BLM: Heeft de wereld iets geleerd van George Floyds dood?

De golf van woede die sinds de dood van George Floyd door de wereld gaat heeft veel mensen overvallen. Volgens Nicole Sprokel hebben de demonstraties terecht het debat aangejaagd over de manier waarop eeuwenoud racisme en discriminatie zijn ingebed in wetgeving en tradities.

Met groeiende verbazing zagen mensen wereldwijd hoe na de moord op George Floyd honderdduizenden mensen de straat opgingen. Niet alleen in de VS, en niet alleen om hun solidariteit te tonen, maar ook om te protesteren tegen politiegeweld en ongelijke behandeling in eigen land.

Demonstranten riepen op een einde te maken aan racisme en politiegeweld in landen als Frankrijk1 , Engeland2 , Kenia3 , Indonesië4 en Nieuw Zeeland5 . Toch hoeft dat geen verrassing te zijn als je bedenkt hoe diepgeworteld discriminatie en racisme overal nog steeds zijn – zelfs in landen als Nederland – en hoe dit zich vertaalt in buitensporig politieoptreden tegen minderheden.

Om een beeld te krijgen van discriminatie van minderheden door de Amerikaanse politie hoef je niet ver te zoeken. De onderzoeken stapelen zich al jaren op.6 Wie nog twijfelt aan het institutionele karakter van dit probleem zou eens naar de documentaires 13th of When they see us op Netflix moeten kijken.

Pas in 1965 kwam een eind aan de bij wet vastgelegde discriminatie, maar de segregatie ijlt nog steeds na in beleid

Het dertiende amendement schafte in 1865 weliswaar de slavernij op federaal Amerikaans niveau af, maar maakte geen einde aan de achterstelling van zwarten in het land. Verschillende staten voerden eigen wetten in die segregatie alsnog toestonden.

De daarop volgende Jim Crow-wetten institutionaliseerden de economische, sociale en opleidingsongelijkheid op basis van huidskleur.7 Deze wetten waren er op gericht zwarte Amerikanen in publieke instellingen gescheiden te houden van witte burgers. Afro-Amerikanen kregen nog steeds geen stemrecht, ondanks garanties in de federale grondwet.

Ook vooruitstrevende wetgeving uit 1935 op het gebied van sociale zekerheid en arbeidsrechten sloot landarbeiders en bedienden (voornamelijk zwarten) uit van het recht op een uitkering en van het lidmaatschap van een vakbond. Afro-Amerikanen kregen moeilijk toegang tot voorzieningen, verzekeringen en hypotheken.

Pas in 1965, na een lange strijd door de burgerrechtenbeweging, kwam een eind aan de bij wet vastgelegde discriminatie, maar de segregatie ijlt nog steeds na in beleid, zoals in het (federale, statelijke en lokale) huisvestingsbeleid van de VS.8

De vraag is of de VS en andere landen iets geleerd hebben van de moord op George Floyd. Dat is in ieder geval niet het geval voor het Amerikaanse politieoptreden: uit een interactieve kaart van Amnesty International blijkt dat er in de VS sinds eind mei alweer 125 incidenten waren waarbij de politie en veiligheidstroepen mensenrechtenschendingen begingen tegen vreedzame demonstranten.9

Van grote steden als Minneapolis, Washington en Philadelphia tot in de landelijke gebieden in Kentucky, Tennessee, South Dakota en New Mexico werden burgers geslagen, met pepperspray bespoten en met traangas en rubberkogels bestookt. In Fort Wayne, Indiana verloor een lokale journalist een oog toen de politie een traangasgranaat op hem afvuurde.

Ook reageerden het leger en de politie met willekeurig en disproportioneel geweld tegen hele groepen nadat sommige mensen geweld gebruikten, in plaats van enkel tegen deze individuen. Dat is in strijd met internationale mensenrechtencriteria waaraan politieoptreden moet voldoen.

Straffeloos politiegeweld leidt enkel tot meer uitwassen en onvrede

Volgens het internationaal recht is het de plicht van de politie en andere veiligheidstroepen om het recht op leven te beschermen. Bij demonstraties moeten wetshandhavers het recht op vreedzame bijeenkomsten en de vrijheid van meningsuiting respecteren en faciliteren.

Zij mogen daarbij niet discrimineren en pas geweld toepassen als het absoluut noodzakelijk is om ernstige bedreigingen van het leven en de rechten van anderen te beschermen, en dat geweld moet altijd proportioneel zijn. Die regels gelden overigens ook voor het dagelijkse politiewerk.

De harde realiteit is dat er jaarlijks zo’n duizend politiedoden vallen in de VS. Wereldwijd is dat een veelvoud, met onder meer vorig jaar 1810 politiedoden in Rio de Janeiro (gemiddeld vijf per dag), 122 in Kenia, 600 demonstranten in Irak in vier maanden tijd, en zo kan ik nog wel even doorgaan.10

De woede van de demonstranten is dus terecht, en de politie moet altijd ter verantwoording worden gebracht voor excessief geweld. Straffeloos politiegeweld leidt enkel tot meer uitwassen en onvrede.

De woede van demonstranten wordt ook gevoed doordat zij vaak al jarenlang ervaring hebben met etnisch profileren

Ook is wetgeving nodig waarin geweldscriteria worden vastgelegd. Amnesty International vindt dat elke Amerikaan het recht heeft om levend uit een confrontatie met de politie te komen, en roept de regering op om dodelijk politiegeweld in te dammen met de PEACE-wet die de lat voor het inzetten van geweldsmiddelen verhoogt.11

De woede van demonstranten wordt ook gevoed doordat zij vaak al jarenlang ervaring hebben met etnisch profileren. Etnische minderheden worden vaker aan politiecontroles onderworpen dan witte burgers zonder dat daar een objectieve reden voor is.12

In Frankrijk worden mensen met een Arabisch of Afrikaans uiterlijk twintig keer vaker aangehouden dan hun witte landgenoten. In Engeland belanden zwarte jongeren negen keer zo vaak in de gevangenis als witte jongeren. Volgens onderzoek van het Britse parlementslid David Lammy is dat niet te herleiden tot hogere misdaadcijfers maar tot tekortkomingen in het strafrechtsysteem.13

Het is voor een zwarte Amerikaan drie keer waarschijnlijker dat hij overlijdt na een confrontatie met de politie dan voor een witte man, bleek in 2016 uit een studie van de Drexel Universiteit in Philadelphia.14 En net als in de VS maken minderheden in Australië een disproportioneel deel uit van de gevangenispopulatie (28%, op 3% van de bevolking). Ook in Nederland is er veel boosheid over ongelijke behandeling van minderheden en etnisch profileren door de politie.15

Het kabinet heeft tot dusver nog geen concreet voorstel gedaan om racisme en discriminatie in Nederland terug te dringen. Amnesty heeft daar wel ideeën over en vraagt via een petitie om etnisch profileren en onnodig politiegeweld te voorkomen, discriminerende algoritmes te verbieden en anti-discriminatie en mensenrechten centraal te stellen in het onderwijs.16

De dood van George Floyd en de vele demonstraties hebben mensen geconfronteerd met hun eigen vooroordelen

De dood van George Floyd en de vele demonstraties hebben het debat aangejaagd over de manier waarop eeuwenoud racisme en discriminatie zijn ingebed in wetgeving en tradities. Het heeft mensen ook geconfronteerd met hun eigen vooroordelen. Dat is soms ongemakkelijk, maar levert ook nieuwe inzichten, betere ideeën en een nieuw commitment op.17

Langdurig ingesleten institutioneel racisme en politiegeweld stoppen niet met enkele hervormingen van het politieapparaat.18 “We moeten haat, onderdrukking en vernedering op dezelfde manier bestrijden zoals we dat jaren geleden ook met apartheid deden”, zo klonk het deze maand in de Mensenrechtenraad.

We moeten in de spiegel durven kijken die ons wordt voorgehouden. Racisme bestaat, en we zullen een eind moeten maken aan ongelijkheid en geweld om vreedzaam te kunnen samenleven. Polarisatie en krampachtige identiteitspolitiek zijn daarbij een doodlopende weg.

• 1NOS, ‘Politiegeweld in Frankrijk legt gebrek aan vertrouwen bloot’, 6 juni 2020.
• 2BBC, ‘George Floyd death: Why US protests resonate in the UK’, 2 juni 2020.
• 3The Guardian, ‘They have killed us more than corona’: Kenyans protest against police brutality’, 9 juni 2020.
• 4The Guardian, ‘Global protests throw spotlight on alleged police abuses in West Papua’, 11 juni 2020.
• 5Time, ‘Crowds Protest in New Zealand Against George Floyd's Death and Police Brutality Against Indigenous Communities’, 1 juni 2020.
• 6Harvard Center for Population and Development Studies, ‘Tag: racism’.
• 7Wikipedia, Jim Crow-wetten.
• 8Economic Policy Institute, ‘The Color of Law, A Forgotten History of How Our Government Segregated America’, 2017.
• 9Amnesty International, ‘Mapping police violence across the USA’.
• 10Amnesty International, ‘Police violence’.
• 11Amnesty International, ‘Tell Congress to restrict the use of deadly force by police, advance the peace act’.
• 12Council of Europe, ‘Ethnic profiling: a persisting practice in Europe’, 9 mei 2019.
• 13The Guardian, ‘More than half of young people in jail are of BME background’, 29 januari 2019.
• 14DrexelNOW, ‘Black Males Nearly 3 Times as Likely to Die Due to Police Action, Study Finds’, 20 december 2016.
• 15Amnesty International, ‘Etnisch profileren’.
• 16Amnesty International, ‘Stop racisme en discriminatie in Nederland’.
• 17Lamyae Aharouay en Guus Valk, ‘De meerderheid van Nederland zat lang in de ontkenningsfase, ik ook’, NRC, 11 juni 2020.
• 18Amnesty International, ‘USA: Trump’s Executive Order on policing falls flat on accountability for the taking of Black lives’.