IDFA-tips 2022: theater van de macht

Het International Documentary Film Festival Amsterdam (IDFA) duikt het theater in. Dit jaar (van 9 t/m 20 november) is het International Theater Amsterdam aan het Leidseplein het zenuwcentrum van het festival. Er is speciale aandacht voor kruisbestuivingen tussen film en theater, en voor het spanningsveld tussen documentaire en fictie. Maar tijdens IDFA 2022 worden ook documentaires getoond die genoeg hebben aan de werkelijkheid an sich, aan actueel drama op het wereldtoneel waar menig toneelschrijver wel raad mee zou weten. Uit die laatste categorie selecteerde de Clingendael Spectator drie films.

1) Merkel

Wat Angela Merkel ons deed inzien is hoe barok en energieverslindend mannelijke politiek eigenlijk is, concludeert Bernd Ulrich, een van de journalisten die aan het woord komt in de documentaire over de eerste vrouwelijke bondskanselier van Duitsland. De mannenpolitiek waarin Merkel zich begaf, omschrijft Ulrich als 'Shakespeare voor armelui, vol zweterige old boys-netwerken'. Om daarin te overleven gebruikte Merkel haar energie juist heel efficiënt, zo stelt het overzichtelijke, puntsgewijze filmportret.

Uit exclusieve interviews met politieke zwaargewichten als Hillary Clinton en Tony Blair spreekt vooral bewondering voor Merkel. Er is kritiek op het vluchtelingenbeleid van ‘Wir schaffen das’, maar regisseur Eva Weber haast zich om daaraan toe te voegen dat Barack Obama over Merkel zei dat ze in deze kwestie de goede kant van de geschiedenis heeft gekozen.

Tegenover elke mijlpaal plaatst Weber telkens het boekdelen-sprekende gezicht van Merkel, die als geen ander met haar ogen kon rollen. Ook om Vladimir Poetin, waarmee ze desondanks een goede verstandhouding leek te hebben. Ze begrepen elkaar, als voormalige Oostblokbewoners, maar dat ene fundamentele meningsverschil bleef: voor de Russische president was het uiteenvallen van de Sovjet-Unie het ergste wat er kon gebeuren en voor de voormalige bondskanselier juist het mooiste. Dat de Koude Oorlog van weleer een vervolg aan het krijgen was, zou wel eens de reden kunnen zijn dat Merkel op haar afscheidsceremonie vocht tegen de tranen.

Kaartverkoop en meer informatie over IDFA 2022 | Merkel

2) A Symphony for a Common Man

Tegenwoordig is hij met pensioen en speelt hij het liefst klassiek piano, maar ooit was hij in Den Haag actief als directeur-generaal van de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens (OPCW). De Braziliaanse diplomaat José Bustani wordt op een voetstuk gehesen in de documentaire A Symphony for a Common Man, hoewel zijn afscheid van de OPCW in 2002 allerminst eervol verliep.

Zijn gedwongen vertrek om onduidelijke redenen (“mismanagement”) was duidelijk georkestreerd door de Verenigde Staten, zo stelt Bustani in de documentaire. Hij had iets onvergeeflijks gedaan in de ogen van Washington, namelijk Irak overtuigd om lid te worden van de OPCW. Dat zou betekenen dat de OPCW alle ruimte zou krijgen voor wapeninspecties en zou vaststellen dat er geen massavernietigingswapens aanwezig waren in Irak, in tegenstelling tot wat de Amerikanen beweerden.

Regisseur José Joffily toont alle begrip voor Bustani in dit sympathieke portret. Ook na zijn vertrek mengt de diplomaat zich regelmatig in de strijd tegen chemische wapens, bijvoorbeeld in het Douma-dossier, over de Syrische stad waar na de gruwelijke aanval door Bashar al-Assads regeringsleger bewijs voor chemische wapens werden gevonden. Over dat bewijs wordt nog steeds fel gediscussieerd. Dat de OPCW door tegenwerking van diverse lidstaten geen bestaansrecht meer zou hebben, lijkt Bustani niet te deren: “Ik steun de inspecteurs die vechten voor de waarheid”, concludeert hij.

Kaartverkoop en meer informatie over IDFA 2022 | A Symphony for a Common Man
Op 14 november om 18:00 in Rialto VU, zaal 4 is er een speciale IDFA-voorstelling van A Symphony for a Common Man met Q&A gehost door SIB Amsterdam (Studentenvereniging voor Internationale Betrekkingen).

3) The Lost Souls of Syria

De documentaire The Lost Souls of Syria begint met een anonieme hoofdfiguur, een Syrische forensische fotograaf met de schuilnaam Caesar. In een klinisch verlichte expositieruimte beweegt de camera langs tafelvitrines met kleurenfoto’s die de Syriër met hulp van vrienden het land uit smokkelde. Details van genummerde lichamen met sporen van marteling flitsen voorbij. Genoeg om te beseffen wat er op het spel staat voor Caesar, die in het geheim ongeveer 27.000 van dit soort foto’s op een harde schijf verzamelde. Caesar leverde onomstotelijk bewijsmateriaal dat het Assad-regime na de protesten van maart 2011 burgers massaal onder barbaarse omstandigheden gevangenzette, martelde en vermoordde.

Angstvallig houdt de fotograaf zich verborgen onder allesbedekkende regenkleding als hij bij de Verenigde Naties een presentatie geeft in een poging het Internationaal Strafhof in beweging te zetten. De poging strandt wanneer Rusland en China als bondgenoten van Syrië hun veto uitspreken. Maar terwijl Caesar ten einde raad is, beraden juristen in Madrid zich op een alternatief plan waarin dubbele paspoorten een sleutelrol vervullen. In de zoektocht naar de identiteit van de mensen op de foto’s hebben inmiddels 1500 families een familielid herkend. De Spaanse juristen duiken op het geval Abdul en construeren een piramide van verantwoordelijken die leidt tot aan de Syrische politieke top. Dat Abdul een dubbele nationaliteit had en daarmee ook onder Spaanse wetsbescherming viel, motiveerde de juristen om de zaak tot het uiterste door te drijven.

Vanuit de Syrische gemeenschap in ballingschap worden de juristen benaderd door de familie van de gevangengezette Mazzen, wiens huis inmiddels ingenomen is door een luchtmachtofficier en wiens zoon Patrick vermist wordt. Mazzen en Patrick bezaten beiden een Frans paspoort en dus doet de familie beroep op Franse rechtsbescherming, ondanks het gevaar dat dit met zich meebrengt voor alle betrokkenen. The Lost Souls of Syria brengt haarfijn in beeld wat de rechtszaken opleveren, maar ook welke verliezen ermee gepaard gaan. De documentaire voelt als het begin van een lange, tragische maar niet vergeefse strijd en schreeuwt daarom om een vervolg.

Kaartverkoop en meer informatie over IDFA 2022 | The Lost Souls of Syria