Movies That Matter-tips 2023: de hitte van de strijd

Movies That Matter jubileert: het Haagse filmfestival zet zich nu al vijftien jaar in voor mensenrechten wereldwijd. Telkens weer geeft het festival een gezicht aan hen die strijden tegen onrecht. Ook nadat de aftiteling voorbij gerold is, bijvoorbeeld door in gesprek te gaan met belangrijke personen uit de films. En door betrokken te blijven bij hun strijd. De Clingendael Spectator tipt vijf films uit het programma van 2023 (van 24 maart t/m 1 april) waarin de hitte van die strijd voelbaar is.

Seven Winters in Tehran
De dood van Mahsa Amani in 2022 maakte heel de wereld ineens bewust van de strijd om vrouwenrechten in Iran.1  De vele protesten die volgden en de slachtoffers die daarbij vielen, maakten ook het lot van Reyhaneh Jabbari weer actueel. Deze jonge Iraanse vrouw stak in 2007 de man dood die haar had opgesloten en wilde verkrachten.

Wat pure zelfverdediging was, werd in de rechtbank echter verdraaid tot moord. Zo belandde Reyhaneh op 19-jarige leeftijd in de gevangenis, met een mogelijke ophanging in het vooruitzicht. Verrassend genoeg werd ze een beschermengel voor haar medegevangenen, terwijl ze protesteerde tegen de doodstraf en de rechteloosheid van Iraanse vrouwen.

In Seven Winters in Tehran reconstrueert filmmaker Steffi Niederzoll de gebeurtenissen stap voor stap, met dank aan de ouders en zussen van Reyhaneh én aan anonieme helpers die in het geheim beeld- en geluidsopnames maakten. Want in Iran staat nog altijd een fikse gevangenisstraf op het zonder vergunning filmen in openbare ruimtes.

Samen maakten zij van Seven Winters in Tehran een bijzonder overtuigende film over moed en volharding. Een speciale gast bij de filmvertoningen op het festival is Shahrzad Jabbari, de zus van Reyhaneh. Movies That Matter besteedt dit jaar speciale aandacht aan Iran met het themaprogramma ‘Focus op Iran’, waarin zowel documentaires als speelfilms zijn opgenomen.

Meer info over de film op de website van Movies That Matter.

Dream’s Gate
De Iraans-Koerdische filmmaker Negin Ahmadi was altijd al een tegendraads kind. Als jonge vrouw scheidde ze van haar man, vastberaden om op zoek te gaan naar een spannender leven. Dat vond ze bij het Koerdische vrouwenleger YPJ (Vrouwelijke Volksbeschermingseenheden), waar ze de hechte vriendschappen sloot die ze in haar dagelijkse leven miste.

Voor de documentaire Dream’s Gate filmde Negin haar medesoldaten in gevecht tegen IS in Syrië. Ze toont vooral de rustmomenten, waarop onderling veel lol gemaakt wordt. Maar ook hier blijft de film beklemmend; op de ene dag kan nog een vriendschap voor het leven worden gesloten die op de andere dag zomaar kan worden afgebroken door de dood die op de loer ligt op het slagveld.

Door te observeren en praten onderzoekt Negin het onbestemde gevoel dat haar telkens weer naar het front trekt – ondanks de angst, paniek, vermoeidheid en treurnis die ze daar ervaart. Is het sensatiezucht? Is oorlog voeren een verslaving? Of is het juist de vrijheid die ze nergens anders kan vinden dan in haar leger?

“Dit is het eerste leger ooit waarin vrouwen zich bewust zijn van hun rechten. Eerder vochten vrouwen alleen in naam van mannen, maar hier hebben mannen en vrouwen gelijke rechten.” Met dit inzicht, omschreven door een van haar gesprekspartners, trekt Negin een parallel tussen de eindeloze onafhankelijkheidsstrijd van de Koerden en de strijd tegen ongelijkheid tussen man en vrouw.

Meer info over de film op de website van Movies That Matter.

This Stolen Country of Mine
Hoe het voelt om onder vuur te liggen wordt op een bloedstollende manier duidelijk in de documentaire This Stolen Country of Mine. Hierin zien we oorspronkelijke bewoners van het Amazoneregenwoud in Ecuador vechten tegen de massaal oprukkende, zwaar vervuilende mijnbouw in hun leefgebied.

Filmmakers Marc Wiese en Carlos Andrés Vera belanden in het heetst van de strijd. Ze volgen de protesterende bewoners van een bergdorpje dicht op de huid, terwijl politie-eenheden het dorp binnenvallen met zwaar materieel. Onder onze ogen zien we een guerrillabeweging ontstaan.

Verderop in de hoofdstad Quito wordt de kritische journalist Fernando Villavicencio onder druk gezet. Tien jaar lang publiceerde hij artikelen over de enorme schulden die de Ecuadoriaanse overheid bij Chinese investeerders heeft gemaakt en over de miljoenen die president Rafael Correa voor zichzelf wegsluisde naar belastingparadijzen. “We zijn opnieuw gekoloniseerd”, concludeert Fernando naar aanleiding van de bizarre contracten die de regering van Correa afsloot met Chinese bedrijven die uit zijn op de grondstoffen in het Amazonegebied.

Terug in het regenwoud zien we hoe activist Paúl Jarrin moet onderduiken na een actie waarbij een Chinees mijndorp in vlammen opgaat. Een kleine overwinning, maar tegen welke prijs? Op Movies That Matter komt Paúl vertellen over de stand van zaken van het verzet.

Meer info over de film op de website van Movies That Matter.

El Equipo
Overal ter wereld zien we hoe machthebbers verzet tegen onrecht criminaliseren en vervolgens met geweld de kop indrukken. In de jaren zeventig en tachtig leidde dat in Argentinië tot meedogenloze vervolging door het leger en de politie, gevolgd door massale arrestaties en verdwijningen.

Na het einde van de militaire dictatuur wilden de families van de vermisten opheldering. Forensisch onderzoek kwam echter maar moeilijk op gang; experts hadden ofwel een besmet verleden of waren bang voor represailles. De Amerikaanse externe onderzoeker Clyde Snow zorgde voor een doorbraak door een groep onervaren studenten in dienst te nemen. Samen openden ze vele verborgen graven en onthulden ze hoe vermiste personen met geweld om het leven waren gekomen.

In de documentaire El Equipo legt regisseur Bernardo Ruiz de nadruk op de bijzondere chemie tussen Clyde en zijn studenten. In het begin waren hun middelen nog beperkt. Nadat ze het eerste skelet minutieus hadden blootgelegd met een lepel, kreeg student Patricia Bernardi het even te zwaar. Tien minuten later vroeg ze om dezelfde lepel, om koffie te maken. Op dat moment dacht Clyde bij zichzelf: volgens mij heb ik mijn team gevonden. Intimiderende telefoontjes werden routineus afgewimpeld: “Sorry, maar we nemen alleen doodsbedreigingen aan na vier uur ’s middags.”

Door hun ervaring en energie werd het team overal ter wereld gevraagd om opgravingen te verrichten. “Voor mij waren het rocksterren”, vertelt antropoloog Freddy Peccerelli, die in Guatemala een gelijksoortig team opzette. Dit enthousiasme tussen de onderzoekers maakt van El Equipo een hartverwarmende film, ondanks het zware onderwerp.

Meer info over de film op de website van Movies That Matter.

A Story of Bones
De documentaire A Story of Bones vertelt het verhaal van de uit Namibië afkomstige Annina van Neel die tegen wil en dank forensisch onderzoeker wordt. Aanvankelijk werkt ze als milieuconsulent voor het bouwbedrijf van het eerste vliegveld op Sint-Helena. Het afgelegen eiland – vooral bekend doordat Napoleon hier naar verbannen werd – was tot voor kort alleen bereikbaar per boot, een reis van vijf dagen vanaf Kaapstad.

Tijdens haar werk ontdekt Annina de beladen geschiedenis van het eiland; na het slavernijverbod van 1807 onderschepten de Britse machthebbers slavenschepen van andere koloniale machten en stuurden die rechtstreeks naar Sint-Helena. Overlevenden van deze gruwelijke vaartochten werden niet vrijgelaten maar doorgestuurd naar plantages in het Caribisch gebied. Zo’n 9000 tot slaaf gemaakten die het niet overleefden, werden begraven in het gebied Rupert’s Valley.

Tijdens haar werk weet Annina de overblijfselen van 325 personen te redden van de bulldozer. Wanneer zij hen wil herbegraven en een herdenkingsmonument wil oprichten stuit ze op een muur van onverschilligheid, zowel bij de Britse bestuurders als bij de eilandbewoners zelf, ondanks dat veel van hen afstammen van de tot slaaf gemaakten die op het eiland leefden. De teneur onder de inwoners blijft: hoe haalt deze buitenstaander het in haar hoofd om aan de haal te gaan met het schaarse overheidsbudget?

Het voelt ongemakkelijk om te zien hoe men pas tot enige beweging komt als het opkomende toerisme naar de trans-Atlantische slavenroute ter sprake komt. A Story of Bones maakt de frustratie van Annina voelbaar; ze wil goed doen, maar wordt direct bestempeld als boze zwarte vrouw.

En voor wie meteen de beschuldigende vinger richting de Britse regering wil wijzen: ook het Koninkrijk der Nederlanden kent een soortgelijke verwaarloosde begraafplaats, op St. Eustatius. Op Movies That Matter gaat Annina in gesprek met Kenneth Cuvalay, de directeur van de St. Eustatius Afrikan Burial Ground Alliance. De speciale vertoning met nagesprek vindt plaats op 25 maart in Filmhuis Den Haag.

Meer info over de film op de website van Movies That Matter.

• 1Mahsa Amini overleed in 2022 in een Iraans ziekenhuis onder verdachte omstandigheden. Ze werd door de zedenpolitie gearresteerd omdat ze naar verluid haar hijab niet droeg. Wethandhaving beweert dat ze aan een hartaanval overleed, maar omstanders beweren dat de oorzaak van haar overlijden politiegeweld zou zijn.