Internationale Spectator 3 – 2015 (jrg. 69) – Item 17 van 17

filmrecensie

Filmrecensie

Thomas de Ridder
Titel Cargo 200
Productie NOVDOC
Regie Masja Novikova en Margreet Strijbosch
Genre Documentaire
Jaar 2015
Speelduur 77 minuten
Taal Russisch, Oekraïens; Engels ondertiteld
Website Facebook & Cinecrowd
Te zien: eind april in De Balie, Amsterdam (Zie ook de Brandpunt-uitzending van 24 maart, ‘De geheime doden van Putin’ (via Brandpunt). Vanaf april / mei a.s. in de Nederlandse bioscopen.

Trailer van Cargo 200.

Een jaar geleden, op 15 april 2014, startte het Oekraïense leger de antiterroristische operatie in Oost-Oekraïne. Deze operatie duurt, ondanks de recent in Minsk gesloten wapenstilstand, nog steeds voort. Inmiddels zijn er meer dan zesduizend doden te betreuren en hebben miljoenen mensen huis en haard moeten verlaten.

Masja Novikova (1956) maakte over dit gevoelige conflict de documentaire Cargo 200. Zij heeft eerder naam gemaakt met documentaires over de oud-wereldkampioen schaken, Garri Kasparov, en diens rol als oppositiepoliticus, de vermoorde journaliste Anna Politkovskaja en over de oorlog in Tsjetsjenië. Haar films zijn internationaal bekend en meermaals met prijzen bekroond.

‘Cargo 200’ is de term die men in Rusland gebruikt voor het transport van gesneuvelde soldaten: ’200’ slaat op het gewicht van het stoffelijk overschot, plus de stalen en houten kisten waarin dit wordt vervoerd. Samen met Margreet Strijbosch heeft Novikova getracht de maatschappelijke discussies in Rusland rondom de dodentransporten uit Oekraïne in beeld te brengen. Het probleem is echter dat deze transporten officieel niet bestaan.

Volgens het Westen steunt Rusland de separatisten in Oost-Oekraïne met geld, wapens en troepen. De Russische overheid heeft dit echter altijd ontkend. Hoewel het aantal aanwijzingen voor actieve Russische steun aan de separatisten overweldigend is, blijft het lastig deze steun daadwerkelijk aan te tonen. Ook het onderzoek naar de ramp met vlucht MH17 lijkt hier tegenaan te lopen.

Volgens Moskou zijn Russische soldaten op Oekraïens grondgebied verdwaald, met verlof, vrijwillig vertrokken of niet meer in actieve dienst. Op deze manier maskeert de Russische regering elk spoor van de militaire steun die ze verleent. Maar niet alle sporen zijn uit te wissen. De gesneuvelde Russische soldaten die in bodybags naar Rusland terugkeren, zijn keiharde werkelijkheid.

Het maken van een documentaire over dit beladen onderwerp is geen gemakkelijke opgave. Officiële geheimhoudingsverklaringen en een algehele sfeer van angst weerhouden de gemiddelde Russische soldaat ervan zijn ervaringen te delen. En zelfs als zij het ultieme offer brengen, valt hun geen enkele eer ten deel. Alleen maatschappelijke organisaties, zoals de Soldatenmoeders, zetten zich in voor soldaten die in Oekraïne in de problemen komen en staan hun familieleden bij.

De Soldatenmoeders

Het werk van de Soldatenmoeders staat in de documentaire Cargo 200 dan ook centraal. De Soldatenmoeders zijn in Rusland echter bestempeld als ‘buitenlands agent’, omdat zij volgens de Russische overheid financiële steun uit het buitenland ontvangen. Dit negatieve stigma is een duidelijk teken dat de Soldatenmoeders niet teveel ophef moeten veroorzaken met hun werk. Ella Poljakova, directrice van het kantoor van de Soldatenmoeders in Sint Petersburg, trok tijdens de première van de documentaire de trieste conclusie dat voor de Russische overheid een mensenleven blijkbaar niets waard is.

Cargo 200 bestaat ook voor een groot deel uit filmpjes die door mensen op YouTube zijn gezet, alsmede uit reportages van onafhankelijke Russische nieuwszenders, zoals Dozhd TV. De docu­mentaire gaat daarom niet uitsluitend over gesneuvelde soldaten, maar laat vele facetten van het conflict zien. Denk hierbij aan de humanitaire catastrofe die zich in het gebied heeft voltrokken, de gespannen maatschappelijke situatie in Rusland zelf en de chaos waarin Oekraïne zich als land bevindt. Het maakt de film eclectisch, maar ook illustratief. Het conflict in Oost-Oekraïne is slechts een onderdeel van een hele reeks geopolitieke en regionale vraagstukken. Er is meer dan een documentaire voor nodig om al deze problemen aan de kaak te stellen.

Toch is Cargo 200 een film die iedereen moet zien. Niet omdat hij de waarheid aan het licht brengt; in dit hybride conflict is de waarheid immers net zo hybride als alle berichtgeving eromheen. De film is het waard om te gaan zien omdat het een dappere poging is een oorlog in beeld te brengen die op alle mogelijke manieren wordt verdoezeld, maar waarvan het leed wel degelijk tastbaar is.

Slachtoffers vallen er in beide kampen, en in veel gevallen is dit even tragisch als zinloos. De keuze voor het lied van Aleksander Vertinskij “Wat ik zeggen moet”, dat de dichter in 1917 schreef en waarin een menigte zwijgend een gesneuvelde soldaat ter aarde bestelt, is dan ook treffend. Wij omstanders mogen niet stilzwijgend toekijken en niets doen. We moeten zeggen dat deze jonge jongens niet voor niets zijn gestorven en dat zij ons iets hebben geleerd, en wel: dit soort oorlogen kent geen winnaars.

De rubriek Filmrecensie staat onder redactie van Pamela Kalkman.
Voor ideeën en suggesties: pkalkman@clingendael.nl

Auteur

Thomas de Ridder Thomas de Ridder
Historicus, slavist en Ruslandkenner

Deel dit item


Download & print PDF