Als het om Rusland gaat, regeert de intellectuele luiheid
Opinie Diplomatie & Buitenlandse Zaken

Als het om Rusland gaat, regeert de intellectuele luiheid

28 Mar 2018 - 14:00
Photo: Dorogomilovo District in Moskou, 2017. Bron: Коля Саныч / Flickr / License CC BY-ND 2.0
Terug naar archief

Poetin is herkozen en kan langer aan het roer blijven dan Stalin. In Engeland wordt een oud-spion vergiftigd op een wijze die zich laat traceren tot de Russische staat. May slaat terug, zogenaamd, maar Londen blijft speeltuin voor Poetins oligarchen en hun roebels. Dan vergelijken Britse politici Poetin met Hitler 1  – de ultieme belediging voor Russen, die zich dus weer snel achter de grote leider scharen – en is de cirkel weer rond.2

Daarop volgt een nieuwe golf diplomatieke uitwijzingen, ditmaal onder meer door de Verenigde Staten en de helft van de EU-lidstaten. De Russische reactie laat zich uittekenen. Wat een fijne afleiding voor president Poetin en de Russische staatstelevisie in de week dat de aandacht van de Russische bevolking geheel gericht is op het schandelijke falen van de autoriteiten voor, tijdens en na de brand in het winkelcentrum in Kemerovo, waarbij 63 mensen (onder wie 41 kinderen) omkwamen. Maar de krantenkop ‘Westen helpt Poetin door moeilijke week heen’ heb ik nog nergens gezien.

Morele verontwaardiging, zeker......
Het is 2018 – geen 1947. De wereld is kleiner geworden, transparanter, en de internationale connecties veelzijdiger. Daarop moet de diplomatie, gericht op alle niveaus tegelijk, afgestemd zijn. Dat wil ook zeggen: duidelijk reageren op Russische staatsprovocaties, maar veel scherper onderscheid maken tussen Poetins (financiële) machtsstructuren en gewone Russen, die ook met afgrijzen naar de Russische rijkdom in ‘Londongrad’ kijken. Het Westen faalt te vaak in zijn diplomatie, die gewone Russen niet bereikt en Poetin slechts helpt de bunkermentaliteit te versterken.

Het kunnen weer roerige jaren worden, met een Russische leider die een opgeklopt vijandbeeld van het Westen goed kan gebruiken, en met westerse politici en media die desondanks vastbesloten lijken Poetin deze opvoering van een ‘Nieuwe Koude Oorlog’ te geven.

People at Ramenki station, Moskow-19 March 2017-Коля Саныч-Flickr License CC BY-ND 2.0
Het gloednieuwe Ramenki metrostation in Moskou. Bron: Коля Саныч / Flickr /​​​​​ License CC BY-ND 2.0

Niet dat er niets aan de hand is. Er is veel aan de hand. Wij zijn het land van MH17. We zijn ook het land van een veelzeggend diplomatiek incident uit 2013. Kort na de arrestatie van een Russische diplomaat in Den Haag, ondanks diens diplomatieke onschendbaarheid, wordt een Nederlandse diplomaat in Moskou in zijn eigen huis geslagen en seksueel vernederd door indringers. Het Kremlin verschuilt zich achter ‘plausible deniability’, maar het is duidelijk uit welke hoek de daders kwamen. Wie dit even op zich laat inwerken, krijgt een idee welke donkere krachten aan het werk zijn.

……maar ons past ook enige bescheidenheid
Maar wij zijn ook het land dat een paar maanden later de koning een biertje laat drinken met Vladimir, in Sotsji. En zo zijn we altijd geweest. Zoals Londen de thuishaven is voor de Russische kleptocratie, zijn wij de doorvoerhaven van haar voornaamste bron van inkomsten: olie en gas. Wij hebben ons ook enthousiast aan Gazprom vastgeklonken – en lachen elke Oost-Europeaan die bezwaar maakt tegen Nordstream I of II hartelijk uit. Ons past, met al onze morele verontwaardiging, dus ook enige bescheidenheid.

Er is genoeg aan de hand, tussen Poetins bewind en het Westen. Maar maatvoering blijft belangrijk. Net als het zorgvuldig kiezen van je woorden – ook als je een Nederlandse politicus bent, en Pechtold heet, en over Russen praat.

En dan is er het gevaar van de te eenvoudige historische vergelijkingen, het gevaar dat we de vorige oorlog gaan uitvechten. Een recent stuk van de historicus Stephen Walt verscheen onder de kop: ‘I knew the Cold War. This is No Cold War’ 3De Britse kenner Lawrence Freedman schrijft over ‘Putins New Cold War’ 4 . Poetin heeft die nieuwe Koude Oorlog misschien nodig om zijn legitimiteit thuis te schragen. Wij niet.

Beide auteurs onderstrepen terecht de grote verschillen met de Koude Oorlog en de zwakte van het huidige Russische bewind. Die zwakte betekent niet dat de dreiging niet serieus hoeft genomen te worden, integendeel – maar ze is wel van groot belang voor hoe je erop reageert.

Veel ogenschijnlijke Russische overwinningen lijken bij nader inzien verdacht veel op strategische blunders

Tien jaar geleden kondigde Poetin asymmetrische antwoorden aan op de westerse dominantie. Nu kunnen we zeggen: hij heeft ze gevonden. Hij heeft zich bedreven getoond in het vinden van relatief goedkope instrumenten waarmee hij de dominante gigant kan raken – met maximale gebruikmaking van de moderne massamedia en andere nieuwe instrumenten van beïnvloeding naast de traditionelere methodes natuurlijk, van bijna-ongelukken met NAVO-jagers en herbewapening.

Maar bent u weleens in Zuid-Ossetië geweest? Of in Transdniestrië? Niet bepaald parels in de kroon. Oost-Oekraïne? Ziet een Russische overwinning er zo uit? Poetin heeft van miljoenen Oekraïners erfvijanden gemaakt. Het stoken in Amerikaanse verkiezingen een zege? De sancties worden eerder uitgebreid dan afgeschaft. Veel ogenschijnlijke Russische overwinningen lijken bij nader inzien verdacht veel op strategische blunders.

Leren van George Kennan......
Iedereen wil Poetin indammen, maar laten we eens kijken naar de architect van het oorspronkelijke indammingsbeleid, George Kennan. Die kende Rusland zeer goed, hij sprak de taal, kende de cultuur, de geschiedenis en hij begreep de historische trauma’s die een rol bleven spelen. Doen wij dat nog? Of praten we elkaar gewoon na, zoals Mark Galeotti onlangs aanstipte naar aanleiding van de veelbesproken, maar niet bestaande ‘Gerasimov-doctrine’? 5 . Als het om Rusland gaat, regeert de intellectuele luiheid.

Brouwers-foto5-1 March 2015-Mourning rally in Moscow-Boris Nemtsov murder-Dmitry Nosachev-Flickr
Bijeenkomst in 2015 in Moskou ter nagedachtenis van de moord op Boris Nemtsov. Bron: Dmitry Nosachev / Flickr

Een diplomaat heeft me wel eens met zoveel woorden toegegeven dat er in de aanloop naar de Majdan-revolutie in Kiev hier in Den Haag en in Brussel niet het geringste besef bestond van wat voor Rusland op het spel stond. Laat deze informatie vooral rustig op u inwerken.

Of lees het jongste AIV-rapport over de NAVO en de Russische dreiging 6 . Een verhaal dat volgens een strikt militaire logica uitkomt bij de conclusie dat de militaire aanwezigheid van NAVO-troepen in de Baltische ‘aanmerkelijk versterkt’ moet worden. De NAVO-troepen die daar nu gestationeerd zijn, vervullen inderdaad een ‘tripwire-functie’, als onderdeel van de ‘vooruitgeschoven presentie’ van de NAVO. Een beperkt en symbolisch goed gekozen antwoord, lijkt me – dat getuigt (gelukkig) van meer dan louter militaire logica.

Maar dat vinden onze nationale ijzervreters dus niet genoeg. Ironisch trouwens dat we in Nederland inmiddels ijzervreters zonder tanks zijn, maar goed – klein gebrek, geen bezwaar. De AIV verliest weinig tijd aan de mogelijke bijeffecten van zo’n besluit, of de historische context, of de wijze waarop Rusland dit soort zaken beziet. Als je enige gereedschap een hamer is, is het verleidelijk elk probleem als spijker te zien.

Waar we ons zorgen over moeten maken, zijn de andere componenten van afschrikking: wilskracht, geloof in jezelf, solidariteit. Voor de afwezigheid daarvan zoeken we ook graag de oorzaak in het Kremlin – terwijl dit meer vraagt om een blik in de spiegel (hoe pijnlijk ook).

……en leren van de Noren
Misschien kunnen we iets leren van de Noren. Die zijn NAVO-lid én buurland van Rusland. Ze zullen nooit de zwakste schakel van de alliantie zijn – maar je zult ze ook niet snel kunnen betrappen op ondoordachte uitspraken over Rusland. Ze combineren vastberadenheid met kennis en inzicht. Kijk naar twee NAVO-chefs: tegenover de megafoon van de Deen Rasmussen de bedachtzaamheid van de Noor Stoltenberg.

Op de veiligheidsconferentie in München werd ik getroffen door wat de Noorse minister van Defensie Frank Bakke Jensen zei: “Voor mij was de Sovjet-Unie altijd een duister, bedreigend iets. Voor mijn dochter Hannah is Rusland het meest opwindende buurland. Het verschil is: vanaf het moment dat zij geboren was, weet ze dat er mensen aan beide kanten van de grens leven. Ik moest dat leren.” Misschien kunnen we allemaal wat van Hanna leren.

___________________________________________________________________________________________________

Rodina. Tussen lethargie en revolutieVan Arnout Brouwers verscheen onlangs bij uitgeverij Atlas Contact het boek Rodina. Tussen lethargie en revolutie, alhier voor de Clingendael Spectator besproken door Rusland-deskundige bij Instituut Clingendael, Tony van der Togt.

 

 

Auteurs

Arnout Brouwers
Historicus en oud-correspondent in Moskou