Richard Holbrooke: de belichaming van naoorlogs Amerika

Zelden werd een tijdperk zo sterk vertegenwoordigd door een persoon als het naoorlogse Amerika door oud VN-ambassadeur Richard Holbrooke (1941-2010). Waar de flamboyante diplomaat beroemd werd door een einde te maken aan de oorlog in Bosnië, lukte hem het als speciaal vertegenwoordiger van president Obama niet om hetzelfde voor elkaar te krijgen in Afghanistan. Nobele intenties en hardvochtige ambitie ontmoetten elkaar in zijn persoon. Zijn vriend, de New Yorker-journalist George Packer, tekende op indrukwekkende wijze zijn levensverhaal op in het boek Our Man.

Ambities
Holbrooke begon zijn carrière als jonge diplomaat in Vietnam. Ondanks zijn ontgoocheling over de oorlog bleef hij binnen het overheidsapparaat werken en klom snel omhoog. De diplomatieke dienst verliet hij uit ambitie. Hij wilde de jongste onderminister van Buitenlandse Zaken ooit worden en dat ging niet als ambtenaar.

Op zijn 35e bereikte hij dit doel, maar het zou een tijdelijk hoogtepunt blijken. Na de regering-Carter was zijn rol in Washington even uitgespeeld. Als insider van het Democratische establishment kwam zijn grote kans pas weer na de verkiezing van Clinton in 1993. Maar terwijl veel van zijn tijdgenoten hooggeplaatste functies aangeboden kregen, bleef de telefoon van Holbrooke stil.

Holbrooke was uitzonderlijk getalenteerd, charmant en intelligent, maar beschikte over een fascinerend groot vermogen om mensen tegen zich in het harnas te jagen

Uiteindelijk mocht Holbrooke ambassadeur worden in Duitsland. Geen onbelangrijke baan, maar zeker ook geen hoofdrol in de regering. Vanuit Duitsland zou hij bij de Balkanoorlog betrokken raken, waaraan hij met het Verdrag van Dayton in 1995 een einde wist te maken. Hierna volgden nog een VN-ambassadeurschap en, in de nadagen van zijn carrière, een speciaal gezantschap voor Pakistan en Afghanistan.

Sterke drang naar aanzien
Holbrooke was uitzonderlijk getalenteerd, charmant en intelligent, maar beschikte ook over een fascinerend groot vermogen om mensen tegen zich in het harnas te jagen. Zijn levenslange droom om minister van Buitenlandse Zaken te worden realiseerde hij daarom nooit.

Voor een diplomaat was hij onbeschoft en uitgesproken. Hij had trouwe bondgenoten, maar tegen het einde van zijn leven waren bijna al zijn echte vrienden vijanden geworden. Hij was de levende vertolking van een vlucht naar voren. Zijn gevoelens, emoties en ambities waren niet alleen zichtbaar maar sprongen van hem af. Hiermee beschermde hij zijn binnenwereld, misschien nog wel het meest tegen zichzelf.

Ook Packer breekt hier niet doorheen. Sommige mensen laten hun innerlijke wereld zien, Holbrooke niet: “Het grootste deel van zijn leven, in vrijwel elke situatie, bewaakte hij die parallelle ervaring streng.” Alleen in de jeugdige brieven aan zijn eerste vrouw is iets op te vangen “van het innerlijke leven van Richard Holbrooke, voordat het, zelfs voor hemzelf, uit het zicht verdween onder druk van zijn drang naar aanzien”.

Hij zette zich regelmatig in voor humanitaire doelen, daalde met helikopters neer in vluchtelingenkampen en stormde in volle actiemodus en met veel bombarie door de VN-bureaucratie

Altijd brandde in hem een “felle, edelsteenachtige vlam” om vooruit te komen en het juiste te doen. Tegelijkertijd was hij iemand die zich liet afleiden door persoonlijke vetes en trots, en die zich zo obsessief bezig hield met “geld, vriendinnen en televisieoptredens” dat hij daarmee afdreef van datgene wat hem – in zijn eigen ogen – betekenis gaf.

Holbrooke werd gedreven door wat zichtbaar was. Vaak was dit ten dienste van een hoger doel, maar belangrijker was dat hij zelf het middelpunt was. Hij zette zich regelmatig in voor humanitaire doelen, daalde met helikopters neer in vluchtelingenkampen en stormde in volle actiemodus en met veel bombarie door de VN-bureaucratie. Een “perfecte balans tussen zijn egoïsme en zijn idealisme als het erom ging iets goeds voor elkaar te krijgen”, aldus Packer.

Hoogtepunt
Die rucksichtslose gedrevenheid en het voor een diplomaat wonderlijke vermogen om vijanden te maken, zouden hem echter altijd buiten de echte macht houden. Holbrooke’s ogenschijnlijke hoogtepunt lag in het Verdrag van Dayton, waarmee een einde aan de Balkanoorlog gemaakt werd. Hij kwam er terecht omdat men in Washington zijn karakter wel bij de Balkanpotentaten vond passen.

Zijn naam werd een werkwoord. ‘Geholbrooket worden’ betekende een genadeloze blootstelling aan de volle kracht van zijn ego en overredingsgeweld

Dayton bleek een oefening in “diplomatie in haar meest menselijke vorm, de pijnlijke botsing van naakte psyches”. Holbrooke intimideerde, schreeuwde, lachte, dronk – en deed niks met mate. De Serviërs begonnen zijn naam als werkwoord te gebruiken. ‘Geholbrooket worden’ betekende een genadeloze blootstelling aan de volle kracht van zijn ego en overredingsgeweld.

Toen eindeloze shutteldiplomatie tot niets leidde, besloot Holbrooke alle partijen bij elkaar te zetten op een luchtmachtbasis in landelijk Amerika – zonder verdere afleidingen of excuses om de onderhandelingen verder te vertragen. Het lukte om tot een akkoord te komen, maar de uitkomst gaf Holbrooke nooit de volledige genoegdoening die hij zocht.

Dayton bleek namelijk geen hoogtepunt. Het beëindigde een bloedig en schijnbaar uitzichtloos conflict en was daarmee van grote betekenis voor de mensen die er woonden, maar het veranderde verder weinig aan de verhoudingen op het wereldtoneel.

Packer windt er geen doekjes om: “Holbrooke wijdde drie jaar van zijn leven aan een kleine oorlog op een afgelegen plek die buiten zichzelf uiteindelijk geen gevolgen had.” Toch was het juist die diepe onevenredigheid tussen inspanning en significantie die hem kenmerkte, en die hem misschien ook wel redde.

De Holbrookedoctrine
Het leven van Holbrooke was een zoektocht naar waardigheid, bemoeilijkt door zijn eigen lompheid. Dit was wat Packer de ‘Holbrookedoctrine’ noemt. Het idee dat macht gepaard gaat met verantwoordelijkheid en dat de problemen van anderen uiteindelijk de onze worden wanneer wij hen niet helpen.

Dat was waar voor Holbrooke de Amerikaanse macht toe diende. Het was een overtuiging die voortkwam uit zijn “limbisch systeem, de kern van zijn karakter, waar Amerika voor meer stond dan uitsluitend zijn eigen macht”.

Holbrooke vocht voor zijn idealen, maar leefde vooral voor de grote rol die hij kon hebben in de realisatie daarvan

Het is een schijnbare paradox die diep in hem zat. Hij vocht voor zijn idealen, maar leefde vooral voor de grote rol die hij kon hebben in de realisatie daarvan. De Servische leider Slobodan Milošević drukte dit het beste uit: Holbrooke zou “omwille van zijn carrière […] nog bereid zijn kleine kinderen als ontbijt te eten.”

Gestorven in het harnas
Na Dayton raakte Holbrooke steeds meer uit beeld. Zijn laatste kans was de regering-Obama, maar ieder contact tussen de twee mannen verliep desastreus. Obama vond hem pompeus, bombastisch en gedateerd. Holbrooke praatte honderduit maar kon zich nooit echt een houding geven.

Holbrooke stond op het punt om de Obama regering uitgewerkt te worden, maar niemand had nog het juiste moment gevonden om hem ook daadwerkelijk te ontslaan

Als beschermeling van Hillary Clinton werd hem een speciaal gezantschap naar Afghanistan en Pakistan gegund, maar ook in die rol maakte hij zich uiteindelijk onhoudbaar. Obama en zijn entourage zaten niet te wachten op de preken van Holbrooke.

Hij stond op het punt om de regering uitgewerkt te worden, maar niemand had nog het juiste moment gevonden om hem ook daadwerkelijk te ontslaan. Uiteindelijk was het een hartaanval die hem deze vernedering bespaarde. Hij stierf in het harnas. Geliefd door een jongere generatie, veracht en versmaad door vele anderen.

Een persoonlijke geschiedenis
Packer heeft Holbrookes verhaal op indrukwekkende wijze opgetekend. Hij is een begenadigd verteller; het karakter Holbrooke springt van de pagina’s. Wel blijft het vooral een schets van botsende personages, ontluikende vriendschappen en de transformatie daarvan naar vijandschappen. Het is een innige, persoonlijke geschiedenis.

Beleidskwesties en inhoudelijke debatten over koers en strategie komen er hierdoor vaak bekaaid vanaf. Holbrooke was volgens Packer een groot strategisch denker en een zeer effectieve Permanent Vertegenwoordiger bij de VN, maar waar dit uit blijkt, zal de lezer zelf op moeten zoeken.

Een plezier om te lezen, maar nog geen definitieve biografie

Packer vermijdt technische kwesties en diepgravende inhoudelijke analyses van politieke conflicten en strategische discussies. Het resultaat is een lang boek, dat nooit zwaar wordt. Speels, maar niet lichtzinnig; bewonderend, maar niet sycofant; intens ambitieus, maar door de journalistieke flair zeer leesbaar. Een plezier om te lezen, maar nog geen definitieve biografie.

Bij de eerste oogopslag heeft Packers boek dan ook meer weg van een verhaal dan een biografie. Het leven van Holbrooke wordt verteld in de eerste persoon, waarbij de lezer zo nu en dan op een vertrouwde toon terzijde wordt genomen en direct toegesproken. Packer is altijd kritisch maar nooit onredelijk. Hij heeft een even scherp oog voor het menselijke, als voor de bureaucratische apparaten waarbinnen die mensen werken.

Als Packer één zwakte heeft, dan is het dat hij zijn hoofdpersoon vaak in bescherming neemt. Zijn gekozen vertelstijl biedt die vrijheid, maar de vraag is wel wat een biograaf met meer afstand tot zijn onderwerp zou hebben geoordeeld. 

George Packer
Our man: Richard Holbrooke and the end of the American Century
Published by Penguin Random House
608 pages
ISBN: 9780307958020