Azerbeidzjan verdient EU-sancties in plaats van gascontract

Twee maanden nadat de Europese Commissie Azerbeidzjan verwelkomde als "betrouwbare energiepartner", viel president Ilham Aliyev buurland Armenië binnen.1 Volgens Inge Drost en Gurgen Hakopian kunnen alleen EU-sancties een verdere invasie van Armenië en een etnische zuivering voorkomen.

Afgelopen juli stond Europese Commissievoorzitter Ursula von der Leyen lachend op de foto met de Azerbeidzjaanse dictator Ilham Aliyev in Bakoe. Zij kondigde aan dat de Europese Unie heeft besloten zich af te wenden van Rusland en zich te richten op "meer betrouwbare" partners. Volgens Von der Leyen is Azerbeidzjan daar één van.1

Aliyev maakte al snel gebruik van zijn nieuwe privileges. Op 13 september 2022 viel hij buurland Armenië binnen, overigens met steun van NAVO-bondgenoot Turkije. Twee dagen lang beschoot hij Armeense grenssteden met mortiergranaten en drones, totdat op 15 september – onder Amerikaanse druk – een fragiel staakt-het-vuren tot stand kwam. In mei 2021 wisten Aliyevs soldaten al 40 km2 Armeens grondgebied te veroveren. Dat is nu vermoedelijk met tientallen vierkante kilometers uitgebreid.

De aanval van Azerbeidzjan leidde tot honderden doden en gewonden, duizenden ontheemden en vernietiging van civiele infrastructuur.2  Azerbeidzjan heeft het staakt-het-vuren sinds 15 september herhaaldelijk geschonden.3  Ondertussen zijn gruwelijke video's opgedoken van standrechtelijke executies, martelingen en verminkingen van Armeense krijgsgevangenen. De Azerbeidzjaanse strijdkrachten delen deze video's zelf op sociale media, zonder angst voor enige kritiek of represailles.4

Azerbeidzjan probeert de aanvallen op Armeens grondgebied te plaatsen in de context van het conflict om de etnisch Armeense regio Nagorno-Karabakh, maar in werkelijkheid aast Azerbeidzjan op delen van (zo niet heel) Armenië. Aliyev maakt daar zelf geen geheim van: al decennialang roept hij dat het grondgebied van Armenië "historisch Azerbeidzjaans grondgebied is"5  en dat "Armenië niet eens een kolonie is".6

Wat er zal gebeuren met Armeens grondgebied als Azerbeidzjan daar controle over krijgt, wordt duidelijk als we kijken naar het voorbeeld van Nakhichevan, een (andere) etnisch Armeense regio onder Azerbeidzjaans bewind. In dit gebied is niet één Armeniër overgebleven. Alle historische monumenten die ook maar herinneren aan de oorspronkelijke bevolking zijn vernietigd. The Guardian noemde dit de "grootste culturele genocide van de 21e eeuw".7

Terwijl de EU wil (doen) geloven dat er een bona fide vredesproces aan de gang is, belooft Azerbeidzjan een verdere invasie van haar buurland

Ondertussen blijft men in Europa Azerbeidzjan behandelen als een normale onderhandelingspartner. Op 6 oktober vond in Praag een vergadering plaats van een nieuw gremium, de Europese Politieke Gemeenschap, waarbij naast de EU-regeringsleiders ook regeringsleiders van andere staten waren uitgenodigd. Volgens Mark Rutte waren Rusland en Belarus er “uiteraard" niet bij vanwege "de agressieoorlog in Oekraïne en het wel erg ver afstaan van onze waarden".8

Wel aanwezig was Aliyev, waarbij iedereen voor het gemak deed alsof hij niet zojuist een dodelijke invasie van het grondgebied van een andere staat had uitgevoerd. Op vragen vanuit de Tweede Kamer wat een land als Azerbeidzjan nou eigenlijk doet op een dergelijke top, wist Rutte niet meer te produceren dan “dat niet alles automatisch helemaal aansluit bij hoe wij naar dingen kijken”.9

In de marges van deze top werd op initiatief van de Franse president Emmanuel Macron afgesproken dat er een observatiemissie van de EU zal komen in Armenië, die voor twee maanden langs de grens met Azerbeidzjan zal worden gestationeerd. De Europese Unie presenteerde dit als een grote overwinning voor het vredesproces. Dat zou misschien waar zijn als Aliyev niet dezelfde dag “We will restore Karabakh and Zangezur” tweette (een regio die overeenkomt met het zuidelijke grondgebied van Armenië).10  Terwijl de EU wil (doen) geloven dat er een bona fide vredesproces aan de gang is, belooft Azerbeidzjan een verdere invasie van haar buurland.

Wat de EU probeert te bereiken met haar vriendschap met Azerbeidzjan is onduidelijk. Azerbeidzjan heeft relatief weinig gas en kan Europa niet warm houden. Zelfs na grote investeringen in de productiecapaciteit zou Azerbeidzjan niet meer dan 2 procent van het gas kunnen leveren waar Rusland goed voor is.11  Daarnaast staat Azerbeidzjan op iedere vrijheids- en democratie-index dichter bij Noord-Korea dan bij enige EU-lidstaat. Azerbeidzjan heeft het Westen dus vrijwel niets te bieden.

Als Rusland een paria is geworden, is onduidelijk waarom Azerbeidzjan dat niet is. Het feit dat het Russische Lukoil een aanzienlijk belang heeft in het belangrijkste Azerbeidzjaanse gasveld onderstreept dit.12  Wat het fundamentele verschil is tussen "Russisch" en "Azerbeidzjaans" gas, is dus onduidelijk.

De enige manier om een verdere invasie van Armenië en een etnische zuivering van Nagorno-Karabakh te voorkomen, is het opleggen van zware sancties

Voor de Armeniërs is het nu vijf voor twaalf. Azerbeidzjan verzamelt troepen aan de Armeense grens en importeert bijna dagelijks wapens.13  Een nieuwe aanval kan elk moment plaatsvinden, aangezien ook Rusland heeft aangegeven niets voor Armenië te zullen doen.

Als Armenië onder militaire druk zou worden gedwongen een ‘vredesakkoord’ te tekenen op basis waarvan Nagorno-Karabakh onder Azerbeidzjaanse controle komt, betekent dat het einde van de Armeniërs in die regio. De enige manier om een verdere invasie van Armenië en een etnische zuivering van Nagorno-Karabakh te voorkomen, is het opleggen van zware sancties aan Azerbeidzjan, in plaats van een gascontract te sluiten met het land.

• 1 a b Europese Commissie, ‘Statement by President von der Leyen with Azerbaijani President Aliyev’, 18 juli 2022.
• 2‘Azerbaijan Launches Large-Scale Attack Against Armenia, EVN Report, 13 september 2022.
• 3Zie o.a. Ministry of Defence of Armenia [@armeniaMODTeam], ‘On October 16, at 6:45 p.m., units of the #ArmedForces of #Azerbaijan opened fire from different caliber firearms in the direction of the #Armenia'n positions located in the eastern direction of the #Armenia'n-#Azerbaijan'i border. As of now, the situation is relatively stable’ [Twitter], 17 oktober 2022.
• 4‘Video Shows Azerbaijan Forces Executing Armenian POWs’, Human Rights Watch, 14 oktober 2022.
• 5Tatevik Hayrapetyan, ‘Listen to the words of dictators, don’t say we didn’t tell you’, EVN Report, 16 september 2022.
• 6Ilham Aliyev [@presidentaz], ‘Armenia is not even a colony, it is not even worthy of being a servant’ [Twitter], 29 januari 2015.
• 7Dale Berning Sawa, ‘Monumental loss: Azerbaijan and ‘the worst cultural genocide of the 21st century’, the Guardian, 1 maart 2019.
• 8Plenair verslag Tweede Kamer, 8e vergadering, 5 oktober 2022.
• 9Plenair verslag Tweede Kamer, 8e vergadering, 5 oktober 2022.
• 10Ilham Aliyev [@presidentaz], ‘We will restore Karabakh and Zangezur’ [Twitter], 6 oktober 2022.
• 11David O’Byrne, ‘Azerbaijan says European “underinvestment” in fossil fuels hindering efforts to replace Russian gas’, Eurasianet, 26 mei 2022.
• 12Katya Golubkova, ‘Russia's Lukoil spends $1.5 bln to raise stake in Azeri gas project’, Reuters, 18 februari 2022.
• 13‘Additional artillery units deployed near Vardenis after Azerbaijan began amassing personnel and equipment’, Armenpress, 17 oktober 2022.