Hoe bereidt de NAVO zich voor op de dreigingen van morgen?

De COVID-19-crisis heeft de aandacht voor de NAVO in de media naar de zijlijn verschoven. De steun die het bondgenootschap aan deze crisis verleende, variërende van luchttransport tot medische voorraden, kreeg eveneens weinig aandacht. Hopelijk is dat niet het geval met deze alomvattende studie, die ingaat op de terechte vraag hoe het bondgenootschap zich kan aanpassen aan de nieuwe (geo)politieke en technologische ontwikkelingen en uitdagingen.

Veel studies over de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) bespreken de politieke ‘bovenbouw’ van de alliantie en richten zich op de waarden (democratie, individuele vrijheid en de rechtsstaat) die de NAVO bijeen zouden moeten houden. Naar mijn mening leggen sommige studies hier echter wel erg veel nadruk op. Er zijn immers enkele lidstaten die het met deze waarden niet zo nauw nemen.

Future NATO, geredigeerd door John Andreas Olsen, focust echter vooral op de ‘onderbouw’, te weten de geopolitieke realiteit en militaire capaciteiten. Hij constateert in de inleiding dat de NAVO met drie uitdagingen wordt geconfronteerd die met voorrang moeten worden aangepakt: het Amerikaanse leiderschap, de trans-Atlantische relatie en de revisie van de Europese defensiestructuren en militaire sterkte.

Alleen wanneer deze uitdagingen systematisch worden aangepakt, kan de NAVO volgens Olsen de huidige externe dreigingen het hoofd bieden.

Versterking van de militaire capaciteit
In zijn boek brengt Olsen experts (academici, diplomaten en militairen) bijeen die een positief-kritische houding tegenover de NAVO aannemen. De gebruikelijke thema’s passeren daarbij de revue.

Zo ook dat Europa voor haar veiligheid vooralsnog afhankelijk is van de Amerikaanse militaire aanwezigheid op het continent. De auteurs rondom dit thema bevelen daarom aan de NAVO-afschrikking te vergroten, met name door de militaire capaciteit en gereedheid te versterken.

Daarbij zijn de diverse NAVO-partnerschappen van groot belang, niet alleen met de EU, maar ook met Zweden en Finland, en (zelfs) met landen als en Nieuw-Zeeland en Australië. Burdensharing is daarbij het codewoord; de auteurs raden aan daarover de politieke consultaties te intensiveren.

Externe dreigingen
Natuurlijk komen ook Rusland en China in afzonderlijke hoofdstukken als potentiële externe dreigingen aan de orde. Rusland wordt voornamelijk als een dreiging op de korte termijn gezien, en China op de lange termijn.

Het laatstgenoemde land maakt echter vooral gebruik van niet-militaire middelen om haar mondiale politieke invloed te vergroten. Hier is volgens mij dan ook eerder een taak voor de EU dan voor de NAVO weggelegd.

Door het Russische beleid hebben ook kernwapens een hernieuwd belang voor de alliantie gekregen. Eerlijkheidshalve is het huidige beleid van de Amerikaanse Trump-regering daar ook debet aan. Hoewel het nucleaire beleid van de NAVO is gericht op het reduceren van de risico’s en het versterken van de stabiliteit, wordt de toekomst van wapenbeheersing op dit gebied somber ingezien.

Terecht komen ook de verantwoordelijkheden van de NAVO in het maritieme domein aan bod. De focus van de NAVO op de verdediging van Oost-Europa gaat volgens mij immers vaak ten koste van andere operatiegebieden, zoals de kwetsbare Zuidflank.

Terrorisme en migratie worden hier als belangrijke dreigingen gezien. Daarnaast roept de rol van Turkije voor de NAVO in deze regio de nodige vraagtekens op. De auteur van dit hoofdstuk, Ziya Meral, gaat hier op in zonder echter een adequate oplossing te bieden. Hoewel Meral daarnaast de Russische dreiging – ondanks gebruik van hybride tactieken – relativeert, zal deze volgens hem wel blijven bestaan.

Militaire technologie
Gezien de dominante rol die de ontwikkelingen op het gebied van militaire technologie spelen in de huidige en toekomstige uitdagingen, moet de NAVO de vooruitgang in militaire technologie zorgvuldig bijhouden. De NAVO wordt immers geconfronteerd met toenemende Chinese en Russische uitdagingen op dit gebied.

De Nederlandse auteurs Tim Sweijs (Den Haag Centrum voor Strategische Studies; HCSS) en Frans Osinga (Nederlandse Defensie Academie; NLDA) gaan in een van de belangwekkendste hoofdstukken onder meer uitgebreid in op de militaire implicaties van kunstmatige intelligentie en onbemande systemen.

De NAVO heeft zich in de loop der geschiedenis steeds aangepast aan wisselende omstandigheden

Daarnaast behandelen ze de rol van technologie op het gebied van cyber en de ruimte, waarbij onder andere de Chinees-Russische samenwerking en de strijd om de 5G-infrastructuur aandacht verdienen.

De auteurs tonen zich redelijk positief: als de NAVO meer aandacht besteedt aan gezamenlijke integratie en een nieuwe generatie van wapens en tactieken, zal het nog lange tijd van een strategisch voordeel kunnen genieten. Sweijs en Osinga besluiten hun bijdrage met Bijbelse woorden, die toepasselijk zijn op de hele publicatie: “The  truly prudent do not seek refuge when they see danger, they prepare.”

​Aanpassing
De NAVO heeft zich in de loop der geschiedenis steeds aangepast aan wisselende omstandigheden, zoals Generaal Tod D. Wolters, de hoogste NAVO-commandant in Europa, in zijn voorwoord duidelijk maakt.  

De Russische annexatie van de Krim in 2014 heeft de ogen geopend, en onder meer geresulteerd in het Joint Support and Enabling Command in Ulm en Joint Force Command  in Norfolk, die beide de NAVO-commandostructuur versterken.

In het kader van het zogeheten NATO Readiness Initiative stationeert het bondgenootschap sinds 2016 daarnaast vier roulerende multinationale gevechtsgroepen in Polen en de drie Baltisch staten. Tevens heeft de NAVO cyberspace (sinds 2016) en de ruimte (sinds 2019) tot operationeel domein van het bondgenootschap verklaard.

Realistische conclusies
In Future NATO komt men tot een aantal conclusies. Het is allereerst van belang dat de NAVO de besluiten die op recente toppen zijn genomen om de afschrikking en defensiecapaciteiten te versterken ook daadwerkelijk uitvoert.

Aanvullende maatregelen zijn noodzakelijk om de politieke cohesie binnen de alliantie te verzekeren, al was het maar om de geloofwaardigheid van de NAVO ten aanzien van Ruslands groeiende militaire capaciteiten te versterken. Dit is slechts mogelijk als de NAVO de implicaties van geavanceerde technologie op veiligheid en defensie, als ook op de organisatie en operaties, onder ogen ziet.

Bovendien moet de NAVO zich richten op de strategische gevolgen van de opkomende mondiale machtsstructuur, in het bijzonder de opkomst van China. Tot slot moeten de Europese bondgenoten verdere actie ondernemen om de Europese pijler van de alliantie te versterken en een groter deel van de militaire en financiële last te dragen.

Tussen intentie en realisatie
Al deze conclusies zijn niet bijzonder verrassend, maar wel realistisch. Over de haalbaarheid ervan zullen de meningen echter verschillen, zoals de praktijk (helaas) laat zien. Tussen ‘intenties’ en ‘realisering’ bestaat immers maar al te vaak een grote kloof.

De bijdragen van de auteurs dateren overigens van voor de COVID-19-crisis. Het is duidelijk dat als gevolg van deze crisis ook verdere bezuinigingen de defensiesector kunnen treffen. Tevens kan een lager Bruto Nationaal Product (BNP) van een NAVO-lidstaat ook betekenen dat de afgesproken ‘2%-norm’ eerder kan worden gehaald. Wat zal de Amerikaanse reactie hierop zijn?  

Daarnaast is er ook het nieuwe probleem van het voornemen van Trump om 9500 Amerikaanse militairen uit Duitsland terug te trekken. Maar ongetwijfeld zullen deze nieuwe problemen wederom – zoals ook in het verleden – op flexibele en pragmatische wijze opgelost worden.

Future NATO is een belangrijke bijdrage aan de kennis van de NAVO. Wat naar mijn mening echter wel ontbreekt is een apart hoofdstuk over hybride oorlogvoering. Hoewel hybride dreigingen wel aan de orde komen in sommige hoofdstukken, lijkt de NAVO mij – met zijn 29, min of meer democratische, lidstaten – politiek minder toegerust om hybride dreigingen te weerstaan. In deze vorm van oorlogvoering spelen niet-militaire middelen immers een grote rol.

Meestal neemt men kennis van de NAVO in artikelen over de afzonderlijke aspecten van het bondgenootschap. Deze alomvattende, informatieve publicatie behandelt daarentegen alle belangrijke aspecten van het bondgenootschap op een samenhangende wijze, en wordt de geïnteresseerde dan ook van harte aanbevolen.

John Andreas Olsen (ed.)

Future NATO: Adapting to New Realities

Royal United Services Institute for Defence and Security Studies

Whitehall Paper 95, 2020

144 pagina’s

ISBN: 19780367534721

​