Kruitvat Kasjmir: een kwestie van huiselijk geweld?

De Indiase deelstaat Jammu Kasjmir kent veel tegenstrijdige karakteriseringen. Is het een paradijs op aarde of een uitzonderlijk mooie openluchtgevangenis? Een gevaarlijk kruitvat van religieus geïnspireerd terrorisme of de arena van een gepassioneerde vrijheidsstrijd? De parel in India’s kroon of de leeuw van trotse Kasjmiri? Decennialang is het al onrustig in Kasjmir. Een nadere blik op de grondswetswijziging die de Indiase regering in augustus 2019 afkondigde en de regionale reacties daarop laten zien dat het in en rond Kasjmir voorlopig onrustig zal blijven.

De regio Jammu Kasjmir is betwist gebied sinds de ontmanteling van het voormalige Britse Imperium in 1947. In essentie is het dispuut (‘de twist’) over Kasjmir niet alleen religieus (moslim/non-moslim) van aard, maar in de loop der decennia is het geschil hierdoor wel ‘communaal verminkt’. Enerzijds door de propaganda en terreur vanuit islamistische militante hoek en hun sympatisanten onder burgers en politieke partijen in Kasjmir. Anderzijds door de retoriek en staatsrepressie – en haar verdedigers in de federale overheid te Delhi – waarbij steeds sterker op de hindutva-ideologie wordt geleund.

Met name onder Narendra Damodardas Modi, premier van India sinds 2014 en leider van de hindoenationalistische Bharatiya Janata Party (BJP), wordt een steeds extremistischere vorm van de hindutva-ideologie uitgedragen.1 De hindutva-ideologie is een vorm van cultureel nationalisme waarbij het Indiase subcontintent primair als thuisbasis van hindoes wordt gezien dat op actieve wijze - en zo nodig met geweld – beschermd dient te worden. De regio Jammu Kasjmir wordt echter bewoond door hindoes, moslims, boeddhisten, sikhs, joden en christenen. Het gebied in zijn geheel kent een moslimmeerderheid, maar per deelregio is sprake van wisselende minder- en meerderheden.

Er is reeds uitgebreid geschreven over de historische achtergrond van het 70-jarige dispuut over Kasjmir tussen India en Pakistan; over de aspiraties van de Kasjmiri burgers en politici met betrekking tot zelfbeschikking, zoniet, onafhankelijkheid.2 Zoals over de cruciale beslissing van de oppositie in deelstaat Jammu Kasjmir om – na gecorrumpeerde deelstaatverkiezingen – het vertrouwen in de Indiase democratie op te zeggen, verkiezingen voortaan te boycotten en te kiezen voor vreedzame massademonstraties en desnoods gewelddadig verzet als strategie in hun strijd om Azadi (vrijheid, in casu: het recht op zelfbeschikking).

Ook is er veel geschreven over de reactie daarop van de regering in Delhi. Als reactie werden onder meer honderdduizenden militairen en paramilitairen in met name de Vallei van Kasjmir gestationeerd. Ook werden speciale anti-terrorismewetten (zogeheten Black Laws3 ) ingevoerd, met als wrange vrucht grootschalige mensenrechtenschendingen, zoals willekeurige arrestaties en langdurige opsluiting zonder vorm van proces.4

Jammu Kasjmir en haar autonomie: belofte en ontmanteling
De grondwettelijke status van de deelstaat Jammu Kasjmir wordt sinds decennia betwist door met name de moslimmeerderheid in dat gebied, met daarbij van oudsher instemming en steun van regering en burgers van Pakistan. Volgens hen is de status van deze Zuid-Aziatische regio pas definitief als de inwoners van het gehele voormalige Prinsendom – dus in beide delen van de tussen Pakistan en India opgedeelde regio Jammu Kasjmir – zich in een referendum uitgesproken hebben. Dit is immers toegezegd in een VN-resolutie daterend uit 1948.5

Pakistan blijft ten opzichte van de eigen bevolking en op internationale podia benadrukken dat aan deze VN-resolutie gehoor gegeven moet worden. India beschouwt de resolutie daarentegen als inmiddels achterhaald en niet meer in deze tijd passend. India gaat er dan ook van uit dat de status quo van deelstaat Jammu Kasjmir integraal deel van de Federale Republiek India is en blijft. En dat alle regeringsbeleid met betrekking tot Jammu Kasjmir logischerwijs binnenlandse politiek is.

Volgens de Indiase overheid geniet deze politiek brede steun onder de Indiase burgers en de inwoners van Jammu Kasjmir. Diegenen die het niet met deze politiek eens zijn, zijn volgens de regering van India verdwaasd door Pakistan en verzetten zich daarom met geweld en terreur tegen de status quo. Dit verzet staat volgens de Indiase overheid gelijk aan buitenlandse inmenging en wordt gezien als terrorisme.

De grondwetswijziging betekent dat de federale regering in New Delhi directe en volledige macht over Jammu Kasjmir krijgt

De burgerlijke en politieke oppositie benadrukt echter dat hun verzet indigenous is, oftewel, inheems. Zij ervaren India’s politiek ten aanzien van de deelstaat als centralistische knechting. De massale aanwezigheid van Indiase militairen en paramilitairen op de straten en akkers van vooral de Vallei van Kasjmir wordt door de oppositie beschouwd als bezetting en repressie.

Dit is de onstuimige achtergrond waartegen de recente politieke ontwikkelingen en heftige reacties hierop in Kasjmir en India – en ook ver daarbuiten – begrepen moeten worden.

Geen referendum maar een grondwetswijziging
Het plan om de grondwettelijke status van Kasjmir te veranderen door Artikel 370 van de grondwet in te trekken, was een speerpunt in de verkiezingscampagne van de huidige Indiase premier Modi. Hij werd bekroond met een glansrijke overwinning in mei 2019 die zijn herverkiezing inluidde.

De bevolking van Jammu Kasjmir vreesde het schrappen van Artikel 370 al jarenlang. Het volk was zich er van bewust dat het artikel in de afgelopen decennia al behoorlijk werd afgezwakt en Kasjmir’s autonomie al stevig werd ingeperkt.6 Maar toen de Indiase regering op 5 augustus 2019 de grondwetswijziging afkondigde, was het toch nog onverwacht. Vooral de manier waarop was een schok voor velen. Wat gebeurde er precies?

Afschaffing van Artikel 370: een huishoudelijke zaak?
Op 5 augustus 2019 trekt de Indiase regering van Modi de autonomie in van deelstaat Jammu Kasjmir door Artikel 370 van de grondwet door te strepen. Er werd tevens besloten tot de opsplitsing van de deelstaat in Jammu en de Vallei van Kasjmir enerzijds en het noordelijke district Ladakh anderzijds. 

De bevolking van Ladakh kent een boeddhistische meerderheid; alleen het district Kargil op de grens met Pakistaans Kasjmir kent een moslimmeerderheid. In dit district werd in 1999, dus exact twintig jaar geleden, de derde Kasjmiroorlog uitgevochten tussen Pakistan en India, onder serieuze dreiging van een nucleaire oorlog.

De grondwetswijziging betekent dat de federale regering in New Delhi directe en volledige macht over Jammu Kasjmir krijgt. Er is geen sprake meer van autonomie zoals in 1947 in de grondwet verankerd lag. Het intrekken van Artikel 370 wordt daarom beschouwd als ondemocratische maatregel door de regering van een land dat zich erop voorstaat een Shining Democracy te zijn.8

Volgens juridische experts als A.G. Noorani is het eenzijdig intrekken van Artikel 370  in essentie zelfs illegaal: “This move is a violation of the procedure in any case and can be challenged by the Supreme Court. Article 370 can only be managed by the government of Jammu and Kashmir. So, this Parliament cannot abrogate it. This is what the law says.”9 Of, en zoja wanneer en hoe deze beslissing nog zal worden aangevochten moet de toekomst uitwijzen.

Welvarende toekomst of verdergaande knechting?
Volgens de regering in Delhi baant afschaffing van Artikel 370 de weg vrij voor een welvarender Jammu Kasjmir dat investeerders zal aantrekken en weer zal uitgroeien tot een ‘aards paradijs’. De meerderheid van de Kasjmiri ervaart de afschaffing van het artikel echter als een verdergaande knechting door de centrale regering in Delhi en vreest de demografische veranderingen die dit met zich mee zou kunnen brengen.

Die meerderheid doelt daarmee specifiek op subartikel 35A, waarin stond dat eigendom van grond en toegang tot overheidssector voorbehouden waren aan geboren en getogen Kasjmiri burgers. Kasjmiri vrezen dat non-Kasjmiri nu in groten getale grond en onroerend goed in Kasjmir zullen opkopen en de lokale arbeidsmarkt en overheidssector zullen gaan domineren.

Kasjmiri hindoes (Pandits) (...) vrezen met argwaan bekeken te zullen worden indien zij naar Kasjmir willen terugkeren

Daarnaast is de lokale bevolking bang om demografisch, cultureel en economisch overvleugeld te worden, waarbij de moslimmeerderheid in de deelstaat zal worden gereduceerd tot een minderheid. Kasjmiri moslims refereren hierbij aan de Israelische nederzettingen-politiek in de autonome de Palestijnse gebieden. Ze hopen dat de internationale gemeenschap hun perspectief begrijpt en hier tegen zal protesteren.10

Ook Kasjmiri hindoes (Pandits) die de regio ontvlucht zijn, geven aan dat Modi’s grondwetswijziging niet per se, of zelfs helemaal niet een oplossing is voor hun verstoorde leven door de strijd in Kasjmir. Zij vrezen met argwaan bekeken te zullen worden indien zij naar Kasjmir willen terugkeren wegens de angst voor demografische ‘omvorming’ in het gebied.11 Andere Kasjmiri hindoes zijn optimistischer, waaronder bijvoorbeeld filmmaker Pandit Sanjay Kak.12

Afsluiting en opsluiting
Voorafgaand aan Modi’s afkondiging van 5 augustus werd Jammu Kasjmir vrijwel geheel afgesloten van de buitenwereld: internet en telefoonlijnen werden geblokkeerd en zowel toeristen als hindoe-pelgrims werden gemaand Kasjmir zo snel mogelijk te verlaten. Een  troepenmacht van tienduizenden extra militairen werd naar Jammu Kasjmir gestuurd, bovenop de reeds aanwezige honderdduizenden militairen en paramilitairen in vooral de Vallei van Kasjmir en rond de hoofdstad Srinagar.13

Voor de regering van India geldt dat het allemaal gaat om binnenlandse zaken en geeft de internationale gemeenschap dan ook het advies: “Maak je niet druk, bemoei je er niet mee.”

Daarnaast werden scholen gesloten, ziekenhuizen en winkels afgesneden van bevoorrading, en duizenden burgers opgepakt en gearresteerd. Daaronder bevonden zich niet alleen activisten en oppositieleiders, maar ook journalisten en parlementsleden. Ook politici van gematigde partijen werden opgepakt, onder wie voormalig deelstaatpremier Mehbooba Mufti. Zij vormde als leider van de People’s Democratic Party (PDP) een coalitie-regering met de BJP in Jammu Kasjmir tot de breuk in juni 2018.14

Zeer recent werd op grond van de Public Safety Act (één van de eerdergenoemde Black Laws) ook oud-deelstaatpremier Farooq Abdullah opgepakt.15 Als voorman van de pro-Indiase mainstream partij J&K National Conference lag hij juist altijd onder vuur van de verenigde Hurriyat-oppositie (APHC), het Jammu & Kashmir Liberation Front (JKLF) en de massaal demonstrerende jongeren. Farooq Abdullah bekritiseerde Modi’s ingreep omtrent Artikel 370 en nu staat ook hij te boek als ‘staatsveiligheidsrisico’. Duizenden van de arrestanten werden naar gevangenissen buiten de deelstaat gebracht; in Kasjmir was simpelweg niet genoeg plek voor iedereen.

Feest en vrees in India, onrust en woede in Pakistan
Voor de regering van India geldt dat het allemaal gaat om binnenlandse zaken en geeft de internationale gemeenschap dan ook het advies: “Maak je niet druk, bemoei je er niet mee.” Miljoenen burgers van India lieten horen het daarmee hartgrondig eens te zijn. Zo ging in hoofdstad Delhi een menigte BJP-aanhangers in uitzinnige vreugde de straat op met vuurwerk, muziek, geschreeuw, zang en dans. “Kasjmir is van ons!”, klonk door de straten.

Oppositiepartijen in de Lok Sabha, India’s nationale parlement, protesteerden hevig en verhieven hun stem. Ze wisten echter dat zij nauwelijks nog gehoord of zelfs maar serieus genomen zouden worden na hun verpletterende nederlaag in de recente verkiezingen, waarin Modi aan de macht werd gebracht.

Pakistanen zijn grootgebracht met de slogan “Kasjmir is onze halsslagader”

Vrienden, familie en bekenden van de Kasjmiri in binnen- en buitenland maken zich grote zorgen. Moslims in heel India vrezen dat het de BJP niet alleen te doen is om de autonomie en vrijheid van Kasjmir, maar ook om het lot van moslims en tegenstanders van de BJP in het algemeen, en de progressieve seculiere elite in het bijzonder.

Het ‘verlies’ van Jammu Kasjmir zou het failliet van het volmaakte ideaal van India als een kosmopolitische democratie betekenen.16 Onder Modi blijkt echter dat de agressieve aanpak vanuit de ‘hindutva’-ideologie, ironischerwijs, als tegenreactie onder India’s progressieve elite juist solidariteit – en wellicht een hernieuwd bondgenootschap – met de Kasjmiri opwekt.17

Terwijl Pakistanen zijn grootgebracht met de slogan “Kasjmir is onze halsslagader” (jugular vein) en daarom in essentie Pakistan toekomt, geldt voor Indiers dat het feit dat Jammu Kasjmir deel is van federaal India, als het ultieme bewijs van het droombeeld van India als een in oorsprong ‘multiculturele socialistische democratie”.

Ook de Indiase intellectuele linkse elite en progressieve civil society wilden tot op heden – vanuit dit idealistische perspectief – de deelstaat Jammu Kasjmir behouden. Zij vonden het onafhankelijkheidsideaal van Kasjmiri-partijen als APHC (Hurriyat) en JKLF (‘separatisten’ volgens India) te ver gaan. Het recht op zelfbeschikking werd acceptabel geacht binnen de afbakening ‘Autonomie ja, onafhankelijkheid nee’.

De bevolking van Pakistan is boos op India omdat zij Kasjmir “bezet zoals Israël de Palestijnse gebieden bezet”

Deze intellectuele, progressieve elite benadrukt het unieke van Kashmiriyat – het eeuwenoude inheemse secularisme van Kasjmir18 – en propageert vredesstrategieen in de vorm van Confidence Building Measures.19 Intellectuelen als Rada Kumar hebben zich hiervoor ingezet.20 Anderen, onder wie auteur Arundhati Roy, kozen juist radicaal voor erkenning van het recht op zelfbeschikking voor de bevolking van Kasjmir.21

De bevolking van Pakistan is ondertussen boos op India omdat zij Kasjmir “bezet zoals Israël de Palestijnse gebieden bezet”. De Pakistanen zijn dan ook vol ongeloof dat er niet wordt ingegrepen na het schrappen van Artikel 370 door de Indiase regering. Pakistan noch de rest van de wereld heeft actie ondernomen.

De Pakistaanse bevolking wil de wereld, inclusief Pakistan zelf, tot concrete actie aanzetten. Dit doen ze door te demonstreren in Pakistan, maar ook in de Diaspora in met name Europa en de Verenigde Staten. De reactie van de Pakistaanse premier Imran Khan is echter niet bevredigend. Khan zegt de Kasjmiri moreel te steunen en via internationale diplomatie – zonder inzet van geweld – te willen antwoorden op de Indiase ingreep om zich Jammu Kasjmir toe te eigenen.

In Azad Jammu Kashmir, het gebied dat formeel onafhankelijk is maar feitelijk onder toezicht staat van de Pakistaanse regering, wonen duizenden Kasjmiri met familie aan de andere kant van de grens die het ‘Indiase’ en ‘Pakistaanse’ Jammu Kasjmir scheidt. Hun gedroomde toekomst is hereniging in een ongedeeld Jammu Kasjmir dat vrij is van Indiase ‘bezetting en overheersing’.

Tot op heden gold dat – mocht er ooit sprake zijn van een referendum zoals toegezegd in de VN-resolutie uit 1948 – Kasjmiri in het geval van een ongedeeld Jammu Kasjmir in meerderheid zouden kiezen voor aansluiting bij Pakistan. Pakistan, zo was de Pakistanen en Kasjmiri in Azad Jammu Kashmir altijd voorgehouden, had zich immers altijd en overal opgeworpen als verdediger van het zelfbeschikkingsrecht van de Kasjmiri. Ook had de Pakistaanse overheid de mensenrechtenschendingen in Indiaas Jammu Kasjmir altijd wereldwijd aangeklaagd en zou het desnoods met geweld reageren op India’s repressieve politiek ten aanzien van de bevolking van Kasjmir.

De huidige Pakistaanse strategie om ‘slechts’ via diplomatie te reageren op Modi’s politieke ingreep, wordt dan ook niet begrepen. Het brengt Kasjmiri in Pakistan aan het twijfelen of aansluiting bij Pakistan nog langer de gedroomde toekomst kan blijven. En of de Kasjmiri niet voluit voor onafhankelijkheid van zowel India maar ook Pakistan, en ook China, moeten gaan.22

Onafhankelijkheid is de zogeheten ‘derde optie’ die door zowel Pakistan als India géén optie is en ook geen keuzemogelijkheid in de resolutie van de VN Veiligheidsraad uit 1948. Wat betreft de Kasjmiri daarentegen wordt nu niet alleen in Indiaas Jammu Kasjmir, maar ook in het Pakistaanse Azad Jammu Kashmir de roep om die ‘derde optie’ als enige – of beter gezegd: allereerste optie – luider. De ingreep door Modi heeft de situatie in Kasjmir dus niet alleen grimmiger gemaakt, maar ook de toekomstaspiraties van de Kasjmiri’s mogelijk ingrijpend veranderd.

• 1A.G.Noorani, advocaat van Sheikh Abdullah ten tijde van zijn gevangenschap, juridisch expert en politiek commentator (en eertijds oprichter van dagblad ‘Rising Kashmir’) schrijft hier uitputtend over, o.m. in zijn boeken ‘The RSS and the BJP: A Division of Labour’ (New Delhi, 2000) en ‘Islam and Jihad’ (New Delhi, 2002).
• 2Zie o.m. Victoria Schofield, Kashmir in Conflict: India, Pakistan and the Unending War, I.B. Taurus 2003; Ramachandra Guha, India.De geschiedenis van de Grootste democratie ter wereld, Nieuw Amsterdam, 2007, o.m. de hoofdstukken: ‘Een vallei, bloedig en bekoorlijk’ (pp. 97-123) en ‘De machtsstrijd in Kasjmir’ (pp.297-318). Voor hetgeen door Kasjmiri zelf geschreven werd, zie o.m.: ‘Reading Kashmir: Understanding the conflict through its fiction and memoirs. How do Kashmiris perceive their situation? Read their books’.
• 3Wetten die de honderdduizenden militairen en paramilitairen in met name de Vallei van Kasjmir, speciale rechten verschaffen (o.m. immuniteit garanderen) maar de burgers ernstig aantasten in hun (mensen-)rechten o.a. door willekeurige arrestaties en langdurige opsluiting zonder vorm van proces.
• 4Zie recentelijk UN (OHCHR); Human Rights Watch (HRW) e.a. Zie ook de EP-Factsheet 17/7/2018: ‘Kashmir: 70 years of disputes’ dd 17-7-2018.
• 5Resolutie van de VN Veiligheidsraad uit 1948 t.a.v. referendum waarin Kasjmiri zich over hun toekomst moeten kunnen uitspreken.
• 6Zie o.m. het overzichtsartikel van Ramisa Rob ‘Kashmir, ‘Why Article 370 and why its abrogation will prove costly’, The Daily Star, 19 aug. 2019.
• 7Zie o.m. het overzichtsartikel van Ramisa Rob ‘Kashmir, ‘Why Article 370 and why its abrogation will prove costly’, The Daily Star, 19 aug. 2019.
• 8Zie o.a. Mirza Waheed, ‘India’s illegal power grab is turning Kashmir into a colony’, The Guardian, 14 aug. 2019;  En Simon Tisdall, ‘Why Modi’s Kashmir coup threatens India’s democracy’, The Guardian, 10 aug 2019. 
• 9Arikelen van A.G. Noorani, ‘India's legislative actions in Jammu and Kashmir - legal or illegal?,  DAWN, 7 aug. 2019 ; ‘The BJP’s designs’, DAWN 21 sept. 2019.  Zijn boek: A.G.Noorani, ‘Article 370: A Constitutional History of Jammu and Kashmir’, Oxford, 2011.
• 10Zoals eertijds in o.m. in een VN Vergadering: ‘Duitsland veroordeelt nederzettingenpolitiek Israel’ , Trouw, 18 nov.1997.
• 11Aletta André & Abhimanyu Kumar,‘Hindoes blijven hopen op terugkeer naar Kasjmirvallei’, Trouw,  31 aug. 2019. Geciteerd wordt een jonge Pandit die, vanwege de de bloedige strijd tussen militanten en het leger de Kasjmirvallei ontvluchtte en als vluchteling opgroeide in Jammu. Hij brengt de zomermaanden door in een Hindoeistisch tempelcomplex in het oude centrum van Srinagar maar permanent terugverhuizen naar Srinagar is voor hem geen optie, ook niet na intrekken van Artikel 370.
• 12Kak was met zijn films regelmatig te gast op Nederlandse universiteiten, o.a. In Leiden in 2007. Hij verbeeldt in zijn films de paradijselijke schoonheid alsook de wreedheid en het onrecht in Jammu Kasjmir. Zijn film Jashn-e-Azadi verkent het begrip ‘Vrijheid’ in de context van geweld en mensenrechtenschendingen en bepleit het recht op zelfbeschikking. Zie: ‘How we celebarate freedom’ en artikel Amruta Byatnal, ‘In Jaipur replay university bows to ABVP film fatwa’, The Hindu, 28 jan. 2012/updated 26 juli 2016.
• 13Suhasini Haidar, Govt. Planning J&K troop reduction: Jaishankar’, The Hindu, 2 sept. 2019.
• 14Neeta Sharma, ‘Mehbooba Mufti Quits, Jammu And Kashmir Set For Governor's Rule: 10 Facts’, NDTV 20 juni 2018
• 15Arjen van der Ziel, ‘Omstreden arrestatie in Kasjmir’, Trouw, 18 aug. 2019.
• 16P.B. Sawant, ‘Abrogation of Article 370 is illegal, the ongoing lockdown unsustainable’, The Indian Express, 27 sept. 2019. Sawant, voormalig rechter van India’s Hooggerechtshof: ‘(…) Our Kashmiri friends should remember that their destiny lies with this country, which has proved its democratic credentials, by and large. They will be safe within our fold. There is no other option for them (…)’.
• 17Tapan Bose, ‘Why Kashmiris don’t trust India’, CATCH news, 10 febr. 2017.  
• 18Zie o.m. A.Remes, ‘Kashmiriyat: culture, identity and politics', Leiden University,  2017.
• 19http://www.peacekashmir.org/kashmir-affairs/cbm-talks.htm
• 20Kumar, oprichter en directeur van de denktank ‘Delhi Policy Group’ speelde op verzoek van de Indiase regering een belangrijke rol als ‘interlocutor for Jammu Kashmir’ in 2010 en 2011. Zij schrijft sinds decennia over het conflict over Kasjmir, zoals o.m. het essay : ‘Making Peace with Partition’. New Delhi, Penguin Books 2005.
• 21Zie o.m: Arundhati Roy, ’Luisteren naar Sprinkhanen. Aantekeningen over Democratie’, De Bezig Bij 2009. En: ‘The Ministtry of Utmost Happiness’, Hamish Hamilton/Penguin Books, 2017. Voor haar reactie op de grondwetswijziging zie: Arundhati Roy, ‘The Silence is The Loudest Sound’, The New York Times,  15 aug. 2019. Toen Roy in juni 2017 (De Doelen, Rotterdam) te gast was ter presentatie van dit boek presenteerde, werd haar het spreken onmogelijk gemaakt door publiek dat furieus was op haar literaire en politieke solidariteit met de Kasjmiri roep om Azadi. Zie: Gemme Burger, Arundhati Roy haalt woede Indiase Nederlanders op de hals, De Kanttekening, 28 juni 2017.
• 22In 1973 gaf Pakistan een klein gedeelte van noordelijk Pakistaans Kasjmir aan China, en ook Aksai Chin, deel van Indiaas Kasjmir, wordt door China gecontroleerd.