman geen incident is maar een topje van een ijsberg. Er is sprake van systematisch geweld tegen moslims en hun eigendommen. Groepen van honderden relschoppers vallen moskeeën en winkels aan. Volgens mediaberichten worden de acties oogluikend toegelaten door de veiligheidsdiensten en politie. Zij lijken de kant van de gewelddadige groepen te kiezen. De woede over de aanslagen en de slachtoffers heeft de overhand genomen. De geest is moeilijk terug in de fles te krijgen. Een sterk gepolariseerd klimaat op het eiland is het resultaat.

Een duik in de geschiedenis
In de dagen na de aanslagen maakte de overheid al melding van hun zorgen over mogelijke polarisatie en wraakacties in de richting van de islamitische bevolking van het land. Wat men vreesde is inderdaad daadwerkelijk gebeurd. De overheid heeft dit niet weten te voorkomen. Dat roept vragen op. Bijvoorbeeld waarom de regering de polariserende reacties en wraaklustigheid wel degelijk aan zag komen. Een duik in de geschiedenis helpt om dat te verklaren. Op basis van gebeurtenissen uit het verleden kon de regering de nieuwe golf van geweld tegen moslims inderdaad zien aankomen.

De traditie van gewelddadige interreligieuze spanningen en anti-moslim rellen is in Sri Lanka al ruim een eeuw oud

De traditie van gewelddadige interreligieuze spanningen en anti-moslim rellen is in Sri Lanka al ruim een eeuw oud. De eerste berichten daarover stammen uit 1915, uit de tijd dat de Britten er nog de baas waren. De meest recente berichten dateren van 2018. Het belangrijkste nieuws is dat IS een honderd jaar smeulend vuurtje op een morbide manier heeft weten op te stoken.

Er zijn verschillende analyses van wat precies de basis is onder de rellen van 1915. Feit is dat de Britten in de koloniale tijden weinig op hadden met de ‘Moren’, zoals zij de moslims steevast aanduidden. In de Britse beeldvorming waren het ‘primitieve wilden’ die nodig wat scholing en opvoeding konden gebruiken. Die broodnodige scholing was echter in de koloniale periode alleen toegankelijk voor christenen. En het volgen van christelijk onderwijs was voorwaarde om toe te treden tot overheidsfuncties. En zo werd iedereen die niet toe wilde treden tot de christelijke leer uitgesloten van politieke machtsposities.

Sri Lankaanse president
De Sri Lankaanse president Maithripala Sirisena op een partijbijeenkomst. © Flickr / Maithripala Sirisena

In Sri Lanka vond men een oplossing voor een deel van dit probleem door de inrichting van Engelstalig onderwijs speciaal voor boeddhisten. Er kwam een garantie dat de boeddhistische leerlingen niet zouden worden gedwongen om zich te bekeren tot de christelijke leer. En zo kreeg het boeddhistische deel van de bevolking toch nog toegang tot de machtsstructuren. De Moren, ofwel de moslims, echter niet.

Een andere bron van interreligieuze spanningen was de wetgeving uit 1865 die luidruchtige religieuze uitingen verbood. Dat werd door de boeddhisten met hun trommels, niet geheel ten onrechte, gezien als een maatregel die tegen hen was gericht. Deze maatregel zou, volgens de boeddhisten, in het voordeel van christenen en moslims zijn. Het zou een pijnpunt worden dat bleef steken en dat de interreligieuze spanningen verder aanwakkerde.

‘Identity politics’
En zo ontstond de basis voor een maatschappij waarin scheidslijnen werden gemarkeerd langs religeuze identiteiten. Een maatschappij waarin een Boeddistische meerderheid een negatieve houding heeft tegenover de moslimminderheid, en vice versa. Een land met een moslim minderheid die een relatief zwakke maatschappelijke en politieke positie heeft. Dat alles is dus terug te voeren op maatregelen die dateren uit de koloniale periode.

Sri Lanka is niet het enige land in Azië waar de Britten tijdens die koloniale periode moslims uitsloten van politieke deelname en zo marginalisering in de hand werkten, integendeel. Soortgelijke spanningen speelden bijvoorbeeld ook in het koloniale India, met grote gevolgen voor het land en de dramatische ‘partition’ waarbij de wegen van Pakistan en India zich, langs religieuze lijnen, scheidden.

De combinatie van identity politics en hardhandig overheidsoptreden heeft de spanningen tussen bevolkingsgroepen steeds groter gemaakt

‘Identity politics’ is een constante factor in de staatsinrichting tijdens de periode van koloniale overheersing. Dat is vanzelfsprekend niet alleen een typisch Britse hobby. De Fransen en de Belgen hebben zich er ook schuldig aan gemaakt. Promotie van christelijk onderwijs hoorde daarbij. En toetreding tot de politieke en economische elite ging gepaard met de introductie in die christelijke omgeving.

Met die nalatenschap hebben veel postkoloniale samenlevingen te maken. De Britten onderdrukten de rellen in 1915 met harde hand. Ook dat is een constante uit die periode en dus ook een erfenis waarvan afscheid genomen moet worden. Het waren korte termijn oplossingen om de machtsposities te consolideren. Effectief op de eerste honderd meter, maar inadequaat op de lange afstanden. De combinatie van identity politics en hardhandig overheidsoptreden heeft de spanningen tussen bevolkingsgroepen steeds groter gemaakt. In Sri Lanka kwam het met enige regelmaat tot confrontaties. In 2018 leidde dat voor de laatste keer tot anti-moslim rellen. Er waren ook vorig jaar beschuldigingen dat politie en politici de relschoppers steunden.

De langetermijnoplossing moet gezocht worden in de politieke en maatschappelijke insluiting van minderheden

Realiteit of niet, feit is dat anno 2019 een gevoel van marginalisering en uitsluiting leeft onder de ‘de Moren’ van deze wereld. Een term die zoveel betekent als ‘negers’. En dit gemeenschappelijk gevoel van uitsluiting onder de moslims is bij uitstek de basis onder de recrutering door organisaties zoals Al Qaida en IS. Zij bieden de mogelijkheid van verzet en valse heroïek. Zij bieden een negatief alternatief voor mensen die zich buitengesloten voelen. Door ze te omarmen en een handelingsperspectief te bieden.

Een langetermijnoplossing
Het adagium van terroristen is dat je, door een eenvoudige handeling, je leven kunt geven voor een politieke zaak en voorpaginanieuws kunt worden. Dat is tijdens Pasen gebeurd. Met harde hand daarop reageren is zonder twijfel noodzakelijk. Maar de langetermijnoplossing moet gezocht worden in de politieke en maatschappelijke insluiting van minderheden. De mogelijkheden daarvoor lijken in Sri Lanka in de afgelopen weken alleen maar afgenomen. De overheid van Sri Lanka heeft niet alleen de signalen van de Indiase inlichtingendienst over de op handen zijnde aanslagen genegeerd, het heeft ook de voortdurende interreligieuze spanningen tussen bevolkingsgroepen en het gevoel van uitsluiting onder moslims onvoldoende serieus genomen.

Het is de vraag of dat nog te repareren valt nu de recente gebeurtenissen tot nog veel meer haatgevoelens leiden, zowel onder als tegen moslims. Afstand nemen van een koloniale erfenis is niet eenvoudig.

Authors

Peter Knoope
Senior Associate Fellow at the Clingendael Institute