De ongemakkelijke dans van Rutte met Trump
Opinions Diplomacy & Foreign Affairs

De ongemakkelijke dans van Rutte met Trump

23 Jul 2019 - 14:07
Photo: Flickr - Dutch Embassy
Back to archive
Author(s):

De betrekkingen tussen Nederland en de Verenigde Staten waren volgens president Trump nog nooit zo goed als nu. Premier Rutte roemt de gemeenschappelijke waarden, maar had volgens Ko Colijn de pech op bezoek te gaan bij een racistische bondgenoot.

Ja - de twitterende president vond op 18 juli ruimte om melding te maken van de vlagceremonie, waarbij de Nederlandse zakenman Bert Kreuk een gekwetst Amerikaans dundoek mocht terugbrengen naar de bevrijders van 1944. Fier hield Kreuk een toespraakje in het Witte Huis, want premier Rutte had de plechtigheid handig in de agenda weten de persen van zijn bezoek aan de Amerikaanse president Trump.

De verwachtingen vooraf aan dat bezoek mochten er zijn: Rutte was –met Angela Merkel en Theresa May op weg naar de uitgang- misschien wel hét Europese aanspreekpunt voor de Verenigde Staten, als bijna-langstzittende regeringsleider in de EU. Hij had het een jaar geleden gewaagd om Trump een keer in de rede te vallen en ‘nee’ te zeggen toen de Amerikaanse president een vies gezicht had getrokken bij het woord ‘multilateralisme’, en hij kon Trump met cijfers tonen dat wij echt niet tot de categorie ‘shit hole countries' behoren waar de Amerikaanse president zijn neus voor ophaalt.

Even tevoren had Rutte in een toespraakje voor de Amerikaanse denktank Atlantic Council nog eens samengevat hoe belangrijk Nederland eigenlijk is voor de VS: “800 Dutch companies are active on this side of the Atlantic. Overall, the trade and investment relationship between our two countries already supports around 825,000 US jobs, and it’s our ambition—together with President Trump—to make that a cool million.” 1

Premier Rutte en president Trump tijdens een gezamenlijke persconferentie in Washington op 18 juli. © Flickr / Dutch Embassy
Premier Rutte en president Trump in het Witte Huis op 18 juli. © Embassy of the Kingdom of the Netherlands in the USA

Het is dat de getuigenis van Trump’s plaaggeest Robert Mueller voor het Democratische Huis van Afgevaardigden een week was uitgesteld, anders had het hoofd van Trump er misschien helemaal niet naar gestaan. Maar het bezoek van onze premier heeft de 63 miljoen volgers van Trump niet gehaald, en de vlag uit Normandië dus wel. De president had nog wel gezegd dat de betrekkingen tussen beide lande “nog nooit zo goed waren geweest als nu”, en Rutte had aan de toespraak van Kreuk nog wat woorden over gemeenschappelijke waarden toegevoegd (in zijn toespraak voor de Atlantic Council sprak hij zelfs expliciet over ‘the common values of democracy, freedom and the rule of law’ 2 ), maar het was uitgerekend de week van die values die Donald Trump zal heugen. Een benijdenswaardig feestje werd het dus niet en onze premier kon er misschien niets aan doen, maar Rutte had de pech op bezoek te gaan bij een racistische bondgenoot.

Trump op Twitter
Laten we de tweets van Trump die het vorige week wel haalden - het waren er zoals gebruikelijk vele- even nalopen:

14 juli: over de squad, vier Democratische vrouwelijke leden uit het Huis van Afgevaardigden.

15 juli:

16 juli:

17 juli:

18 juli: naast de tweet over de vlagceremonie met Bert Kreuk krijgt Puerto Rico er op deze dag van langs.

19 juli: Ilhan Omar, de uit Somalië gevluchte vrouw die Trump tot mikpunt van beschuldigingen van anti-semitisme maakt en – zichzelf juist tot boegbeeld van de strijd tegen het antisemitisme uitroepend- de presidentscampagne van 2020 tot een keus tussen goed en slecht reduceert.

20 juli: Trump retweet de Britse ultrarechtse commentator Katie Hopkins, die Trump de gelegenheid biedt zijn oorlog met de Londense burgemeester Kahn weer eens voort te zetten: ‘With the incompetent Mayor of London, you will never have safe streets!’

En op zijn te late, en dus al weinig geloofwaardige afwijzing van de ‘send her back’ schreeuwende menigte op zondag kwam hij zaterdag per tweet alweer terug op een manier ( “bothsidism”) waarop hij de Ku Klux Klan een jaar geleden min of meer verdedigde door die menigte ‘patriottisch’ en Amerika-lievend te noemen:

21 juli:

We zien hier de president consequent opereren in de onsmakelijke gedaante van een op de persoon spelende, racistische, anti-antisemitische , anti-linkse, anti-democratische (met kleine en hoofdletter), anti-pers fulminerende ‘vriend’ van ons land. Hoezo common values?

Het is achteraf eigenlijk verbazingwekkend dat niemand zich serieus heeft afgevraagd of onze premier zich niet ziek had moeten melden of op zijn minst nog een ‘nee’ had moeten zeggen toen Trump de ongeëvenaard goede betrekkingen tussen beide landen aanhaalde.

Ik heb natuurlijk alle begrip voor de ‘danspartnertheorie’ van Rutte dat hij als hoofdbelangenbehartiger van het Koninkrijk der Nederlanden onze vrienden niet voor het uitkiezen heeft. “Simpel, anders kan ze haar werk niet doen”, zei Rutte twee weken geleden ter verdediging van de theevisite die koningin Maxima aan de van moord op de journalist Jamal Kashoggi verdachte Arabische prins Salman bracht. Dat zou a fortiori voor een Nederlandse premier kunnen gelden. Maar schrap dan dat verhaal over gemeenschappelijke waarden, en zeg ‘nee’ op het moment dat er een grens overschreden wordt. Je kunt ook de andere kant uit dansen.

Veiligheidskwesties 
Hebben we dan niet alles gehoord van dat bezoek aan Trump, en moeten we ook op de Nederlandse banen en de veiligheid letten waarvoor Rutte zei naar het Witte Huis te reizen? We beperken ons tot dat laatste, het meest acute. Drie kwesties zouden onderwerp van gesprek geweest kunnen zijn: ten eerste het verzoek van de VS, welke via zijn ambassadeur Pete Hoekstra in een kranteninterview geopenbaard, om grondsoldaten naar Syrië te sturen, ten tweede het verzoek van de VS, via de NAVO gedaan, om een Nederlands fregat naar de Straat van Hormuz te sturen en ten derde de betekenis en kracht van de NAVO.

Rutte en Trump bij het Witte Huis
Premier Rutte en president Trump bij het Witte Huis op 18 juli 2019. © Embassy of the Kingdom of the Netherlands in the USA

Wat het eerste punt betreft moet een ‘nee’ klinken (en moet linkage met het fregattendossier worden vermeden). Het mandaat om in Irak deel te nemen  aan een F16-missie om IS te bestrijden (met letterlijk uitvluchtjes naar Syrië) vond destijds al op enigszins gekunstelde maar te billijken gronden plaats (‘zelfverdediging’), maar een grondmissie in Syrië mist dat mandaat, punt. Het zou Nederlandse troepen daarnaast in conflict kunnen brengen met Koerden die ons in de strijd tegen IS hielpen, en met bondgenoot Turkije dat in het betreffende gebied wellicht zelf orde op zaken wil stellen. En het bestempelt de lokale Koerdische partners, of we het nou leuk vinden of niet, als terroristen. Ook vanwege ‘wespennest’-motieven moet Nederland daar dus niet heen.

Onverstandig is dus ook de logica dat een weigering om naar Syrië te gaan de druk op Nederland zou vergroten om dan maar wel op het Amerikaanse verzoek in te gaan om een fregat naar de Straat van Hormuz te dirigeren. Een onverstandige Rutte zou naar Washington afgereisd zijn met het boude plan om over het sturen van zo’n Nederlands fregat te onderhandelen (en zeker niet in ruil voor een blijvende liefdesverklaring van Trump aan de NAVO, zoals ik vrijdag 12 juli een ‘expert’ op Nieuwsuur zelfverzekerd hoorde beweren).

Een (iets minder) onverstandige Rutte zou gedacht kunnen hebben in Washington iets voor de Britten te kunnen opknappen, nu die even geen eigen ambassadeur meer hebben, en als postillon d'amour te kunnen fungeren. Maar ook dat is niet raadzaam, omdat de Britten inmiddels volop in een kat-en-muis-spel met Iran verwikkeld zijn om aan de ketting gelegde olietankers. Dit conflict vindt zijn wortels in het grotere Amerikaanse spel om Iran tot heronderhandeling van het nucleaire akkoord te dwingen. Het waren de VS die een jaar geleden tot eenzijdige opzegging van dat akkoord besloten, en het zou op zijn minst vreemd zijn als we de Europese lijn om die stap te betreuren nu zouden verlaten door –zonder volkenrechtelijk mandaat- het Amerikaanse sanctiebeleid jegens Iran te assisteren. Intussen groeien de aanwijzingen dat de VS (Bolton) de Britse inbeslagname van de olietanker Grace-1 bij Gibraltar gefaciliteerd hebben.3 Niet meedoen met zo’n zeemacht , zou ik meteen tegen Trump gezegd hebben, al was het maar omdat het ook nog een gaatje slaat in de prioriteit die de marine nu heeft gegeven aan de beveiliging van de Baltische staten en de noordelijke Atlantische Oceaan.

De koopman wint van de dominee
Natuurlijk staat deze strategische afweging niet los van de grotere druk die de VS op Nederland uitoefent om veel meer aan defensie uit te geven dan het beloofd heeft te doen: 2% van het Nationaal Inkomen (dit is nu amper 1%). Dat zou met een slordige 20 miljard euro rijkelijk veel zijn, maar beloofd is beloofd (sinds 2014 , een belofte die overigens pas in 2024 gehaald moet zijn). Dit dwingt Nederland voortdurend tot een defensieve positie in de NAVO, c.q. het niet gemakkelijk kunnen weigeren van Amerikaanse verzoeken. Die kopen we af met ‘extra’ missies in Afghanistan of F35-bestellingen, toevallig ook nog eens bekend gemaakt op de datum van het bezoek van Rutte aan Trump, maar maakte weinig indruk omdat ze nauwelijks genoeg zijn om de door de vorige minister Hennis ‘vergeten’ in te calculeren vredesverliezen van het nieuwe gevechtsvliegtuig te compenseren.4

Het zou me overigens niet verbazen als een sluwe Rutte achter de schermen in Washington heeft gepleit voor overheveling van 'Turks' werk aan de F-35 naar vliegbasis Woensdrecht. Fokker/Elmo heeft in het Turkse Izmir een fabriek die er waarschijnlijk door de VS uitgegooid wordt als sanctie voor de Turkse aankoop van het Russische S-400 afweersysteem dat geheimen van (ook de Nederlandse) de F-35 compromitteert. De koopman wint het in ons land altijd net van de dominee, ook als hij zich als danser in een vlag heeft vermomd.

Authors

Ko Colijn
Senior Research Fellow Clingendael