‘A very stable genius’ in het Witte Huis

Te midden van een grote stroom publicaties over het Trump presidentschap biedt het boek A very stable genius van Philip Rucker en Carrol Leonnig een uitstekend overzicht vol rake typeringen van Trumps wijze van politiek bedrijven.

“You’re all losers! I wouldn’t go to war with you people.” Dat zei president Donald Trump woedend tegen twee van zijn ministers en een groep van zijn hoogste militairen in juli 2017. Wat was hier aan de hand?

De plaats van handeling was ‘de Tank’, een voor Amerikaanse militairen bijna heilige ruimte in het Pentagon, waar de militaire top bijeenkomt om over zwaarwegende vraagstukken van oorlog en vrede te beslissen. Onder de aanwezigen waren – naast Trump – de ministers van Defensie en Buitenlandse Zaken, Jim Mattis en Rex Tillerson, en de voorzitter van de Joint Chiefs of Staff Joseph Dunford.

Mattis en Tillerson waren in de eerste maanden van 2017 verontrust geraakt door de grote leemten in Trumps politieke en historische kennis. Zo leek de president geen besef te hebben van de grote waarde voor Washington van het systeem van allianties, dat de Amerikaanse belangen tot in de verste uithoeken van de wereld dient.

President Trump houdt niet van experts die hem ‘de wereld’ uitleggen, zeker niet als daarmee duidelijk wordt dat hij zelf eigenlijk niets weet

Mattis, Tillerson en anderen hadden het plan opgevat om Trump in een speciale bijeenkomst in de Tank over het een en ander bij te praten; in het bijzonder zouden ze het belang van de Amerikaanse bondgenootschappen uitleggen. Zo moest hem duidelijk worden gemaakt dat het feit dat NAVO-lidstaten minder aan defensie uitgaven dan het afgesproken bedrag, niet betekende dat zij Washington geld schuldig waren.

Het was een nobel streven, die bijeenkomst in de Tank – maar het pakte totaal verkeerd uit. President Trump houdt niet van experts die hem ‘de wereld’ uitleggen, dat is inmiddels algemeen bekend. En zeker niet als daarmee duidelijk wordt dat hij zelf eigenlijk niets weet.

A very stable genius?
De scène in de Tank staat uitvoerig beschreven in het boek A Very Stable Genius van Philip Rucker en Carol Leonnig, beiden werkzaam bij The Washington Post. De titel is een verwijzing van Trump naar zichzelf. Het feit dat hij zichzelf zo noemt, is typerend voor de man: zelfs als keer op keer blijkt hoe gering zijn dossierkennis is, schijnt hij niet in staat te zijn om dat openlijk te erkennen.

Het tegendeel is het geval: Trumps chronische zelfoverschatting spat van de pagina’s van dit boek. A Very Stable Genius bestrijkt de eerste tweeëneenhalf jaar van zijn presidentschap en sluit af met de publicatie van het befaamde Mueller-rapport in april 2019.

Het Witte Huis onder president Trump is zo lek als een mandje. Daardoor weten we inmiddels misschien niet alles, maar wel heel veel van wat daar binnenskamers gebeurt. De president maakt bovendien van zijn hart geen moordkuil en laat veel meer dan zijn directe voorgangers –via twitter of anderszins – aan iedereen weten wat er in hem omgaat. Je zou denken dat het moeilijk is een boek te schrijven over Trumps presidentschap waar nog veel nieuws in staat.

Toch weten de auteurs van A Very Stable Genius nog menig nieuw detail boven tafel te krijgen over de eerste tweeëneenhalf jaar van Trumps presidentschap. Zo is de bijeenkomst in de Tank weliswaar elders al eerder genoemd, bijvoorbeeld in Fear van Bob Woodward, maar nergens kwam het zo uitvoerig naar voren als in het werk van Rucker en Leonnig.

De ruim tweehonderd personen uit de directe omgeving van Trump met wie de twee auteurs hebben gesproken – zij blijven vrijwel allemaal anoniem – hebben duidelijk waar voor hun geld geleverd. Te midden van de grote stroom publicaties over Trumps presidentschap biedt A Very Stable Genius een uitstekend overzicht.

Chaotisch personeelsbeleid
Een willekeurig detail uit het boek illustreert het chaotische personeelsbeleid onder Trump. De dag na Trumps verkiezingsoverwinning in november 2016 richt zijn dochter Ivanka tijdens een bijeenkomst in de Trump Tower in Manhattan prijzende woorden aan het adres van generaal Michael Flynn vanwege diens loyaliteit en grote inzet tijdens de campagne.  

Zo was het Flynn die tijdens de Republikeinse conventie in juli 2016 de aanwezigen was voorgegaan in het scanderen van de leuze ‘Lock her up!’ (over Hilary Clinton). Ivanka vraagt hem in Trump Tower uit de losse pols welke post hij graag in de nieuwe regering zou willen bekleden. Flynns droom was om nationale veiligheidsadviseur te worden, en aldus geschiedde.

Flynn werd echter al na minder dan een maand uit zijn functie ontslagen, nadat bleek dat hij had gelogen tegenover de FBI over zijn recente contacten met de Russische ambassadeur. Een serieus antecedentenonderzoek – dat normaalgesproken aan een dergelijke benoeming voorafgaat – zou ongetwijfeld de ernstige tekortkomingen in Flynns werkwijze en karakter aan het licht hebben gebracht.1

Trump versus zijn inlichtingen- en veiligheidsdiensten
En dan is er de relatie van Trump met zijn inlichtingen- en veiligheidsdiensten. Die liet vanaf het begin te wensen over. Het waren immers drie van die diensten – de CIA, de FBI en de NSA – die  begin 2017 gezamenlijk concludeerden dat de Russische overheid krachtig in het voordeel van Trump in de verkiezingen had geïntervenieerd. Dat was in de ogen van Trump geen welkome boodschap.

De ongezouten kritiek van de president maakte het vrijwel onmogelijk voor de FBI om zich aan het gepolariseerde politieke klimaat te onttrekken

Vooral de FBI kreeg regelmatig ongezouten kritiek van de president over zich heen, omdat die dienst ook nog eens nauw betrokken was bij het onderzoek van Robert Mueller en zijn team naar die Russische interventie. Dat heeft het de afgelopen jaren vrijwel onmogelijk gemaakt voor de FBI om zich aan het gepolariseerde politieke klimaat in Washington te onttrekken.

Trumps vaak vergaande kritiek op de FBI was een scherpe breuk met de gangbare praktijk in de Amerikaanse politiek sinds Watergate. Deze hield in dat de president zich niet bemoeide met lopende onderzoeken van de FBI of het ministerie van Justitie, om elke vorm van politieke inmenging te vermijden.2

Rake typeringen
In tegenstelling tot het eerder genoemde werk Fear van Bob Woodward, dat een wat houterige stijl heeft, is A Very Stable Genius zeer vlot geschreven. De auteurs hebben ook duidelijk een goed gevoel voor pakkende citaten, wat in het volgende deel uit hun werk goed naar voren komt.

In de dagen kort voor de mid-term verkiezingen van 2018 wil Trump per se Amerikaanse troepen aan de grens met Mexico zien. De troepen moeten een vluchtelingenstroom tegenhouden die op dat moment juist sterk is afgenomen. De exacte aard van de militaire missie interesseert Trump echter niet, hij wil vooral televisiebeelden van troepen aan de grens die de kiezers het immigrantenprobleem nog eens extra moeten inpeperen.  

Zoals een anonieme Pentagonfunctionaris tegen de auteurs opmerkte: “The urgency wasn’t on the mission, it was on getting the pictures.” De operatie zorgde ervoor dat Trump even later bij een massale verkiezingsbijeenkomst tevreden kon uitroepen: “We have our military on the border. And I noticed all that beautiful barbed wire going up today. Barbed wire, used properly, can be a beautiful sight.”  

A Very Stable Genius geeft keer op keer rake typeringen van Trumps wijze van politiek bedrijven en is ook op dat punt zeer informatief. De auteurs weten bijvoorbeeld een klein maar veelzeggend incident boven tafel te krijgen dat zelfs niet is terug te vinden in het uitputtende verslag van Robert Mueller.

Het gaat hier om een telefoongesprek van Trump met zijn stafchef John Kelly. Het ministerie van Justitie werkt in januari 2018 volgens de president niet snel genoeg mee aan een verzoek van Republikeinse Congresleden om belastend materiaal over de FBI en het onderzoek van Mueller vrij te geven.

Trump gaat vervolgens aan de telefoon hevig tekeer tegen Kelly over “these fucking Justice people”, en vervolgt: “This is my Justice Department, they are supposed to be my people.” Deze laatste uitspraak bewijst wel dat er van enige afstand tussen de president en justitiële instanties dan al geen sprake meer is.

Philip Rucker enCarol Leonnig

A very stable genius

Gepubliceerd door Penguin Press

480 pagina's

ISBN: 9781526609083

• 1Na zijn abrupte ontslag als directeur van de Defense Intelligence Agency (DIA) in 2014 zocht Flynn als consultant regelmatig de grenzen van de wet op en liet zich in met opdrachtgevers met een bedenkelijke reputatie. Nicholas Confessore e.a., ‘How Michael Flynn’s Disdain for Limits Led to a Legal Quagmire’, The New York Times, 18 juni 2017. Geraadpleegd op 12 maart 2020.
• 2Typerend is in dit verband wat de voormalige FBI-directeur James Comey schrijft in A Higher Loyalty (2018). Hij hield als chef van de FBI na zijn aanstelling in 2013 bewust afstand van president Obama en sprak hem zelden of nooit onder vier ogen. Dit om zelfs de schijn van politieke inmenging door het Witte Huis in het werk van de FBI te vermijden.