De Benelux aan leken uitgelegd

Bij veel Duitsers leeft nog steeds het idee dat Nederland hetzelfde is als Holland, met Den Haag als hoofdstad, dat in België ‘Belgisch’ wordt gesproken en dat het Duits de officiële taal van Luxemburg is. Gelukkig weten de meesten wel dat ‘Benelux’ voor België, Nederland en Luxemburg staat en dus drie afzonderlijke landen betreft, maar tegelijkertijd roept het acroniem de associatie op van een in geografische en culturele zin min of meer homogene regio.

Dat is overigens niet eens zo verbazingwekkend, aangezien in de Duitse media regelmatig over de ‘Wirtschaftskraft’ van de Benelux-staten wordt gerept, bij de tankstations Benelux-wegenkaarten te koop zijn en er volgens het weerbericht vaak een wolkendek boven de hele Benelux hangt.

Er is dus aan buitenstaanders zeker het een en ander uit te leggen over de drie landen die tezamen de Benelux Unie vormen. Dat heeft de neerlandica en romaniste Ute Schürings nu in haar nieuwste boek Benelux. Porträt einer Region gedaan. Schürings weet waar ze het over heeft: zij werkt als coach interculturele communicatie en heeft een aantal publicaties over de arbeids- en zakelijke cultuur in Nederland, België, Luxemburg en Duitsland op haar naam staan. Het boek is ondergebracht in de bekroonde landenreeks van de Berlijnse uitgeverij Ch. Links, waarin al eerder een bestseller over Nederland, Frau Antje und Herr Mustermann van Dik Linthout, is verschenen.

Nuchtere toon
Benelux. Porträt einer Region bestaat uit vier grote hoofdstukken waarin achtereenvolgens de Benelux Unie en de drie lidstaten Nederland, België en Luxemburg uitgebreid aan de orde komen. Schürings behandelt de geschiedenis van deze landen en de unie, de politieke en economische actualiteit, de taal en cultuur, de mentaliteit en, niet in de laatste plaats, de wederzijdse beeldvorming. Wat dit boek echter zo bijzonder maakt, is niet eens zozeer de imposante hoeveelheid informatie – waarbij regelmatig vergelijkingen met Duitsland worden gemaakt – maar vooral de nuchtere, bijna luchtige toon waarmee de auteur de lezer bij de hand neemt en zelfs de meest ingewikkelde dingen weet te verklaren. Daarnaast heeft het boek zelfs voor hen die vertrouwd zijn met het onderwerp, toch telkens weer iets nieuws te bieden.

Ute Schürings’ omvangrijke ervaring als coach voor interculturele communicatie is het boek zeker ten goede gekomen: zij kent de vragen waar buitenstaanders die vaak met de drie landen en hun inwoners te maken hebben, regelmatig mee worstelen, en ze weet dat de antwoorden direct bij de belevingswereld van de lezer moeten aanhaken. Op deze wijze geeft zij antwoord op onder andere de vraag wat eigenlijk het verschil tussen Holland en Nederland is (een voormalige provincie versus de officiële benaming van het land) en waarom Nederlanders het zelf zo vaak over ‘Holland’ hebben (om marketingtechnische redenen). Of ze zoekt naar Nederlandse sporen in Berlijn en komt al snel op de Oranienstraße en de Moritzplatz te spreken, vernoemd naar respectievelijk het Huis van Oranje en Maurits van Nassau-Oranje.

Vergelijkbare wetenswaardigheden heeft Schürings over België en Luxemburg te bieden, bijvoorbeeld over de vraag waar de naam België vandaan komt (van het Romeinse Gallia Belgica). Daarnaast legt zij en passant uit dat de Belgische provincie Luxembourg tot 1839 deel uitmaakte van het Groothertogdom Luxemburg en brengt naar voren dat Luxemburg – op papier – het rijkste land ter wereld is, zelfs nog vóór Qatar. In feite is die vermeende welvaart echter voor een aanzienlijk deel te wijten aan statistische vertekening: het land kent circa 170.000 grenspendelaars, die weliswaar in het land met 600.000 inwoners werken, maar er niet wonen en daarom in de statistieken niet meetellen.

Verrassende inzichten
Naast dit soort wetenswaardigheden bevat het boek een aantal verhelderende en soms zelfs verrassende inzichten die in de literatuur over de Benelux-landen maar zelden ter sprake komen. Een voorbeeld is de bewering, die zelfs in Nederland regelmatig te horen is, namelijk dat het een ‘klein land’ zou zijn:

“Was die Einwohnerzahl angeht, stimmt das sicher nicht, denn im Vergleich zu anderen europäischen Ländern ist das Land mit seinen 17 Millionen Einwohnern eher mittelgroß. Zum Vergleich: Schweden und Portugal haben jeweils rund zehn Millionen Einwohner, Österreich knapp neun Millionen.” (p. 53)

Interessant is ook wat Ute Schürings over de ‘onoverzichtelijkheid’ van het politieke stelsel in België opmerkt:

“Außenstehende werten die Strukturen allzu schnell als unnötig kompliziert oder teuer ab und verkennen dabei, dass es sich um den Versuch einer pragmatischen Lösung für tiefgreifende Interessensgegensätze handelt.” (p. 154).

De Belgen zelf zouden zich in ieder geval wat meer begrip voor hun situatie wensen, want er zijn immers nogal wat volkeren ‚die “wegen weniger in einen Bürgerkrieg gerieten oder auseinanderbrachen” (p. 154).

Ook met betrekking tot Luxemburg bevat het boek ware eye openers, waaronder de vaststelling dat de soevereiniteit van Luxemburg door de eeuwen heen het gevolg is van het machtsevenwicht tussen de drie aanpalende machten – Frankrijk, België en Duitsland – die elkaar het kleine buurland niet gunden en wederzijds blokkeerden, waardoor het groothertogdom zijn zelfstandigheid kon behouden. Aan de hand van diverse voorbeelden laat Schürings zien dat Luxemburg zijn onafhankelijkheid niet ondanks, maar juist dankzij zijn geografische ligging – naast zijn reputatie als ‘eerlijke makelaar’ – tussen de drie grote buren wist te handhaven.

Benelux. Porträt einer Region bevat een schat aan informatie over Nederland, België, Luxemburg en de Benelux Unie. Uiteindelijk is het geen wetenschappelijk werk, maar vooral geschreven voor de geïnteresseerde leek: toeristen, grenspendelaars, studenten of zakenlieden die met deze landen te maken hebben en meer zouden willen weten over de geschiedenis, cultuur en andere bijzonderheden.

Het is niet in de laatste plaats bedoeld als een basis om van daaruit verder te zoeken en het zou derhalve in de lijn der verwachting liggen dat het afsluit met een uitgebreide literatuurlijst, die de lezer helpt bij de zoektocht naar aanvullende informatie over de diverse door de auteur aangesneden onderwerpen. Helaas bevat het boek slechts een korte lijst met literatuur over de regio – wetenschappelijke studies, landenstudies en zelfs romans – die voor verdere verdieping veel te beperkt is. Dat is een gemis, maar tegelijkertijd is dit ook het enige manco.

Per saldo is Benelux. Porträt einer Region een uitermate informatief, boeiend geschreven en inspirerend boek: een echte aanrader en één van de parels in de landenreeks van uitgeverij Ch. Links.