De nieuwe Chinese marine-strategie: zo wijd de wereld strekt
Analyse Veiligheid & Defensie

De nieuwe Chinese marine-strategie: zo wijd de wereld strekt

11 Jun 2019 - 14:47
Photo: ©US department of Defense
Terug naar archief
Author(s):

De rivaliteit tussen de Verenigde Staten en China richt zich in de publieke aandacht vooral op de handelsoorlogen. Sommige media spreken zelfs over een Koude Oorlog. 1  Minder aandacht krijgt de modernisering en uitbreiding van de Chinese zeestrijdkrachten. Waar voorheen verdediging van kustwateren de voornaamste taak was, beschikt China inmiddels over een marine die ook op de wereldzeeën vaart. Een nota van de Chinese marine voegde dan ook de ‘bescherming van de open zee’ toe aan de rol van de ‘verdediging van kustwateren’. Wat omhelst de nieuwe Chinese marine-strategie? En wat zijn de krachtsverhoudingen tussen de marines van de Verenigde Staten en China?

China is een zeevarende natie geworden, waarvan de activiteiten zich niet meer beperken tot de eigen regio of ‘achtertuin’. Het land is immers ook afhankelijk van scheepvaart voor de import van ruwe materialen, voedsel en de export van consumptiegoederen.2

Ook is er in de Chinese regio sprake van oplopende spanningen rondom Taiwan en de Zuid- en Oost-Chinese Zee. Zoals bekend beschouwt China de Zuid-Chinese Zee voor 90% als territoriaal water en heeft het enkele kunstmatige eilanden in deze zee opgespoten en van militaire faciliteiten voorzien. Dit op grond van de historische zogenoemde historische Chinese ‘9- puntenkaart’.

Maritieme mogendheid
Volgens de geschriften van de in China veel gelezen Amerikaan Alfred T. Mahan ligt de wereldmacht bij het land die de eigen handelsvloot het best kan beschermen. De Chinese marine verscheen voor het eerst in de Middellandse Zee in 2011. De afgelopen twee jaar probeert het land toegang te krijgen tot Europese havens, en het aantal gezamenlijke marine-oefeningen te laten toenemen. Deze gezamenlijke marine-oefeningen zijn bijvoorbeeld oefeningen met Rusland in de Middellandse en de Baltische Zee, en met de EU in het kader van anti-piraterij in de Golf van Aden.

Ook elders is de Chinese marine actief. Zo verscheen reeds in september 2015 een flottielje van de Chinese marine in de Amerikaanse wateren bij Alaska en voeren vijf Chinese schepen door de Bering Zee. Het is duidelijk dat China geleidelijk aan gaat beschikken over een zogenoemde ‘blue water navy’, die op alle wereldzeeën kan opereren.3

Waar vroeger de lokale verdediging van kustwateren voorop stond, wordt nu de expanderende mondiale economische en diplomatieke invloed van China benadrukt

Anders gezegd, waar vroeger de lokale verdediging van kustwateren voorop stond, wordt nu de expanderende mondiale economische en diplomatieke invloed van China benadrukt. Overal in de wereld is tegenwoordig een Chinese economische ‘voetafdruk’ aanwezig, in het bijzonder in Afrika en Zuid-Amerika. Soevereiniteit is daarbij het hoogste beginsel van het Chinese buitenland- en handelsbeleid. Met andere woorden: belangen prevaleren boven waarden. De aard van het politieke systeem van een land is voor China niet van belang voor zijn externe handelsbetrekkingen.

Een Chinese onderzeeër in 2007. ©Wikicommons
Een Chinese onderzeeër in 2007. ©Wikicommons

Vuurkracht vanaf land
Zoals hierboven is geconstateerd, manifesteert de Chinese marine zich tegenwoordig steeds meer ver van eigen kustwateren. China kan namelijk vanaf de kust zijn ‘achtertuin’ beveiligen door precisievuurkracht over lange afstand tegen vijandelijk schepen in te zetten. Er is sprake van een toename van Chinese ‘anti access/area denial’ capaciteiten.
4  Dit zijn militaire capaciteiten waarmee een tegenstander op afstand kan worden gehouden, of de toegang tot een (zee)gebied kan worden ontzegd. Hierbij wordt onder meer gedacht aan een conflict rondom Taiwan of de Zuid-Chinese Zee.

Twee eilanden ketens
Ingevolge de Chinese strategie moeten de zeestrijdkrachten met hun nieuwe wapensystemen allereerst trachten de Amerikanen achter de keten van eerste eilanden en op de lange termijn tevens achter de tweede keten van eilanden te houden.
5  De eerste keten van eilanden (‘de achtertuin’) strekt zich uit van Japan, via Taiwan naar de Filippijnen en de Zuid-Chinese Zee. De tweede keten van eilanden loopt van Japan naar het zuiden voorbij Guam en naar Australië. De Amerikanen zijn het meest bevreesd voor de DF-21d Dong Feng raket (‘carrier killer’), die met een afstandsbereik van meer dan 1.500 kilometer Amerikaanse vliegkampschepen in de Chinese kustwateren erg kwetsbaar maakt.

Kanttekeningen
Zowel het aantal als de kwaliteit van oorlogsschepen aan Chinese zijde zijn sinds de jaren ’90 fors toegenomen. Zo beschikte de Chinese marine in 1990 niet over moderne jagers, fregatten of onderzeeboten. In 2018 telde de Chinese vloot onder meer al ongeveer 25 moderne jagers, meer dan 40 moderne fregatten en iets minder dan 50 moderne onderzeeboten.

Het bepalen van de huidige maritieme krachtsverhoudingen tussen Amerika en China op basis van het aantal schepen is weinig zinvol

Naar schatting van de Amerikaanse marine inlichtingendienst zal China in 2020 tussen de 312 en 342 oorlogsschepen tellen. Ter vergelijking: medio 2018 beschikte de Amerikaanse marine over 285 oorlogsbodems.

Gemakshalve worden militaire krachtverhoudingen in de wereld meestal in aantallen gepresenteerd (‘numbers game’). Dat heeft de charme van de eenvoud, maar is meestal bedrieglijk. Het bepalen van de huidige maritieme krachtsverhoudingen tussen Amerika en China op basis van het aantal schepen is dan ook weinig zinvol: daar passen de nodige kanttekeningen bij.

Het Chinese oorlogsschip PLA(N) Yueyang in 2014 tijdens een internationale oefening. ©Wikicommons
Het Chinese oorlogsschip PLA(N) Yueyang in 2014 tijdens een internationale oefening. ©Wikicommons

Zo worden een Chinese A22 snelle raketboot en een Chinese 052D jager beide geteld als één schip, terwijl het verschil tussen een boot van 220 ton en een gevechtsschip met 7.000 ton oppervlakte toch aanzienlijk is.6

Het gemiddeld Amerikaans schip is ook veel groter dan Chinese schepen. Zo heeft de Amerikaanse vloot een waterverplaatsing van 4.6 miljoen ton water, terwijl de Chinezen niet meer dan 1.8 miljoen ton water verplaatsen.

Ook op het gebied van offensieve raketten - zoals luchtdoel- en anti-scheepsraketten en land-aanvalskruisraketten – kan de Amerikaanse vloot over 12.000 en de Chinese vloot over 5.200 raketten beschikken.

Op het gebied van vliegtuigen die van vliegkampschepen opereren, is de kloof zelfs groter. De Verenigde Staten hebben een bijna twintigvoudig voordeel in vaste vleugelvliegtuigen die van schepen opereren. Momenteel beschikken de Chinezen over twee vliegkampschepen. Naar verwachting zal dit aantal echter tot vier gestegen zijn in 2030.7

Er moet echter niet vergeten worden dat de Chinese marine slechts een deel is van de maritieme macht van China. Zo is de Chinese kustwacht de grootste van de wereld met meer schepen dan de regionale buren tezamen: namelijk 225 schepen van gezamenlijk meer dan 500 ton die op zee kunnen opereren en 1.050 schepen die de kustwateren bevaren.

Daarnaast is er de sinds 2015 bestaande maritieme militia die over 84 grote schepen beschikt, voorzien van waterkanonnen en externe hekken om te spuiten en te rammen.

Hoewel de Verenigde Staten momenteel dus over krachtiger en zwaarder bewapende zeestrijdkrachten beschikt, wijzen de trends er op dat er op marinegebied uiteindelijk pariteit gaat ontstaan. Zo liet China in totaal 400.000 ton aan marineschepen van stapel lopen tussen 2015 en 2017. Dat is tweemaal de productie van de Verenigde Staten in dezelfde periode.8  China heeft in allerlei zaken geïnvesteerd: van op land geplaatste anti-schipraketten tot onderzeeboten en moderne maritieme patrouille- en gevechtsvliegtuigen.

Voor operaties over lange afstand zijn er nog tekortkomingen. Bevoorradingsschepen zijn schaars en de luchtverdediging en maritieme luchtondersteuning van de vloot is nog vrij zwak. Echter zal de voorgenomen modernisering van de vloot ook de situatie op deze gebieden verbeteren.

China aanvaardt het internationaal zeerecht niet als oplossing voor de bestaande geschillen in de Zuid-Chinese Zee

Voor marine-operaties over lange afstand dient de zogenaamde parelketting-strategie. In dit kader heeft China militaire samenwerking geïnitieerd middels havens en maritieme infrastructuur in Pakistan, Sri Lanka, Bangladesh, Myanmar en Djibouti in Afrika. Hier speelt ook de ontwikkeling van een maritieme tak van de Chinese nieuwe Zijderoute een belangrijke rol.9

Eilanden
De meest publieke aandacht krijgen de Chinese opgespoten kunstmatige eilanden in de Zuid-Chinese Zee. Deze eilanden liepen voorheen bij vloed onder. Ze kunnen daarom op grond van het internationale zeerecht niet als volwaardige eilanden worden aangemerkt. China aanvaardt echter het internationaal zeerecht niet als oplossing voor de bestaande geschillen in de Zuid-Chinese Zee. Behalve China omringen ook Maleisië, Brunei, Singapore, Vietnam, de Filippijnen en Taiwan de Zuid-Chinese Zee. Ook deze landen hebben verschillende claims op de in totaal zevenduizend eilanden en riffen.

Maritieme claims van onder andere China in de Zuid-Chinese Zee. ©Wikicommons
Maritieme claims van onder andere China in de Zuid-Chinese Zee. ©Wikicommons

Als onderdeel van het ‘Freedom of Navigation Programme’ laten de Verenigde Staten herhaaldelijk marineschepen binnen twaalf mijl van de kunstmatige eilanden varen. Ook bondgenoten van de Verenigde Staten varen geregeld door de Zuid-Chinese Zee en de Straat van Taiwan om te laten zien dat deze zeegebieden, ondanks Chinese claims, nog steeds internationale wateren zijn. Het Amerikaanse programma keert zich tegen wat het beschouwt als excessieve Chinese claims op de oceanen en het luchtruim.

De Zuid-Chinese Zee is, volgens een website die geassocieerd wordt met het Chinese Volksleger, één van de zes oorlogsgebieden van Chinese generaals. Een conflict in de Zuid-Chinese Zee kan een risico veroorzaken voor meer dan 5.000 miljard dollar aan jaarlijks passerende handel. De Zuid-Chinese Zee functioneert immers als de flessenhals voor de wereldwijde handelsroutes. Het gaat hier om ongeveer 100.000 schepen per jaar.

Een ander conflict betreft de vijf minuscule Japanse Senkaku (Diaoyu)-eilanden in de Oost-Chinese Zee. Peking vaart regelmatig met ‘onderzoeksschepen’ rondom deze eilanden. Het betreft hier patrouilleschepen van de Chinese kustwacht die veelal wit geschilderd en lichtbewapend zijn.

Een gewapend conflict tussen China en de Verenigde Staten is niet waarschijnlijk. Echter suggereren de verhoogde retoriek evenals incidenten in de Zuid- en Oost-Chinese Zee dat de relatie zeer kan verslechteren.

Chinese mariniers op bezoek bij een Amerikaanse delegatie in Japan in 2000. ©Wikicommons
Chinese mariniers op bezoek bij een Amerikaanse delegatie in Japan in 2000. ©Wikicommons

Positie en rol van de Verenigde Staten
De Amerikaanse regering omschrijft China inmiddels dan ook officieel als haar belangrijkste rivaal op de lange termijn.
10  Ze wil de komende jaren zelf veel meer investeren in hoogwaardige militaire technologiën als drones, robots en cyberwapens, in de hoop het oude, overweldigende overwicht te herwinnen.

De Verenigde Staten hadden reeds eerder in 2010 aangekondigd hun militaire zwaartepunt naar Azië te verleggen. De Verenigde Staten wilde zich als ‘Pacific Power’ profileren om China ‘in te dammen’ en tevens om militaire relaties met Japan, Zuid-Korea, en de Filippijnen te onderhouden. Nieuw zijn de Amerikaanse relaties met Vietnam en Indonesië.

De regio
De rappe groei van de Chinese defensiebestedingen jaagt veel landen in de regio angst aan. Zij zien zich genoodzaakt ook hun strijdkrachten te versterken. Zo heeft Japan op zijn begroting al geld gereserveerd voor de aanschaf van kruisraketten die het kan afvuren met zijn moderne F35-straaljagers en die doelen ver in China zullen kunnen raken. Australië heeft voor de komende tien jaar de grootste militaire opbouw aangekondigd die het land ooit in vredestijd heeft ondernomen. En in Zuid-Korea is, vooral door de dreiging vanuit het door Beijng gesteunde Noord-Korea, zelfs discussie over de vraag of het land eigen kernwapens moet ontwikkelen. De afloop van de besprekingen tussen de Verenigde Staten en Noord-Korea zullen hierbij een belangrijke rol spelen.

De Amerikaanse militaire relatie met Japan, die berust op een alliantie, is het meest betrouwbaar. Inmiddels beschikt Japan, zonder dat er veel ruchtbaarheid aan is gegeven, over een van de grootste, meest geavanceerde en professioneel bemande marines in de wereld.11  Sinds 2014 is bovendien ‘overzeese collectieve zelfverdediging’ mogelijk. Dit betekent dat Japan een aangevallen land te hulp kan snellen.

De Verenigde Staten hebben bovendien samen met India, Australië en Japan de zogenoemde Quad-samenwerking nieuw leven ingeblazen; een regionaal diplomatiek initiatief om China in te dammen. In wisselende samenstelling houden de vier landen ook gezamenlijk militaire oefeningen, al waakt India voor al te openlijke stellingname tegen de Chinezen.

Op maritiem gebied zal China’s marine uiteindelijk gelijkwaardig zijn aan die van de Verenigde Staten

Niettemin hebben veel landen in de regio nauwe economische relaties met China. Dit terwijl ze tegelijkertijd ook op de relaties met de Verenigde Staten steunen voor hun veiligheid. De onzekerheid in de regio wordt wel verergerd door de onvoorspelbaarheid van president Trump met zijn ‘America First’-beleid. Oude bondgenoten van de Verenigde Staten, zoals Taiwan, Japan en Zuid-Korea, zijn er niet meer helemaal zeker van dat de Amerikanen hen, als het echt misgaat, te hulp zullen schieten.

Slotbeschouwing
Duidelijk is dat China een diep wantrouwen koestert tegen de (nog) grotendeels door de Amerikanen gedomineerde wereldorde. Het is ook een land dat met het Westen concurrerende internationale regels uitvaardigt en nieuwe instituties opricht. Op maritiem gebied zal China’s marine uiteindelijk gelijkwaardig zijn aan die van de Verenigde Staten.

China verkondigt gewoonlijk dat haar opkomst vreedzaam is. Xi Jinping onderstreept in zijn uitspraken altijd dat China een defensief defensiebeleid voert: “De blauwe planeet wordt door de oceanen niet in eilanden verdeeld, maar wordt door de oceanen gebonden in een samenleving met een gezamenlijke toekomst.”

Xi Jinping op bezoek bij het Amerikaanse Pentagon in 2012 ©US Department of Defense
Xi Jinping op bezoek bij het Amerikaanse Pentagon in 2012. ©US Department of Defense

Plaats voor eventuele buitenlandse interventies ontbreekt zelfs in het Chinese beleid. De Chinese ambities leiden echter wel tot regionale spanningen. Kortom, China is een eenzame grootmacht die de rest van de wereld wantrouwt, en vooral een visioen van herstel van de oude glorie koestert.

De belangrijkste vraag is nu hoe groot het risico is dat het tot een gewelddadig conflict komt. Is het denkbaar dat de Verenigde Staten en China echt slaags raken? En slepen ze dan bondgenoten mee?

Zo zouden de Chinezen een poging kunnen wagen Taiwan in te lijven, omdat ze – misschien ten onrechte – inschatten dat president Trump de Taiwanezen niet te hulp zal schieten. Of de Amerikanen zouden tot de conclusie kunnen komen dat ze de Chinezen over tien jaar niet meer de baas kunnen zijn en dat ze China daarom het beste nu kunnen aanvallen, om de meest bedreigende delen van de Chinese economie en krijgsmacht te vernietigen en Beijing weer op achterstand te zetten. De ‘onvoorspelbare’ toekomst zal het moeten uitwijzen.

  • 1Zie bijvoorbeeld het hoofdredactioneel en speciaal rapport ‘A new kind of cold war’, in The Economist, May 18th-24th 2919, resp. p. 11 en pp. 3 t.m 16
  • 2Robert D. Kaplan, The Return of Marco Polo’s World, Random House, New York, 2018, pp. 27-29
  • 3Een rapport dat zich voornamelijk op aantallen baseert is: David Lague and Benjamin Kang Lim, China's vast fleet is tipping the balance in the Pacific, Reuters, 30 April 2019
  • 4Ronald O'Rourke, Modernization: Implications for U.S. Navy Capabilities, Congressional Research Service, 1 August 2018
  • 5James Holmes,’Visualize Chinese Sea Power’, Proceedings, June 2018
  • 6Zie David Axe Follow, ‘Naval Showdown: Is China’s Navy Catching Up to America?’, The National Interest, 3 May 2019
  • 7Rick Joe, ‘Predicting the Chinese Navy of 2030’, The Diplomat, 15 February 2019
  • 8Frank Lavin, ‘The Long March of the Chinese Navy’, National Review, 26 September 2018
  • 9Michael J. Green, China’s Maritime Silk Road: Strategic and Economic Implications for the Indo-Pacific Region, CSIS, 2 April 2018
  • 10Kees Homan, ‘Trumps NDS en de terugkeer van het interstatelijk conflict’, Clingendael Magazine, 31 januari 2018
  • 11Kees Homan, ‘Japan first: Abe en het nieuwe Japanse defensiebeleid’, Clingendael Magazine, 20 maart 2019

Auteurs

Kees Homan
Veiligheidsdeskundige en Generaal-Majoor der Mariniers, b.d.