Taiwan: tussen China en de VS

China voert de druk op tegen de ‘afvallige provincie’ Taiwan, terwijl het kwetsbare ‘land’ mogelijk niet meer kan rekenen op de Amerikaanse veiligheidsgarantie. Voor Nederland is dit allesbehalve een ver-van-ons-bed-show aangezien ons land de grootste investeerder in Taiwan is. René Cuperus onderzocht tijdens een werkbezoek hoe veilig Taiwan zich voelt bij een Chinees-Amerikaanse confrontatie.

Op de cover van The Economist van 19-25 oktober staat Donald Trump afgebeeld die met zijn golftas naar de Airforce One wandelt, de rokende puinhopen van het Midden-Oosten achter zich latend. ‘Who can trust Trump’s America? The consequences of betraying the Kurds’, zo luidt de titel die erbij staat. Dat is een vraag die inderdaad op veel plaatsen in de wereld gesteld wordt bij dit ongekend onberekenbare presidentschap.

Deze vertrouwenskwestie speelt ook steeds meer op in Europa, binnen en buiten NAVO-verband, en uit zich in de modieuze opmars van het begrip ‘Europese strategische autonomie’. Als Trumps Amerika niet meer te vertrouwen is, dan moet Europa op eigen benen gaan staan. In een interview in een volgende editie van The Economist zou de Franse president de NAVO zelfs ‘hersendood’ verklaren, en daarmee de trans-Atlantische relaties, tot verdriet van bondskanselier Merkel, ernstig onder druk zetten.

Maar er zijn landen en regio’s waar deze kwestie nog een slag existentiëler ligt. In het hoofdredactioneel voorwoord van de Economist wordt in één adem met de Koerden bijvoorbeeld Taiwan genoemd, de ‘afvallige provincie’ van China waartegen de Volksrepubliek de druk steeds meer aan het opvoeren is. Zal dat kwetsbare ‘land’, dat zo sterk leunt op de Amerikaanse veiligheidsgarantie, ooit een volgend slachtoffer van verraad worden? En samen met Japan blootgesteld worden aan de nieuwe Chinese assertiviteit en expansiedrift?

Hoe veilig voelt Taiwan zich? Een eiland waarover president Xi Jinping heeft verklaard dat hij het voor jubileumjaar 2049 weer zal verenigen met het vasteland. Goedschiks dan wel kwaadschiks. Hoe beschermd waant Taiwan zich? Ziet het zichzelf als speelbal van het onbetrouwbare Amerika van Donald Trump?  Als machteloos slachtoffer van een toekomstige Chinese inlijving?

Nederlands bezoek aan Taiwan
Het geval wil dat ik deze vraag onlangs op het eiland zelf kon stellen en voorleggen op hoog niveau. Aan de president, de minister van Buitenlandse zaken, de Nationale Veiligheidsraad en diverse denktanks. In oktober maakte ik deel uit van een inofficiële Nederlandse parlementaire delegatie die (voor het eerst sinds 15 jaar) een bezoek bracht aan Taiwan. Een delegatie van enkele Kamerleden, onder leiding van 50 Plus-partijleider Henk Krol, aangevuld met vertegenwoordigers van denktanks. Han ten Broeke namens HCSS en ondergetekende namens Clingendael. Deze delegatie voerde feitelijk de motie-Bisschop/Van Helvert uit, die Nederland oproept ‘de betekenisvolle participatie van Taiwan binnen internationale organisaties en aangelegenheden’ te bevorderen.

Een land in zo’n benarde internationaal-politieke situatie grijpt elk buitenlands politiek contact met beide handen aan

De politieke missie vanuit Nederland bleek uit te pakken als een half staatsbezoek (zie het uitgebreide verslag met foto’s van Henk Krol op zijn twitterpagina). Er vonden inderdaad gesprekken plaats op het hoogste niveau. Met de president, diverse ministers, parlementsvoorzitters, de National Security Council en denktanks.  

Elk buitenlands bezoek, hoe informeel ook, wordt met beide handen aangegrepen door dit de facto onafhankelijke land. Taiwan voelt zich immers een internationale paria, omdat het vanwege het door China afgedwongen ‘’Een-China-beleid’’ geen diplomatieke betrekkingen onderhoudt met vrijwel alle landen in de wereld. Taiwan is ook geen lid van de VN. Dientengevolge zijn er geen ambassades en ambassadeurs in Taipei, maar vertegenwoordigingen en (handels)vertegenwoordigers. Vice versa heeft Taiwan in bijvoorbeeld Den Haag ook geen echte ambassade. De Taiwanese president mag zich niet in Washington vertonen, maar spreekt Amerikaanse politici op doorreis in andere Amerikaanse steden.

Een land in zo’n benarde internationaal-politieke situatie – die door China nog fors wordt aangescherpt – grijpt elk buitenlands politiek contact met beide handen aan, ongeacht de grootte en zwaarte van de delegatie. Tekenend, maar ook een beetje sneu in dit opzicht, waren de vlaggen van de mini-landen waar Taiwan wel diplomatieke betrekkingen mee onderhoudt (Belize, Tuvalu, Vaticaanstad), die trots wapperen in de hal van het ministerie van Buitenlandse Zaken. Vergelijkbaar met het Amerikaanse State Department, maar dan op Madurodam-formaat.

Geen paniek, wel ongerustheid
Op de vraag of men Trumps presidentschap als een risico ziet, kwam een rustgevend diplomatiek antwoord. Men zei dat de Amerikaanse steun voor Taiwan niet afhankelijk is van de toevallige president die er zit. De steun voor Taiwan zit dieper en structureler verankerd. Men beschikt over goede contacten in de USA. Op het State Department en in het Pentagon, bij de ‘Taiwan Caucus’ in het Congres, bij de diaspora van Taiwanezen.

Taiwan is een goede testcase voor het observeren en analyseren van hedendaagse Chinese machtsuitoefening en beïnvloeding

Er is geen sfeer van vliegende paniek, wel van ongerustheid. Niet zozeer door de onzekerheid over de Amerikaanse steun, die zich uit in een grote Amerikaanse aanwezigheid en wapenleveranties (F16V’s), maar door de Chinese expansiedrift onder president Xi. Taiwan zegt te worden bedolven onder cyberattacks, spionage, United Front-acties en fake-news-interventies door Mainland China. Daarmee is Taiwan een goede testcase voor het observeren en analyseren van hedendaagse Chinese machtsuitoefening en beïnvloeding.

Nederland grootste investeerder
Dit alles lijkt een ver-van-ons-bed-show, maar dat is een kwestie van onwetendheid. Veel te weinig realiseert men zich dat Nederland de grootste investeerder in Taiwan is. Ons bedrijfsleven is daar zeer actief. ASML heeft er wel vier vestigingen. Er wordt gebaggerd en er worden offshore windparken gebouwd. Jonge Nederlandse starters vinden er eenvoudig kapitaal en maakindustrie-vernuft. Er is een grote Nederlandse aanwezigheid. Economisch, cultureel, en wetenschappelijk. Onze ster-architecten Houben en Koolhaas realiseren er hemelbestormende projecten. Brainport Eindhoven, de gemeente Utrecht en het Concertgebouworkest zijn kind aan huis in Taiwan. Er is veel onderlinge uitwisseling van studenten, en het wemelt in de regio Eindhoven van Taiwanese ondernemingen.

Je zou kunnen zeggen dat Nederland, onder de internationaal-politieke radar, zijn eigen hand-picked China heeft gekozen. Het ‘betere China’, want democratischer, liberaler, juridisch betrouwbaarder (patenten) en van een handzaam formaat, maar met dezelfde Chinese dynamiek als high tech maakindustrie-paradijs. Taiwan is wereldleider halfgeleiders en beschikt over de meest geavanceerde R&D-business-centra, zoals ITRI.   

Al die bedrijvigheid maakt Taiwan er niet fraaier op. Het land heette Formosa (het mooie eiland), maar dat geldt alleen voor het dun bevolkte bergachtige oosten van het land. De bewoonde Weststrook is vol hoogbouw-urbanisatie, met grote fabriekscomplexen. Stedelijke leefbaarheid staat hier onder druk.

Hoe te voorkomen dat zich rondom Taiwan de Chinees-Amerikaanse confrontatie van de 21ste-eeuw zal afspelen?

Taiwan is, naast Hongkong, een testcase voor China’s goede en kwade intenties. Je voelt in Taiwan de spanning van de 21ste eeuw: de assertieve opmars van China, de onzekerheid bij Japan en Korea vanwege de dreiging in de Oost- en Zuid-Chinese Zee, maar ook de torenhoge ambities en de high tech boom van een nieuwe innovatieve wereld, die ook de toekomst in Europa zal gaan bepalen.

Geen politieke eenheid
Complicerend is wel dat Taiwan geen echte politieke eenheid vormt. De nation building heeft zich langs een tamelijk kronkelig parcours afgespeeld, met een grote tegenstelling tussen etnische bevolkingsgroepen en tussen twee partijen: de (oud-)Mainlanders van de  Kwomintang partij (KMT) en de meer naar onafhankelijkheid neigende Democratische partij (DPP). Taiwan - officieel Republic of China - is niet bepaald een onschuldige Calimero. Taiwan herbergt de KMT-nazaten van Chiang Kai-shek, die na hun nederlaag tegen Mao in 1949 naar Taiwan gevlucht zijn met de bedoeling ooit het vasteland weer te heroveren. Deze claim staat nog altijd in de grondwet van Taiwan en Chiang Kai-shek is slechts tijdelijk op Taiwan begraven. Klaar om de overtocht weer te ondernemen.

Tussen KMT en DPP is er maar beperkte overeenstemming over de toekomst van Taiwan en de zogenaamde Cross-Strait relations, al is er wel bipartisan consensus over Taiwan als voorbeeldige Aziatische liberale democratie. Beiden opteren boven alles voor de status quo, zolang de business maar ongestoord zijn gang kan gaan. Met name ook met Mainland China. Zakenlieden die men op het eiland spreekt zijn hierdoor ook minder somber gestemd. Zij denken dat de enorme wederzijdse economische afhankelijkheid tussen China en Taiwan militair wapengekletter wel zal voorkomen. Politici en denktanks zijn daar minder zeker van. Die vrezen een escalatie in de Oost- en Zuid-Chinese zee.

Hoe te voorkomen dat zich rondom Taiwan de Chinees-Amerikaanse confrontatie van de 21ste-eeuw zal afspelen? Hoe hier een conflict te vermijden? Welk peace settlement is hier denkbaar zonder Aziatisch gezichtsverlies? Het zou, als eerste stap, mooi zijn als men – zoals dat in naoorlogs Europa het geval is geweest – de complexe verhouding tussen Mainland China en de facto onafhankelijk Taiwan kan zien als een ongelukkige uitkomst van ooit gedeelde geschiedenis. Zoveel is zeker, zolang Nederland nog een enorme investeerder in Taiwan blijft, een bedrijf als ASML er zijn activiteiten nog uitbreidt, en de Chinees-Taiwanese handel nog groeit, kan het worst case scenario van de Cross-Strait Relations nog in de kast blijven.

Voor de toekomst blijft wel de vraag staan of economische interdependentie China permanent van inmenging in ‘eigen binnenlandse aangelegenheden’ zal afhouden en wat dan – in het geval de Taiwanese bevolking zich hiertegen blijft verzetten - de beschermingsgarantie van de Verenigde Staten waard zal zijn.