Back to archive
Author(s):
Challenging world views by our team of spectators

Blok & Salvini: Europese solidariteit bij gebrek aan beter

05 Sep 2018 - 10:10

Matteo Salvini, de Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken is een fascinerend politicus door zijn paradoxale zetten. Hij liet bijvoorbeeld de verwijzing naar Noord-Italië uit de naam van zijn partij Lega Nord vallen om eerder dit jaar in het hele land kiezers te werven bij de parlementsverkiezingen. Daarmee verankerde hij zijn regionalistische partij echter sterker in heel Italië. Salvini zette de volgende paradoxale stap door als minister te weigeren een boot met migranten op te nemen, zolang andere lidstaten van de Europese Unie niet garandeerden deze migranten over te nemen. Daarmee eiste hij in feite meer Europese solidariteit – de bereidheid van EU-lidstaten om elkaar te steunen. Zo’n pleidooi voor meer Europa is opmerkelijk voor een partij die als eurosceptisch te boek staat. Een dergelijke paradoxale oproep tot Europese solidariteit had Salvini al eerder gedaan door de rest van de EU te vragen meer rekening te houden met Italiaanse begrotings- en schuldenperikelen. Zou er echter wel genoeg Europese solidariteit zijn om de EU naar Salvini’s wensen verder uit te bouwen?

Stef Blok, onze minister van Buitenlandse Zaken zal de gedachte van Europese solidariteit vast “courageous” vinden – om in de wervende terminologie van zijn ophefmakende speech van afgelopen zomer te blijven. Uit die speech bleek namelijk dat hij weinig hoop had dat mensen van verschillende culturen in een werkbaar politiek geheel zouden kunnen samenleven. En de EU kent nu eenmaal vele culturen in en tussen haar lidstaten; dat biedt weinig perspectief op Europese solidariteit. De Nederlandse regering illustreert dit ook. Ze staat bepaald niet te springen om Italië bij te staan als het in monetaire problemen raakt. En migranten? In de Dublinverordening is vastgelegd dat het land van aankomst veelal verantwoordelijk is voor de asielaanvragen. Veel migranten arriveren in zuidelijk Europa, waardoor de noordelijke lidstaten als Nederland en Frankrijk de verantwoordelijkheid bij zuidelijke lidstaten hebben kunnen laten. Het moet nog altijd komen van stevige noordelijke bereidwilligheid om Italië,  Spanje, Malta en Griekenland te helpen bij de opvang van migranten.

Lidstaten hebben Europese integratie niet omarmd, vanwege warme gevoelens voor Europa, maar vooral bij gebrek aan beter

Kan Salvini fluiten naar Europese solidariteit? – dat hoeft niet. Onderzoek naar de publieke opinie geeft bijvoorbeeld aan dat tijdens de Eurocrisis een kleine meerderheid in de EU tot steun geneigd was voor de schuldenlanden, al dan niet onder voorwaarde van strikte begrotingsvereisten. Dat was niet alleen gebaseerd op praktische nutoverwegingen, maar ook op gevoelens van betrokkenheid bij andere landen én burgers in de EU. Blijkbaar onderschrijven heel wat EU-burgers het warme verlangen “de solidariteit tussen hun volkeren te verdiepen met inachtneming van hun geschiedenis, cultuur en tradities”, zoals het zo mooi heet in de Europese verdragen.

Maar ook zonder die warme verlangens kan het ver komen met solidariteit. Denk maar terug aan de geschiedenis van nationale welvaartsstaten. Het waren niet zozeer de hartelijke gevoelens van de rijken voor de armen die tot solidariteit leidden. Dat waren veeleer de praktische overwegingen om besmettelijke ziektes en protesten van armen in te perken en hun arbeidskracht te versterken. Kortom, solidariteit uit eigen belang. En daarmee zijn we terug bij Stef Blok. Die stelde in zijn speech dat bij hem Nederlandse belangen meer centraal zouden staan dan in het verleden het geval was. Dat is een raar verhaal. Denk alleen al bij de start van Europese samenwerking hoe onder meer Hans Hirschfeld, Willem Drees, Dirk Spierenburg en Jan Willem Beyen de Nederlandse belangen verdedigden. Nationale belangen zijn van begin af aan bij alle lidstaten bepalend geweest voor het verloop van Europese integratie.

Als Italië niet wordt gesteund, waarom het leefbare, maar schuldenrijke België dan wel?

Lidstaten hebben Europese integratie niet omarmd, vanwege warme gevoelens voor Europa, maar vooral bij gebrek aan beter. En dat scenario kan zich nu weer ontvouwen. Als slechte controle aan de zuidelijke buitengrenzen van de EU blijft leiden tot een toename van permanente “tijdelijke” interne grenscontroles (zoals reeds ingesteld door Duitsland; België; Oostenrijk; Denemarken; Zweden; etc.), dan kan het vrije verkeer binnen de EU in de knel komen. Dat komt een handelsland als Nederland niet goed uit. Evenzeer zal steun voor Italië nog noodzakelijk zijn om het vertrouwen in de Euro te behouden. Want als Italië niet gesteund wordt, waarom het leefbare, maar schuldenrijke België dan wel? – en dat is een cruciale handelspartner voor Nederland. Het Italië van Salvini laten stikken, is dus niet zonder risico’s. En omdat er niet snel betere alternatieven voor handen zijn, zal Nederland bij gebrek aan beter meer Europese solidariteit moeten accepteren. En het feit dat een anti-multiculturele, eurosceptische politicus als Salvini dat voor elkaar zou kunnen krijgen, laat Blok zien hoe verschillende culturen toch nog meer met elkaar kunnen bewerkstelligen dan hij had gedacht

Authors

Hans Vollaard
Universitair docent Nederlandse en Europese politiek aan de Universiteit Utrecht