Back to archive
Author(s):
Challenging world views by our team of spectators

2020 wordt het jaar van de nieuwe Europese hoogmoed

16 Dec 2019 - 14:37

Het is een misverstand te denken dat alleen het Verenigd Koninkrijk door een Brexit is getroffen. Elk land in Europa heeft immers te maken met een eigen versie van de Brexit; met een eigen anti-establishmentbeweging.

Zo heeft het Frankrijk van Macron te maken met de opstand van de Gilets Jaunes (de gele hesjes), als ook met de stakingen in de publieke sector. In Italië staat Salvini klaar in de coulissen, elk moment in staat de Italiaanse politiek weer te gaan beheersen. En in Nederland kan men de demonstraties van de boeren en de bouwsector tegen de klimaatomwenteling beschouwen als een soort interne Brexit-revolte.

Overal blijft het overheersende beeld er een van politieke instabiliteit, fragmentatie, institutioneel wantrouwen tegen de gevestigde orde en ontheemding

In Duitsland geldt de fragmentatie van het naoorlogse partijstelsel, met de opmars van de rechts-populistische Alternative für Deutschland (AfD), als een gevoelde Brexit. En dan zijn daar nog Centraal-Europa en de Balkan. In die regio vertegenwoordigen vrijwel alle politieke machthebbers een contra-opstand tegen de gevestigde orde in Brussel en Noordwest-Europa.

Overal blijft het overheersende beeld er een van politieke instabiliteit, fragmentatie, institutioneel wantrouwen tegen de gevestigde orde en ontheemding. Hoe wijs is het om in die fragiele politiek-maatschappelijke context opnieuw vol gas te geven met het Europees Project?

Want dat is wel wat ons in het jaar 2020 te wachten staat. De ‘geopolitieke’ Europese Commissie van Ursula von der Leyen is hyper-ambitieus uit de startblokken gekomen. Vooral met de Green Deal: het Brusselse vlaggenschipproject dat een zogeheten ‘klimaatrevolutie’ in Europa wenst te ontketenen. Het streven is dat de Europese Unie in 2050 het eerste volledig ‘klimaatneutrale continent’ ter wereld moet zijn.

Stilstand is munitie voor de anti-Europeanen

Het Europees Project mag nooit stil staan. Nee, stilstand is munitie voor de anti-Europeanen. Europa moet – na alle aan het Verenigd Koninkrijk vermorste Brexit-energie – snel door. En wel conform de afgekloven metafoor van de EU-fiets die blijvend getrapt moet worden; anders valt deze om.

Dit keer wordt echter geen ‘gewone’ EU-fiets ingezet, maar een heuse motorfiets. Onder bezielende leiding van de Franse president Macron, die Europa’s soevereiniteit en strategische autonomie in de huidige globale Wild West-wereld wil herstellen en beschermen. Op die nieuwe EU-motorfiets zit Macron aan het stuur, met een weerspannig, tegenstribbelend Duitsland in de zijspan op de passagiersstoel.

Samen hebben de Franse en Duitse leiders een plan gelanceerd. Niet meer dan één A4-tje lang, maar het is een plan met verstrekkende gevolgen. Men wil het post-Brexit momentum voor de EU maximaal benutten, nu veel Europeanen bekomen zijn van exit-opties door de zelfdestructieve chaos van de Brexit.

Men wil stappen maken om de Europese eenheid substantieel te versterken, opdat het geen speelbal wordt in het geopolitieke zwaar weer van de 21ste eeuw

Frankrijk en Duitsland stellen voor een doorlopende ‘Conference on the Future of Europe’ te organiseren, waarin burgers, bedrijven en instellingen zich kunnen uitspreken. Te beginnen met het Duitse EU-voorzitterschap in de tweede helft van 2020, tot aan het Franse voorzitterschap in 2022. Men wil stappen maken om de Europese eenheid substantieel te versterken, opdat het geen speelbal wordt in het geopolitieke zwaar weer van de 21ste eeuw.

Dit klinkt goed en logisch, indien eerst twee kernvragen worden beantwoord. Allereerst de vraag tot hoeveel eenheid en samenwerking het pluriforme, principieel verdeelde Europa werkelijk in staat zou zijn. Er is hier namelijk sprake van een serieus probleem tussen wensdenken en bewijslast.

Ten tweede is het de vraag in hoeverre de Europese sprong in het diepe (met name de Green Deal) echt draagvlak heeft. Zal het bijdragen aan een versterking van de nationale politieke stabiliteit in Duitsland en Frankrijk? Of zal het juist de groeiende scheidslijnen tussen zowel elitisten en populisten als tussen internationalen en nationalen verscherpen, en daarmee het politieke en sociologische midden van Europa onder druk zetten?

Het jaar 2020 wordt dan ook de reality check voor de reikwijdte van Europese ambities te midden van zwaar verdeelde samenlevingen.

Authors

René Cuperus
Interim Chief Editor of the Clingendael Spectator