Met een oranje das in de VN-Veiligheidsraad
Books & Movies Diplomacy & Foreign Affairs

Met een oranje das in de VN-Veiligheidsraad

09 Jun 2020 - 15:25
Photo: Karel van Oosterom bij herdenking Internationale Dag van uitbanning van geweld tegen vrouwen in 2016. © Flickr-UN Women-Ryan Brown
Back to archive

Met een oranje das is een boeiend boek over het jaar dat Nederland in de Veiligheidsraad zat (2018). Karel van Oosterom, Nederlands permanent vertegenwoordiger bij de Verenigde Naties in New York, is “voorzichtig positief” over het bestaansrecht van de Veiligheidsraad.1  Dat klinkt niet erg enthousiast, maar Van Oosterom weet de lezer te overtuigen dat de mogelijkheden van een éénjarig lidmaatschap volledig zijn uitgebuit. Maar wat zijn die mogelijkheden uiteindelijk? En heeft Nederland wel een duidelijke visie over de VN?

Het werk van de Veiligheidsraad bestaat grotendeels uit het zetten van kleine stapjes. Neem bijvoorbeeld de resolutie waarin de Veiligheidsraad het uithongeren van burgers als wapen veroordeelde.

Nederland heeft zich hier sterk voor ingezet, onder meer door seminars te organiseren in New York, Rome (waar de voedsel- en landbouworganisatie FAO zetelt) en Geneve. Ook zijn ministers Stef Blok en Sigrid Kaag en zelfs minister-president Mark Rutte persoonlijk ingezet. Het resultaat was dat de resolutie met consensus werd aangenomen.

Afsluiting Nederlands jaar VN-Veiligheidsraad met Karel van Oosterom, Sigrid Kaag en Stef Blok. © Flickr-Ministerie van Buitenlandse Zaken
Afsluiting van het Nederlands voorzitterschap van de VN-Veiligheidsraad met Karel van Oosterom, Sigrid Kaag en Stef Blok. © Ministerie van Buitenlandse Zaken

En, zal de buitenstaander vragen, wat was het resultaat? Was het doelbewust uithongeren van burgers dan nog niet verboden? En worden voedseltransporten naar belegerde burgers nu wel toegelaten?

Nee, luidt het antwoord op de beide laatste vragen. Uithongeren was al verboden onder het humanitair oorlogsrecht en de betrokken krijgsheren lijken zich vooralsnog niet zo veel aan te trekken van de resolutie.

Dit orgaan van de Verenigde Naties is niet nutteloos, maar tegenover landen die zich niets van haar aantrekken is het een tandeloze tijger

Toch is deze resolutie een belangrijke stap. Tot nu toe werd het uithongeren van burgers beschouwd als een mensenrechtenzaak en dus behandeld in de Mensenrechtenraad. Dit orgaan van de Verenigde Naties is niet nutteloos, maar tegenover landen die zich niets van haar aantrekken is het een tandeloze tijger.

Dat geldt niet voor de Veiligheidsraad. Wanneer een land de uitspraken van de Veiligheidsraad negeert, kan de Veiligheidsraad dwangmaatregelen nemen zoals sancties. Met deze resolutie maakt de Veiligheidsraad duidelijk dat een land dat doelbewust burgers uithongert niet alleen te maken kan krijgen met papieren protesten, maar met echte strafmaatregelen.

Hard rennen om stil te blijven staan
Het spiegelbeeld van de vooruitgang in kleine stapjes is de stapsgewijze uitholling van bestaande normen. Wanneer de Veiligheidsraad bij de behandeling van een bepaald onderwerp jaar op jaar geen stap verder komt, is de verleiding groot om daar geen energie meer in te steken.

Tot hun begrijpelijke frustratie moesten Van Oosterom en zijn team vaak rennen om niet achteruit te gaan

Schendingen van bestaande normen, zoals het gebruik van chemische wapens in Syrië en de Russische invallen in buurlanden, dreigen daardoor echter het nieuwe normaal te worden. Tot hun begrijpelijke frustratie moesten Van Oosterom en zijn team daarom vaak rennen om niet achteruit te gaan.

Een bezoek aan Uppsala?
Tekenend voor de werkdruk is het verslag van het bezoek dat Van Oosterom samen met zijn collega’s in de Veiligheidsraad aan Uppsala denkt te hebben gebracht. Hij schrijft: “Door de brug waren Kopenhagen en Uppsala intensiever met elkaar verbonden qua wonen, werk en boodschappen doen, want de andere kant van de rivier was plotseling de andere helft van de stad geworden.”

Karel van Oosterom bij interne aftrap BZ Nederlands lidmaatschap VN-Veiligheidsraad. ©  Flickr-Ministerie van Buitenlandse Zaken
Karel van Oosterom bij de interne aftrap van het Nederlands lidmaatschap van de VN-Veiligheidsraad. © Ministerie van Buitenlandse Zaken

Als hij de tijd had gehad om op een kaart te kijken, had hij niet alleen gezien dat de Sont geen rivier is, maar ook dat Uppsala meer dan 500 kilometer verderop ligt, ten noorden van Stockholm. De stad aan de overkant van de Sont is Malmö.

Het belang van planning en samenwerking
Memoires wekken vaak de indruk dat diplomatie volledig draait om onderhandelingen op topniveau. In werkelijkheid is dat nog niet eens het topje van de ijsberg. Diplomatiek succes is afhankelijk van gedegen planning, jarenlange voorbereiding en goede communicatie op alle niveaus. 

Met een oranje das is in het genre een gunstige uitzondering, want Van Oosterom besteedt ruimschoots aandacht aan management. Voor (aspirant) collega’s behoren de betreffende hoofdstukken daarom tot de interessantste van zijn boek. Dat geldt ook voor het geschrapte hoofdstuk over persoonlijke en teamontwikkeling, dat op zijn website te vinden is.

De ‘all of government approach’ als uitzondering
In het licht van de coronacrisis is het interessant wat Van Oosterom schrijft over een zogeheten ‘all of government approach, het idee dat de Nederlandse ministeries ten behoeve van het lidmaatschap van de Veiligheidsraad met elkaar zouden samenwerken.2

Stef Blok als voorzitter van de VN-Veiligheidsraad in 2018. © Flickr-Ministerie van Buitenlandse Zaken
Stef Blok als voorzitter van de VN-Veiligheidsraad in 2018. © Ministerie van Buitenlandse Zaken

De huidige crisis maakt immers duidelijk hoe nuttig het geweest zou zijn wanneer de Nederlandse ministeries van Volksgezondheid en Buitenlandse Zaken de afgelopen jaren zouden hebben samengewerkt bij de ontwikkeling van een strategie voor de internationale aanpak van pandemieën.

Dringende adviezen daartoe werden echter door beide ministeries genegeerd, naar verluidt vanwege onenigheid tussen de ministeries over de taakverdeling.3  Het lidmaatschap van de Veiligheidsraad heeft kennelijk niet geholpen om op het gebied van volksgezondheid tot een ‘all of government approach’ te komen, met als gevolg dat Nederland onnodig slecht voorbereid was op de uitbraak van het coronavirus.

Wees altijd positief (maar graag ook kritisch)
De pers wordt soms verweten alleen geïnteresseerd te zijn in dingen die mis gaan, maar het ministerie van Buitenlandse Zaken vervalt vaak in het andere uiterste door successen breed uit te meten en te zwijgen over wat minder goed ging.

Het pleit voor zijn diplomatieke gaven dat hij daarbij – geheel in de Nederlandse traditie – de zwakke punten van het beleid weet te ontwijken

Het is knap werk van de auteur om dit boek zo snel af te ronden, en het pleit voor zijn diplomatieke gaven dat hij daarbij – geheel in de Nederlandse traditie – de zwakke punten van het beleid behendig weet te ontwijken. Het nadeel daarvan is dat het boek onvolledig is en daardoor een beetje eenzijdig.

Hopelijk is Van Oosterom nu al bezig materiaal te verzamelen voor een vollediger verslag dat hij wellicht na zijn pensionering kan publiceren, waarin hij dan wat dieper in zal gaan op lastige vragen zoals die hieronder.

Antonio Guterres met minister Zijlstra en Kaag bij aftrap Nederlands lidmaatschap VN-Veiligheidsraad. © Flickr-Ministerie van Buitenlandse Zaken
Antonio Guterres met minister Zijlstra en Kaag bij de aftrap van het Nederlands lidmaatschap van de VN-Veiligheidsraad. © Ministerie van Buitenlandse Zaken

Hoe bevordert Nederland de internationale rechtsorde?
Volgens artikel 90 van de Grondwet bevordert de Nederlandse regering “de ontwikkeling van de internationale rechtsorde”. Deze rechtsorde staat voor enorme uitdagingen die wereldwijde samenwerking vergen, zoals op het gebied van klimaatverandering, vervuiling, verlies van biodiversiteit, ongelijkheid en migratie.

Je zou verwachten dat het bovengenoemde grondwetsartikel de basis zou vormen voor een enigszins uitgewerkte visie van Nederland op de rol die de VN hierbij zouden moeten spelen, maar daarvan valt in het boek heel weinig te bespeuren.

Als Nederland geen visie heeft waar het heen wil met de VN, waarom wil het land dan zo graag lid van de Veiligheidsraad zijn?

De Nederlandse regering is voor veiligheid, vrede en rechtvaardigheid. De inhoudelijke prioriteiten van Nederland voor het lidmaatschap van de Veiligheidsraad waren daarom het versterken van conflictpreventie, verbeteren van vredesoperaties en verzekeren van gerechtigheid. Van Oosterom noemt dit heel vriendelijk een “duidelijke prioriteitstelling”4 , maar kan het veel algemener en vager dan dit?

Als Nederland geen visie heeft waar het heen wil met de VN, waarom wil het land dan zo graag lid van de Veiligheidsraad zijn (behalve vanwege het prestige)? Hadden we alle energie die we gestopt hebben in dat lidmaatschap van één jaar niet veel beter in bijvoorbeeld hervorming van de Wereldgezondheidsorganisatie of Unesco kunnen stoppen? Dat was minder prestigieus geweest, maar mogelijk veel nuttiger.

Sigrid Kaag als voorzitter van de VN-Veiligheidsraad in 2018. © Flickr-Ministerie van Buitenlandse Zaken
Sigrid Kaag als voorzitter van de VN-Veiligheidsraad in 2018. © Ministerie van Buitenlandse Zaken

Waarom won Zweden zo makkelijk van Nederland?
En waarom werd Zweden direct in de Veiligheidsraad verkozen, en Nederland niet? Zou het kunnen dat het eerste kabinet van Rutte hieraan heeft bijgedragen door radicaal te bezuinigen op ontwikkelingshulp en diplomatie en door – omwille van de gedoogsteun – onvoldoende afstand te nemen van een partij die een gewoonte maakte van het beledigen van andere landen en culturen?

Van Oosterom zal hier vast meer over kunnen zeggen. Hij zat destijds immers dicht bij het vuur; eerst als raadadviseur van premier Rutte en vervolgens als directeur-generaal Politieke Zaken.

Hoe effectief is een minister zonder kennis en kennissen?
De minister van Buitenlandse Zaken is – even afgezien van de minister-president – Nederlands topdiplomaat. Hij of zij kan op voet van gelijkheid spreken met andere ministers, maar daarvoor is kennis van zaken onontbeerlijk. Verder is het erg handig wanneer je je collega’s persoonlijk kent.

De post van minister van Buitenlandse Zaken werd na de Tweede Wereldoorlog daarom gewoonlijk vervuld door mensen met ruime ervaring. Vaak waren het oud-diplomaten, zoals Joseph Luns, Chris van der Klaauw, Jaap De Hoop Scheffer, Ben Bot en Frans Timmermans. En anders begonnen ze gewoonlijk als staatssecretaris, zoals Max van der Stoel, Pieter Kooijmans en Hans van den Broek.

Kennis en kennissen lijken bij de benoeming van de Nederlandse ministers van Buitenlandse Zaken nauwelijks nog een rol te spelen

Maar hier lijkt recentelijk verandering in te zijn gekomen. Kennis en kennissen lijken bij de benoeming van de Nederlandse ministers van Buitenlandse Zaken nauwelijks nog een rol te spelen. Recente ministers lijken hun benoeming eerder te danken te hebben aan hun rol bij een kabinetsformatie dan aan hun diplomatieke ervaring.

En zo kon het gebeuren dat Nederland in het ene jaar dat het in de Veiligheidsraad zat maar liefst drie verschillende ministers van Buitenlandse Zaken had. Heel kies zwijgt Van Oosterom hierover. Zou het niets uitmaken wie de minister is?

Staat de Nederlandse diplomatie altijd op ‘zenden’?
Net als in de kamerbrieven en persberichten van het ministerie van Buitenlandse Zaken ligt de nadruk in het boek Met een oranje das sterk op wat Nederland de rest van de wereld te melden heeft.

Omdat Van Oosterom hier niets over zegt, zou de lezer de indruk kunnen krijgen dat de Nederlandse diplomatie altijd op zenden staat en zelden op luisteren

Wij dragen graag onze waarden uit, met de bedoeling – zo mag je aannemen – dat ze niet alleen in resoluties onder woorden worden gebracht, maar dat landen deze resoluties vervolgens ook ter harte nemen. Een mooi voorbeeld daarvan is het Indiase Hooggerechtshof dat in zijn besluit om de strafbaarstelling van LHBTI-relaties op te heffen uitvoerig uit VN-resoluties citeerde.5

Feestparade in Calcutta na het besluit van het Indiase Hooggerechtshof omtrent LHBTI-regelgeving in 2018. © WikiCommons-ArpanBasuchoWdhury
Parade in Calcutta na een besluit van het Indiase Hooggerechtshof omtrent LHBTI-regelgeving © WikiCommons-ArpanBasuchoWdhury

Maar hoe gaat het in omgekeerde richting? Hoe reageert Nederland op resoluties waarin een beroep op Nederland wordt gedaan, bijvoorbeeld om belastingontwijking tegen te gaan of om 0,7% van ons nationaal inkomen aan ontwikkelingshulp te besteden? Omdat Van Oosterom hier niets over zegt, zou de lezer de indruk kunnen krijgen dat de Nederlandse diplomatie altijd op zenden staat en zelden op luisteren.

Een muziekadvies
Met een oranje das is samengevat een boeiend boek waarin Van Oosterom een goed evenwicht weet te bewaren tussen uitleg en anekdotes. Hij maakt duidelijk hoeveel tijd en energie het kost om verkozen te worden in de Veiligheidsraad en hoe moeilijk het vervolgens is om iets concreets te bereiken. Hij weet de lezer er uiteindelijk van te overtuigen dat hij met zijn team de mogelijkheden die een éénjarig lidmaatschap bood volledig heeft uitgebuit.

Ten slotte nog een advies aan de lezer: houd bij het lezen van dit werk YouTube of iets dergelijks bij de hand, want net als Maarten ’t Hart in zijn romans, vertelt Van Oosterom veel over zijn persoonlijke muzikale voorkeur. Zo hoorde ik voor het eerst de muziek van de Eels, Talk Talk, Holy Wave en Parquet Courts.

 

BoekMet een oranje das. Een jaar in de Veiligheidsraad.

Karel van Oosterom

Uitgeverij Atlas Contact

ISBN: 9789045040240

256 pagina’s

April 2020

 
  • 1Karel van Oosterom, Met een oranje das, Amsterdam: Atlas Contact, 2020, blz. 78.
  • 2“Of zoals een Australische collega het uitdrukte: de andere ministeries moeten zich een aantal jaren onthouden van hun klassieke fuck off approach (..) wanneer een ander land ergens om vraagt.” Zie: Karel van Oosterom, Met een oranje das, Amsterdam: Atlas Contact, 2020, blz. 35.
  • 3Volgens Trouw kreeg de Nederlandse regering driemaal het dringende advies een mondiale strategie te ontwikkelen om pandemieën te bestrijden, maar gebeurde dat niet vanwege onenigheid tussen de ministeries van Volksgezondheid en Buitenlandse Zaken. Zie: Drie keer werd Nederland gewaarschuwd voor een pandemie, maar de regering koos voor het isolement’, Trouw, 15 april 2020.
  • 4Karel van Oosterom, Met een oranje das, Amsterdam: Atlas Contact, 2020, blz. 79.
  • 5Karel van Oosterom, Met een oranje das, Amsterdam: Atlas Contact, 2020, blz. 26.

Authors

Barend ter Haar
Columnist Diplomat Magazine en voormalig diplomaat