Back to archive
Author(s):
Challenging world views by our team of spectators

De Green Deal als EU-machtspolitiek op de Noordpool

15 Dec 2021 - 09:07

Op 13 oktober 2021 presenteerde de Europese Unie in Brussel het nieuwe Europese Noordpoolbeleid. De schamele media-aandacht impliceert dat deze update weinig interessants heeft te bieden. Niets is echter minder waar: Brussel heeft grootse plannen en mikt op een heuse geopolitieke herpositionering van het EU-beleid in het Noordpoolgebied.

De politieke invloed van de EU wordt in haar recente plannen op een nieuwe manier vormgegeven. Brussel wil de Europese Green Deal gaan inzetten als pressiemiddel om geopolitiek te bedrijven in de regio: klimaatbeleid als een nieuwe vorm van machtspolitiek. Wil de EU een kans van slagen hebben, dan zal Brussel de Scandinavische landen moeten overtuigen zich achter het beleid scharen.

De Arctische staten zaten niet te wachten op inmenging van een externe speler

De nieuwe Europese aanpak voor het Noordpoolgebied reflecteert het groeiende besef in Brussel dat de EU “geopolitieker” moet optreden om haar positie te verdedigen in een multipolaire wereldorde. Vanuit deze optiek is het nieuwe beleidsdocument dan ook geen verrassing, vooral omdat het Noordpoolgebied in korte tijd van groot belang is geworden. De smeltende poolkappen maken nieuwe vaarroutes en daarmee ook de exploitatie van grote hoeveelheden grondstoffen mogelijk. Het gevolg hiervan is een grote internationale interesse en toenemende militarisering in de regio.

De EU begon daarom in 2007 met de ontwikkeling van een Noordpoolbeleid om haar invloed in de regio te vergroten. Dit werd echter niet bepaald met open armen ontvangen door de Arctische staten, die niet zaten te wachten op inmenging van een externe speler.

Deense, Noorse en Zweedse inspanningen zorgden er uiteindelijk voor dat het initiële beleidsplan dermate genuanceerd werd dat het geen grote controverses opleverde.1  Sindsdien heeft de EU zich tamelijk bescheiden opgesteld in haar positionering, namelijk als een economisch belangrijke, maar secundaire speler; een constructieve partner die wil bijdragen aan duurzame ontwikkeling en internationale samenwerking.

Het nieuwe Noordpoolbeleid breekt abrupt met deze voorzichtigheid door een opmerkelijk brutale toon aan te slaan. Voorheen controversiële termen zoals “strategisch belang” en “geopolitieke kansen” worden plotseling niet meer geschuwd.2

De EU zal Groenland niet kopen, maar het EU-bureau zal de band tussen Groenland en de EU zeker versterken

Naast deze retorische ommezwaai kondigt de EU ook daadwerkelijk nieuwe plannen aan. Zo opent de Europese Commissie een bureau in Groenland, een gebied van groot strategisch belang door zijn geografische ligging en een eldorado voor kritieke grondstoffen. Deze grondstoffen – zoals niobium, tantaal en platinametalen – zijn essentieel in de energietransitie en voor de gewenste strategische autonomie van de EU.3

De EU zal Groenland niet kopen, wat ooit het merkwaardige plan van Donald Trump was, maar het EU-bureau zal de band tussen Groenland (dat administratief een onderdeel is van Denemarken) en de EU zeker versterken. Het is daarmee een kleine maar concrete stap om de Brusselse grip op het Noordpoolgebied te verstevigen.

Het opvallendste onderdeel van de plannen is een oproep om geen fossiele brandstoffen meer te delven in het Noordpoolgebied. De Europese Commissie wil dit bereiken door samen met partners een multilaterale wettelijke verplichting op te zetten die de exploitatie van – en handel in – Arctische fossiele brandstoffen in de toekomst verbiedt.

Net als bij andere politieke pressiemiddelen wordt enkel met de dreiging ervan al invloed uitgeoefend

Het blijft natuurlijk de vraag in hoeverre dit haalbaar is. Het initiële doel van deze oproep is echter al behaald, namelijk het creëren van een pressiemiddel om geopolitiek te bedrijven in de regio door het gewicht van de EU als afzetmarkt voor Arctische brandstoffen te benadrukken.

Net als bij andere politieke pressiemiddelen – zoals kernwapens en economische sancties – wordt enkel met de dreiging ervan al invloed uitgeoefend: de methode van afschrikking. Dit was duidelijk zichtbaar in de reacties en verdeeldheid die het nieuwe EU beleid veroorzaakte op de Arctische conferentie in Reykjavik, die – niet toevallig – één dag na de presentatie van de nieuwe EU-aanpak begon.4

Wat we in het nieuwe Europese Noordpoolbeleid zien is een verstrengeling van klimaat en buitenlandbeleid. Met de Green Deal heeft de EU een krachtig instrument in handen omdat het een nieuwe dimensie toevoegt aan de interne markt als pressiemiddel. Het blijft dan wel van cruciaal belang dat ook de eigen lidstaten deze klimaatagenda zelf daadwerkelijk uitvoeren, en dat de EU daarin de eenheid kan bewaren.

In het kader van de nieuwe Noordpoolaanpak is vooral de positie van de Scandinavische landen belangrijk, aangezien hun actieve steun een belangrijke bron van legitimiteit is. Als leden van de Arctische Raad bekleden zij een centrale rol in de regio. Daarnaast beschikken deze landen over veel kennis en expertise over de regio die Brusselse bureaucraten nodig hebben om het beleid verder uit te werken.

Vooralsnog vermijdt Brussel dit echter expliciet te benoemen omdat deze steun niet zo vanzelfsprekend is. Vooral het olie- en gasproducerende Noorwegen heeft redenen genoeg om zich tegen de nieuwe aanpak te keren. Aan de andere kant is het Europese Noordpoolbeleid financieel aantrekkelijk voor deze landen, en zijn de formele beleidsdoelen nagenoeg hetzelfde.

De Europese Commissie moet de Scandinavische landen overtuigen van de wederzijdse voordelen van het nieuwe beleid en hun centrale positie expliciet erkennen, zodat ze zich zoveel mogelijk achter de nieuwe EU-aanpak scharen. Gecombineerd met het pressiemiddel van haar klimaatagenda zal dit de kans van slagen significant vergroten.

Deze column was de winnende bijdrage in onze studentencolumnwedstrijd, en is geschreven door Luc Köbben. Köbben studeert momenteel EU studies aan de Universiteit van Leiden en heeft hiervoor de master Europaeum Programme: European History and Civilization gevolgd (samenwerking Universiteit Leiden, Panthéon-Sorbonne I en Oxford).

Authors

Student column
Winning student column