Van anti-migratiedeals naar beleid om te blijven
Opinie Europese Zaken

Van anti-migratiedeals naar beleid om te blijven

27 Sep 2017 - 09:41
Photo: Gilbert Sopakuwa / Flickr
Terug naar archief

De formerende partijen VVD, CDA, D66 en CU bereikten medio september overeenstemming over nieuwe migratiedeals. In navolging van de Turkije-deal zal Nederland zich actief inspannen om met overheden in Afrika deals te sluiten om de Europese migratiecrisis “succesvol te bestrijden”. De Turkije-deal is echter geen succes en ook nieuwe deals zullen niet leiden tot de beoogde resultaten. Tijd om het migratiebeleid te veranderen door onder meer het creëren van banen in zowel de landen van aankomst als herkomst.

De EU-Turkije-deal is in vele opzichten illegaal en immoreel. Uit onderzoek blijkt al jaren dat migranten, zodra een deel van de grens wordt afgesloten, op een nieuwe plek zullen binnen komen. De risico’s en de kosten (zowel in geld als in aantal doden) die daarmee gepaard gaan, nemen echter wel toe wat het een immorele en zeker ook geen duurzame oplossing maakt. Als gevolg van de deal zitten bovendien grote groepen mensen nu vast in overvolle kampen waar hun mensenrechten geschonden worden.

Wij pleiten voor een nieuwe benadering waarbij de gigantische sommen geld, nu gebruikt voor het stoppen van migratie, worden geïnvesteerd in banen en infrastructuur, oftewel het verruimen van de mogelijkheden van mensen om te blijven. Deze investeringen kunnen worden gedaan zowel binnen Europa, (zoals in plaatsen die te maken hebben met vergrijzing en ontvolking), als buiten Europa (met name Afrikaanse landen die kampen met emigratie of die een belangrijke rol vervullen in de opvang van migranten).

De migratie wordt niet gestopt, maar hoogstens verplaatst

Sinds de start van de Europese migratiecrisis zijn miljarden besteed aan het stoppen en ontmoedigen van migratie, in de vorm van geldverslindende Frontex-operaties, investeringen in grensbewaking en het bouwen van muren. Ook is veel geld gestopt in de opvang van migranten in kampen en opvangcentra, het in stand houden van een leger van ambtenaren die zich bezighouden met screening, uitzetting en repatriëring en tot slot het opzetten van een infrastructuur voor de redding van migranten op zee, (waarbij de betrokken ngo’s worden beschuldigd samen te werken met de vijand).

Magere resultaten
De resultaten zijn meer dan mager: de migratie wordt niet gestopt, maar hoogstens verplaatst (onlangs was er weer een snelle groei van de immigratie in Spanje) of vertraagd. Er blijven nog altijd mensen binnenkomen. Een indirect effect is dat ook de migranten zelf op kosten worden gejaagd doordat ze vanwege blokkades meer dan ooit op mensensmokkelaars zijn aangewezen. De dure maatregelen werken gewoon dus niet.

Vluchteling UNCHR
Kind in een Bulgaars vluchtelingenkamp (2013). De opvang van mensen in "concentratiekampen" is op zich al oorzaak van de traumatisering van migranten. Bron: UNCHR / Flickr

Het huidige migratiebeleid is niet alleen geldverslindend, maar ook in andere opzichten problematisch. Problemen die worden toegeschreven aan migratie, zijn eerder het directe gevolg van de “eigen” manier waarop we met migranten omgaan. De opvang van mensen in “concentratiekampen” leidt tot onverhoopte spanningen en is op zich al oorzaak van de traumatisering van migranten. Onderzoek op Lesbos laat zien dat het aantal zelfdodingen schrikbarend toeneemt en dat mensen uit pure wanhoop instemmen met “vrijwillige” terugkeerprogramma’s.1

Het feit dat het screenen van mensen die mogen blijven voornamelijk plaatsvindt op basis van afkomst en nationaliteit is ook problematisch. Er wordt niet “vooruit” gekeken of gevraagd welke ambities mensen hebben, wat hun kwaliteiten zijn en welke bijdrage ze aan onze samenleving denken te kunnen leveren. Over de toekomst van migranten wordt beslist door ambtenaren, vaak achter gesloten deuren, zonder dat parlementen goed zicht hebben op de toepassing van procedures of de uitwerking daarvan. Zodra duidelijk is dat mensen mogen blijven, worden ze door instanties op basis van quota over verschillende plaatsen verspreid. Migranten kunnen geen invloed uitoefenen op deze beslissing, en de bevolking van de ontvangende plek heeft nauwelijks inspraak en wordt vaak pas laat geïnformeerd.

Banen in Europa
Het migratiebeleid is samengevat geldverslindend, bureaucratisch en top-down; het is hoog tijd om het migratiebeleid te veranderen. Wij pleiten voor de omvorming van migratiedeals ten gunste van investeringsplannen voor banen en infrastructuur. Als we alle middelen die nu worden aangewend voor het stoppen van migratie zouden gebruiken voor investeringen in gemeenten die op vrijwillige basis bereid zijn migranten gastvrij te onthalen, zou een aanmerkelijk betere situatie gecreëerd kunnen worden.

In Europa, ook binnen Nederland, liggen tal van gebieden en gemeenten die te maken hebben met vergrijzing en ontvolking, gebrek aan werk en afnemende voorzieningen. Het zijn stuk voor stuk gebieden en gemeenten die met extra middelen voor banen en infrastructuur migranten zouden kunnen opvangen en ook aan de lokale bevolking betere bestaansmogelijkheden zouden kunnen bieden.

Migranten moeten niet alleen worden gescreend op herkomst, maar ook op kwaliteiten, capaciteiten en aspiraties

In plaats van het huidige “top-down” beleid (en het bestraffen van gemeenten die geen migranten willen accepteren) zou een “bottom-up” benadering veel effectiever zijn: gemeenten die bereid zijn plaats te bieden aan migranten worden beloond met extra banen en infrastructuur. Bij een dergelijk beleid zou wel voldoende ruimte moeten zijn voor inspraak van de lokale bevolking en zou het voor deze duidelijk moeten zijn dat ook zij baat kan hebben van de te verwachten investeringen. Ook moeten migranten niet alleen worden gescreend op herkomst, maar tevens op kwaliteiten, capaciteiten en aspiraties. Op basis daarvan moeten ze terechtkomen op plaatsen waar ze niet alleen welkom zijn, maar ook aan de slag kunnen.

Banen in Afrika
Een ander deel van de gelden zou besteed kunnen worden aan het creëren van banen en het verbeteren van infrastructuur in de herkomstgebieden in Afrika. Hierbij zou vooral moeten worden geïnvesteerd in gebieden die nu al een belangrijke functie vervullen in de opvang van vluchtelingen en migranten, maar ook op plekken waar plaatselijke bewoners door “landjepik” (ook door Europese bedrijven) hun grond zijn kwijtgeraakt en werden gedwongen te vertrekken.2 Een expliciet doel zou kunnen zijn om, gekoppeld aan Nederlandse investeringen, een fonds in het leven te roepen om samen met lokale overheden het lokaal kleinbedrijf te stimuleren, of middelen te reserveren om jongeren opleidingen te laten volgen of stages te laten lopen.

boot op zee in Lesbos
Er is veel geld gestopt in het opzetten van een infrastructuur voor de redding van migranten op zee. Bron: European Union 2015

Kortom: we houden een pleidooi voor het “omdenken” van migratie, waarbij vooral moet worden ingezet op investeringen die het voor kwetsbare groepen mogelijk maken “om te blijven”. Daarnaast moet worden nagedacht over een  gedecentraliseerde vorm van opvang waarbij (in plaats van spreiding van bovenaf) moet worden gezorgd naar plaatsing op maat. Daarbij moet voldoende rekening worden gehouden met diversiteit en lokale aansluitingsmogelijkheden. In het screeningsproces zou, behalve aan kwetsbaarheid, vooral aandacht moeten worden besteed aan de capaciteiten van migranten, en de mogelijke bijdrage die men op een bepaalde plek kan leveren. Dit is niet alleen afhankelijk van afkomst of nationaliteit.

Het voorgestelde plan sluit prima aan bij de globale Sustainable Development Goals (‘laat niemand achter’) en lijkt ook te passen bij de agenda van alle partijen van het nieuwe Nederlandse kabinet. De meer liberale partijen (VVD en D66) zouden opgelucht moeten zijn dat er een einde wordt gemaakt aan geldverspilling want zoals gezegd zijn ondanks de inzet van heel veel middelen maar beperkte resultaten bereikt. Het voorgestelde plan past ook in de agenda van verlicht eigenbelang: het zorgt voor extra banen en ook voor het Nederlandse bedrijfsleven lijkt een rol weggelegd, zowel in eigen land als in Afrika.

Waar het gaat om het CDA en CU, ligt het aantrekkelijke van deze nieuwe aanpak in het centraal stellen van menselijke verhoudingen en moraliteit. Het is opvallend dat christelijke partijen die wel ten strijde zijn getrokken tegen onderwerpen zoals ‘voltooid leven’, geen bezwaar lijken te maken tegen de migratiedeals. Bij migratie gaat het natuurlijk niet over ouderen, en ook niet over de vraag of mensen ‘die hun leven als voorbij ervaren’ het recht moeten hebben op een zelfgekozen dood. Hier gaat het om het onvoltooide leven van jongeren en ouderen, die geen ruimte hebben om zich “op eigen plek” te ontplooien en soms letterlijk de dood worden ingejaagd.

Prof. Annelies Zoomers en Dr. Ilse van Liempt zijn werkzaam bij de Universiteit Utrecht, en doen onderzoek naar de Europese migratiecrisis in relatie tot migratiedeals en ontwikkeling in Afrika, Azië en Latijns America.

Auteurs

Annelies Zoomers
Professor International Development Studies aan de Universiteit Utrecht
Ilse van Liempt
Universitair docent Urban Geography aan de Universiteit Utrecht