Leven in Kasjmir: opgroeien onder de schaduw van een geweer

Een nieuw hoofdstuk is toegevoegd aan de lange, gecompliceerde geschiedenis van Kasjmir met het eenzijdig opzeggen van Artikel 370 uit de Indiase grondwet door de hindoe-nationalistische regering van premier Narendra Modi. Terwijl de vallei al meer dan anderhalve maand is afgesloten van de buitenwereld, wordt in dit artikel stilgestaan bij de levens van jonge vrouwen in dit gebied. Over de strijd die zij leveren om zich – ondanks heersende patriarchale opvattingen of Indiase onderdrukking – ongeremd uit te kunnen spreken over hun levens in dit conflict.

De regio Kasjmir wordt door zowel India als Pakistan geclaimd sinds een haastig uitgevoerde verdeling door de Britten in 1947. Na een aanslag op Indiase militairen in het district Pulwama begin 2019 liepen de spanningen zelfs zo hoog op dat India en Pakistan de eerste twee nucleaire machten werden die luchtaanvallen uitvoerden tegen elkaar.1

Dit roerige begin van 2019 geeft vooral voor jonge Kasjmiri een nieuwe wending aan hun moeizame relatie met India. Momenteel is zestig procent van de bevolking in Kasjmir jonger dan dertig jaar.2  Deze generatie is opgegroeid in een periode waarin India zijn grip op de regio verstevigde door middel van verschillende veiligheidsmaatregelen. Dit was een reactie op de gewapende opstand die eind jaren tachtig begon.

Terwijl de Indiase regering steeds meer gezien werd als onderdrukker in Kasjmir, zochten jongeren een uitweg van het slechte lokale onderwijs en de stijgende werkloosheid door naar India te gaan. Na de afkondiging van de grondwetswijziging begin augustus 2019 is het de vraag of jongeren nog langer bereid zijn hun gematigde houding tegenover India vast te houden. De eerste berichten komen al naar buiten over jonge mannen die ’s nachts hun huis verlaten om zich aan te sluiten bij militante groepen.3

Incidenteel strijder of eeuwig slachtoffer
Het zijn de vrouwen die misschien nog wel het meeste te verliezen hebben als een nieuwe opstand plaatsvindt. Vrouwen in Kasjmir proberen via studies in India te ontsnappen aan de vaak verstikkende tradities van een Kasjmiri huishouden.

De levens van vrouwen worden in conflictsituaties vaak weggezet binnen het binaire frame van incidentele strijder of eeuwige slachtoffer

In 2018 werd met meer dan dertig jonge vrouwen in de stad Srinagar gesproken om te begrijpen hoe het voor hen is om op te groeien in een van de meest gemilitariseerde zones ter wereld. De levens van vrouwen worden in conflictsituaties vaak weggezet binnen het binaire frame van incidentele strijder of eeuwige slachtoffer. Zo ook in Kasjmir, waar vrouwelijk verzet de vorm krijgt van rouwende moeders of protesterende studentes.

Voor vrouwen is het moeilijk om hun ervaringen binnen het conflict gedetailleerd te bespreken, omdat hen wordt verweten dat ze hun individuele rechten belangrijker vinden dan het collectief belang van een vrij Kasjmir. De gesprekken met de jonge vrouwen gaven een hoopvol beeld van een generatie vrouwen die dit patroon wil doorbreken. Azadi, dat letterlijk vrijheid betekent en vaak wordt gebruikt om de wens voor een vrij Kasjmir te verwoorden, betekent voor deze vrouwen de vrijheid om hun eigen keuzes te maken.

Briljante zet of voortgaande onderdrukking?
Het opheffen van Artikel 370 wordt – afhankelijk van aan wie je het vraagt – op twee manieren ontvangen. De ene groep beschouwt het als een briljante zet die eindelijk de impasse in het Kasjmir conflict gaat doorbreken. De andere groep ziet het als een voortzetting van de onderdrukking die het volk in Kasjmir al tientallen jaren ondergaat. Terwijl premier Modi spreekt over het paradijs dat Kasjmir als onderdeel van India kan worden, zien inwoners van Kasjmir hun paradijs in de Himalaya juist beetje bij beetje verdwijnen.

Deze twee narratieven die nu uit Kasjmir komen, worden gestuurd door de veelal pro-Modi Indiase media aan de ene kant en internationale media aan de andere kant. Staatszender Doordashan liet bijvoorbeeld zien hoe nationale veiligheidsadviseur Adjit Doval Biryani een maaltijd deelde met Kasjmiri mannen.4  Tegelijkertijd bracht de BBC getuigenissen naar buiten van mannen die gemarteld zeiden te zijn door Indiase militairen.5

Hoewel we van achter de muur die nu opgetrokken is rondom Kasjmir weinig horen over misdaden tegen vrouwen, betekent het niet dat ze niet plaatsvinden

In deze wedloop om het echte verhaal uit Kasjmir te laten zien, worden alleen de ervaringen van mannen gehoord. Vrouwen worden daarentegen als object besproken door Hindoe-mannen die staan te springen om nu met Kasjmiri vrouwen te trouwen.6

De vernederingen, mishandelingen en verdwijningen die nu vooral door internationale media gerapporteerd worden, zijn niet nieuw. Zowel mannen als vrouwen zijn hier al jaren het slachtoffer van. Hoewel we van achter de muur die nu opgetrokken is rondom Kasjmir weinig horen over misdaden tegen vrouwen, betekent het niet dat ze niet plaatsvinden.

Mensenrechtenschennis
Hoofdverantwoordelijke voor het mogelijk maken van jarenlange mensenrechtenschennis in Kasjmir is een veiligheidsmaatregel die sinds 1990 van kracht is. De Armed Forces Special Powers Act (AFSPA) zorgt ervoor dat militairen alleen vervolgd kunnen worden als de centrale overheid dat goedkeurt. Dit gebeurt nauwelijks.

Internationale mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch stelt in een rapport dat de bescherming die de AFSPA het Indiase leger biedt, leidt tot buitengerechtelijke moord, martelingen, verdwijningen en verkrachtingen.7  De meeste Kasjmiri, zeker die van dertig jaar of jonger, kennen dus geen andere realiteit dan een leven met de effecten van deze wet. “We zijn opgegroeid onder de schaduw van een geweer”, stelde een jonge studente waar in 2018 mee gesproken werd.

De AFSPA is een schrijnend voorbeeld van hoe een buitensporige veiligheidsmaatregel enkel een welwillend publiek nodig heeft in plaats van harde feiten. De Indiase regering houdt haar achterban in India voor dat de militarisering van Kasjmir nodig is om dreigend terrorisme af te weren. Voor het afschaffen van Artikel 370, wat de Indiase regering motiveerde om nog meer militairen naar de regio te sturen, waren er ongeveer 700.000 mannen gestationeerd in Kasjmir. Het geschatte aantal terroristen daarentegen was niet hoger dan rond de driehonderd.8

De huidige communicatieblokkade maakt eens te meer duidelijk dat de lokale bevolking van Kasjmir geen relevant publiek is voor de Indiase overheid. Realistisch of niet, in de strijd tegen terrorisme worden hun stemmen niet gehoord. Voor vrouwen is deze uitsluiting dubbel gelaagd. De effecten van de AFSPA op hun leven worden niet alleen door de Indiase regering genegeerd, maar het is ook moeilijk om gehoord te worden door hun eigen gemeenschap.

Terwijl de mannen voor verhoren uit hun huizen werden gehaald, konden de militairen zich binnen vergrijpen aan de vrouwen

Dit werd een paar maanden na de invoering van de AFSPA al snel duidelijk toen in 1991 in de dorpen Kunan en Poshpora tientallen vrouwen werden verkracht tijdens een ‘Cordon and Search’-operatie van het Indiase leger.9  Tijdens een dergelijke actie worden hele dorpen afgesloten en doorzocht op zoek naar verborgen militanten. India voerde in de eerste helft van 2019 al 177 van dit soort operaties uit.10  Terwijl de mannen voor verhoren uit hun huizen werden gehaald, konden de militairen zich binnen vergrijpen aan de vrouwen.

Geweld tegen vrouwen is op zichzelf geen handeling die valt onder de dekmantel die de AFSPA verschaft, maar dit soort grotere militaire operaties verhullen het. De bewijslast komt daardoor bij de vrouwen te liggen. Het stigma rondom seksueel geweld in Kasjmir maakt het extra moeilijk voor verkrachtingsslachtoffers om te praten over wat hen is aangedaan.

Tot op heden is niemand vervolgd voor de gebeurtenissen van die nacht in 1991. De vrouwen zijn samen met medewerkers van het lokale mensenrechtencollectief Jammu Kashmir Coalition Civil Society (JKCCS) verwikkeld in een strijd om hun ervaringen te redden van de vergetelheid. Ze dreigen te verdwijnen uit het collectief geheugen van de gemeenschap.11

Vrouwelijk verzet
Tijdens de gesprekken met de jonge vrouwen werd steeds gewezen op het feit dat vrouwelijk verzet niet nieuw is. Wat wel veranderd is, is de manier waarop dat verzet vorm krijgt. De huidige generatie jonge vrouwen heeft de onderdrukking van de Indiase staat veel meer gevoeld op hun weg naar volwassenheid dan hun ouders, die opgroeiden voor de invoering van de AFSPA.

De nieuwe golf in de geschiedenis van vrouwelijk verzet wordt gedefinieerd door vrouwen die zich bewust losmaken van traditionele structuren om zich zowel tegen de onderdrukking van de Indiase staat als de lokale cultuur uit te spreken. Vrouwen maken nu vaker deel uit van organisaties en zijn deelnemers of zelfs organisatoren van protesten.12

Een van de ondervraagde vrouwen vertelde hoe ze altijd het gevoel had dat de mogelijkheden die ze kreeg om haar mening te geven gefaciliteerd werd door mannen. “Mijn stem werd altijd beheerd door een mannelijke voogd”, gaf ze aan. Door het schrijven van gedichten en blogs – die ze verspreidt via haar sociale mediakanalen – heeft ze haar eigen ruimte gevonden.

Het internet in Kasjmir is de laatste jaren een steeds belangrijkere plek geworden voor jeugd [en vrouwen] om met elkaar te discussiëren over de politieke situatie

Een studente sprak over haar online activisme als een manier om een tegengeluid te bieden aan het volgens haar eenzijdige nieuws vanuit de Indiase media. Via sociale media komt ze in contact met leeftijdsgenoten buiten Kasjmir. Het internet in Kasjmir is de laatste jaren een steeds belangrijkere plek geworden voor jeugd om met elkaar te discussiëren over de politieke situatie. Vrouwen nemen daar gelijkwaardig aan deel.

Het belang van internet voor sociaal activisme was vorig jaar te merken tijdens Kashmiri Women’s Resistance Day. Op deze dag wordt de massaverkrachting in Kunan en Poshpora herdacht.13  Een groep binnen JKCCS zet zich al jaren in om gerechtigheid te krijgen voor deze vrouwen.

Tijdens deze dag in 2018 wilde het JKCCS een persconferentie houden. De politie gaf daar echter geen toestemming voor. En toen de groep van het JKCCS als alternatief wilde afreizen naar de dorpen in solidariteit met de slachtoffers, werden ze tegengehouden door het leger. De groep activisten probeerde daarom maar vanachter hun laptop de buitenwereld te bereiken via sociale media. Het was de enige overgebleven mogelijkheid om een groter publiek te herinneren aan die ene dag van het jaar die in het teken staat van vrouwelijk verzet.

De vele internetblokkades in Kasjmir – dit jaar werd het internet al meer dan vijftig keer afgesloten – maken het echter lastig voor zowel individuele activisten als een collectief als JKCCS om zich hoorbaar te blijven maken.14  De huidige communicatieblokkade neemt de alternatieve route weg die deze vrouwen vonden om op hun eigen manier deel uit te kunnen maken van het debat.

Publieke ruimte
Een medewerkster van JKCCS vertelde dat vrouwen van de oudere generatie het nooit voor mogelijk hadden gehouden om voor een mensenrechtenorganisatie te werken. Op de kantoren van de meeste organisaties werken tegenwoordig meer vrouwen dan mannen, volgens haar. “Mijn werk zorgt ervoor dat we als vrouwen steeds meer gezien worden in de publieke ruimte. Hopelijk doorbreken we zo barrières voor vrouwen die al jaren bestaan.”

Een van de grootste restricties op die publieke ruimte vormen de massaal aanwezige militairen. De stad Srinagar, met zijn brede wandelpaden en prachtige parken, biedt de mogelijkheid om je gemakkelijk lopend te verplaatsen. Dat zou een gevoel van vrijheid moeten geven, ware het niet dat je op bijna elke straathoek een militaire post tegenkomt geflankeerd door gewapende mannen.

Vrouwen vertelden dat de overweldigende aanwezigheid van mannen effect heeft op hoe ze zich kleden, de routes die ze lopen door de stad en de vrijheid die ze ervaren om naar buiten te gaan

Mannen vrezen deze posten omdat ze zonder waarschuwing opgepakt kunnen worden, vrouwen omdat ze continu blootgesteld worden aan starende ogen en seksueel expliciete opmerkingen. Vrouwen vertelden dat de overweldigende aanwezigheid van mannen effect heeft op hoe ze zich kleden, de routes die ze lopen door de stad en de vrijheid die ze ervaren om naar buiten te gaan. “Het is alsof het leger in mijn kledingkast zit”, klaagde een van de jonge vrouwen.

Studentes wordt verteld een extra trui aan te trekken op dagen dat ze sportles hebben op school, om geen aandacht te trekken van de militairen die ze onderweg tegenkomen. Dit soort ervaringen worden niet meteen gevoeld als mensenrechtenschennis, maar het heeft wel degelijk effect heeft op de mentale gezondheid van vrouwen.

Ondanks dat de Indiase regering de afschaffing van Artikel 370 heeft aangegrepen om nog meer troepen naar Kasjmir te sturen, blijven vrouwen de straat op gaan. Een rapportage van onderzoekers die verschillende delen van Kasjmir bezochten, meldt dat in geval van nood ‘s avonds juist vrouwen naar buiten gaan terwijl de voor mannen binnen blijven uit angst voor arrestaties.15  Een fotoreportage van een vrouwelijke fotograaf uit Kasjmir laat zien hoe vrouwen nu naast mannen patrouille lopen langs barricades in de stad die ze samen opgeworpen hebben.16

Een blijvend gevecht
De afgelopen jaren is het de vrouwen uit Kasjmir steeds beter gelukt een plek voor zichzelf op te eisen die ze zelf definiëren. Ze hebben die ruimte zowel online als offline gebruikt om te laten zien dat hun ervaringen gecompliceerder zijn dan het frame van strijder of slachtoffer.

Onder de verstikkende realiteit van de AFSPA hebben ze nieuwe manieren gevonden om aandacht te vragen voor hun realiteit. Opgroeien onder de schaduw van een geweer heeft deze generatie vrouwen voorbereid op de verharding van het conflict die we nu zien. Ze zullen moeten blijven vechten om de successen die ze behaald hebben te verdedigen binnen hun eigen gemeenschap en binnen de context van het grotere conflict.

Historisch gezien zijn de ervaringen van vrouwen binnen het conflict in Kasjmir vaak gesimplificeerd of zelfs niet gehoord. De jonge generatie verzet zich daartegen. Hun inspanningen lijken niet verloren te zijn gegaan in het huidige verzet dat zich momenteel ontwikkelt als reactie op de afschaffing van Artikel 370.

Onderzoeksorganisaties geleid door vrouwenrechtenactivistes en vrouwelijke journalisten hebben de afgelopen maanden tegenwicht geboden aan de narratieven die zich focussen op de ervaringen van mannen. Het is hoopgevend om te zien dat de inzet van vrouwen door deze rapportages gedocumenteerd worden en daarbij door een vrouwelijke perspectief.

De huidige situatie biedt daardoor kansen om de impact die vrouwen hebben beter vast te leggen dan voorheen is gedaan. Niet alleen aanwezig zijn, maar ook daadwerkelijk gezien en gehoord worden – dat is nu meer dan ooit mogelijk door de aanwezigheid van (lokale) vrouwen binnen organisaties die invloed hebben op hoe het verhaal over hen verteld wordt.

Hoe dit het verloop van het conflict zelf beïnvloedt valt moeilijk te zeggen, maar de strijd voor gelijkheid ging voor vrouwen in Kasjmir nooit alleen om hun zichtbaarheid binnen het conflict.

• 1Arundathi Roy in ‘The silence is the loudest sound’, The New York Times.
• 2‘Kashmir’s disturbing new reality’, HindustanTimes.
• 3‘Inside Kashmir, cut off from the world: a “living hell” of anger and fear’, The New York Times.
• 4‘Kashmir: National Security Advisor Ajit Doval interacts with locals in Anantnang, 10-08-2019’, DD News.
• 5‘“Don’t beat us, just shoot us”: Kashmiris allege violent army crackdown’, BBC News.
• 6‘Indian men who see new policy as chance to marry Kashmiri women accused of chauvinism’, Reuters.
• 7‘India: Repeal Armed Forces Special Powers Act’, Human Rights Watch.
• 8‘We’ll go back to barracks once things stabilize: Lt Gen A.K. Bhatt’, Outlook India.
• 9‘That night in Kunan Poshpora’, Wande Magazine.
• 10‘Two killings symbolize reach of Kashmir conflict as deat toll surges’, Reuters.
• 11Zie hier de website van JKCCS.
• 12Zie bijvoorbeeld het evenement van SOAS South Asia Institute over de deelname van vrouwen in protesten.
• 13‘Why we celebrate Kashmiri women’s resistance day: a statement’, Feminism in India.
• 14Overzicht met internetblokkades in India.
• 15‘India: women’s voice: fact finding report on Kashmir (17 September 2019)’.
• 16‘Women overlooked in Kashmir’s resistance against India’s iron-fisted policy’, TRT World.