Movies That Matter-tips 2022: Raar maar waar

Als officiële kanalen zwijgen en journalisten het werk onmogelijk gemaakt wordt, moet men creatief zijn met verslaggeving. Dat blijkt ook dit jaar weer op het filmfestival Movies That Matter dat de ogen opent voor mensenrechten. De Clingendael Spectator tipt vijf films voor het festival van 8 tot en met 16 april in Den Haag, door het land én online.

Van de clandestiene literatuur Samizdat in de Sovjetperiode tot de online speurders van Bellingcat in deze eeuw: elk tijdperk kent weer nieuwe vormen voor verslaggeving. Op dit moment brengen filmpjes op TikTok het Oekraïense leed de huiskamers binnen.1 Datzelfde Chinese TikTok werd al eens eerder in verlegenheid gebracht door een beautyvlogger die in haar make-upvideo’s de Oeigoerse genocide onder de aandacht bracht.2  Hoe vreemder, hoe dichter bij de werkelijkheid, lijkt het soms, vooral wanneer desinformatie de norm is. Voor Movies That Matter is niets te vreemd, zo blijkt ook dit jaar weer op het filmfestival dat de ogen opent voor mensenrechten. De Clingendael Spectator tipt vijf films op het programma die anders dan anders verslag doen van onrecht.

F@ck This Job
Dansen in de regen: dat is het gevoel dat de Russische Natasha Sindeeva wilde uitstralen met haar televisiezender Dozhd (Russisch voor regen). Een soort reality-tv voor lifestyle en cultuur moest het worden toen de rijke society-dame ermee van start ging in 2010. Een zogenaamd ‘optimistic channel’. Tegen alle verwachtingen in werd het een onmisbare nieuwsbron en een van de weinige onafhankelijke geluiden binnen het door het Kremlin bewaakte Russische televisielandschap.

De anti-homowet, de optredens van Pussy Riot, de moord op Boris Nemtsov, het neerhalen van vlucht MH17 en de Maidanprotesten: de kritische verslaggeving van Dozhd over deze onderwerpen zorgde keer op keer voor een opleving in de kijkcijfers, maar ook voor meer tegenwerking door de staat. Telkens krabbelde Sindeeva weer op uit een nieuwe crisis, dansend en drinkend, als uit een regenbui op een tuinfeestje. Documentairemaker Vera Krichevskaya registreerde het niet zonder cynisme, maar ook oprecht en optimistisch, geheel in de stijl van Dozhd.

Eternal Spring
De Oeigoeren zijn niet de enigen die onderdrukt worden in de Volksrepubliek China. Ook andere culturen en etnische groepen met afwijkende overtuigingen lijden onder massale vervolging, marteling en opsluiting. Het lot van de Falun Gong-beweging dreigt zelfs alweer in de vergetelheid te raken. Animatiefilmer Daxiong werpt zich op als het geheugen van de spirituele beweging in de documentaire Eternal Spring. In zijn weelderige tekenstijl reconstrueert hij hoe Falun Gong-aanhangers de Chinese staatstelevisie hackten in 2002.

Destijds was Daxiong het niet eens met de tv-kaping, die volgens hem olie op het vuur gooide. Inmiddels heeft de naar Canada gevluchte tekenaar echter sympathie voor de activisten. Hij vergelijkt ze met de mythische stripfiguren uit zijn jeugd; juist zij vertegenwoordigen de Chinese waarden van vredelievendheid en wilskracht, tegenover de haat en achterdocht van de staat. Eternal Spring is een wervelende aaneenschakeling van tekeningen, animaties, storyboards, archiefbeelden en interviews. Deze opbouw symboliseert de gefragmenteerde geschiedenis van de beweging, waaruit regisseur Jason Loftus een helder verhaal heeft geconstrueerd.

Along the Way3
Na bijna twintig jaar wilde Mijke de Jong eigenlijk even afstand nemen van het regisseren van speelfilms, totdat ze de uit Afghanistan gevluchte tweeling Malihe en Nahid Rezaie ontmoette. Tijdens filmworkshops in het vluchtelingenkamp Moria werd De Jong geraakt door de geestdrift van de tienerzussen. Ze verwerkte hun verhaal en dat van andere gevluchte vrouwen in een bijzondere mengvorm van speelfilm en documentaire, waarin de zussen zelf de hoofdrollen vertolken.

Along the Way voelt enerzijds aan als een project in uitvoering door het gebrek aan acteerervaring bij de tweeling; de filmmakers slaagden er niet helemaal in om de zussen hun aan tv-soaps ontleende maniertjes af te leren. Anderzijds werkt dit juist ontwapenend, vooral in contrast met de scènes waarin de zussen hun angstigste ervaringen herbeleven en hun oprechte emoties naar boven komen. Op deze momenten gaat Along the Way verder waar documentaires en nieuwsberichten tekortschieten. Aangezien de film tot stand kwam tijdens de coronacrisis, terwijl de zussen zich van kamp naar kamp verplaatsten, kan men met recht spreken van een heldhaftig project.

Myanmar Diaries4
In Myanmar komt het aan op de moed van burgerjournalisten om onrecht in beeld te brengen. Sinds de militaire coup van februari 2021 terroriseert het leger de bevolking en is er geen sprake meer van vrijheid van meningsuiting. Al duizenden inwoners zijn om weinig of niets gevangengezet of vermoord. Op sociale media duiken regelmatig bloedstollende filmpjes op van geweld tegen burgers.

In de film Myanmar Diaries worden deze beelden niet klakkeloos achter elkaar gezet, maar afgewisseld met tien korte films van het Myanmar Film Collective. Deze filmmakers, die noodgedwongen anoniem blijven, bieden niet zozeer context. Wat ze vooral overbrengen is de verstikkende atmosfeer waarin ze leven. Zo zien we een jonge vrouw met mondkapje uitbundig dansen tegen de achtergrond van een colonne soldaten. Of een jonge man die de tatoeage omschrijft die zijn omgekomen vriendin graag had willen laten zetten. Soms zijn het poëtische beelden en soms verhaaltjes, maar het zijn stuk voor stuk aangrijpende noodkreten.

Faceless
Ook de makers van de documentaire Faceless blijven anoniem, en niet alleen vanwege het risico om opgepakt te worden. We zien ze vooral met het gezicht bedekt, tijdens de massaprotesten tegen de vrijheidsbeperkende wetten die de Chinese overheid opdringt aan de inwoners van Hong Kong. Hierbij wordt door de politie zo bovenmatig veel traangas gebruikt, dat de vasthoudende demonstranten niet anders kunnen dan een gasmasker dragen.

Om de hoofdrolspelers uit elkaar te houden, krijgt ieder een eigen schuilnaam, als superhelden uit een Marvel-epos: The Student, The Artist, The Daughter en The Believer. Ieder heeft weer eigen redenen om mee te doen aan ‘The Dream’, oftewel het protest: censuur, homorechten, het gezin, het geloof. Achter de schermen zijn oudere sympathisanten van de demonstraties actief, The Parents. De politieagenten, die The Dogs worden genoemd, lijken tijdens de protesten wel soldaten op een slagveld. Er wordt dan ook gesproken van posttraumatische stress bij de demonstranten, hoewel één van hen beweert dat het voorvoegsel ‘post’ gerust kan worden weggelaten. “Het trauma houdt aan”, zegt hij aan het einde van de film.

Movies That Matter 2022, 8 t/m 16 april, Den Haag, www.moviesthatmatter.nl

• 1NOS, ‘Hoe TikTok een cruciale rol speelt in Oekraïne’, 10 maart 2022.
• 2YouTube, ‘Teen embeds message about Xinjiang Uyghurs in TikTok make-up vid’, 27 november 2019.
• 3Along the Way draait vanaf 14 april ook in de landelijke bioscopen
• 4Myanmar Diaries draait vanaf 12 mei ook in de landelijke bioscopen