Democratische staten moeten Oekraïne maximaal steunen

Ware Moed, het nieuwe boek van Joris Voorhoeve, is gebaseerd op veertig verhalen van Oekraïense mannen en vrouwen die aan het front vechten, waaronder ook buitenlanders die als vrijwilligers meevechten. De auteur sluit af met een beschouwing over hoe de oorlog kan eindigen, met als conclusie dat democratische staten er goed aan doen Oekraïne maximaal te steunen om te voorkomen dat Rusland Oekraïne overweldigt. De feitelijke hulp aan Oekraïne is maar de helft van wat er beloofd is en komt vaak traag. Lees Voorhoeves concluderende woorden in deze voorpublicatie.

Met maximaal Oekraïne steunen bedoel ik dat tijdig, vóórdat Oekraïne dreigt de strijd te verliezen, veel meer defensiemiddelen en niet-militaire steun worden geleverd, en zo nodig ook vrijwilligersbataljons van militairen die niet in dienst van NAVO-regeringen zijn en die Oekraïne gaan helpen het tij te keren. De Franse president Emmanuel Macron had groot gelijk op 27 februari 2024 toen hij opmerkte steun op de grond niet uit te sluiten. De afwijzende reactie van de Duitse bondskanselier Olaf Scholz daarop was om verschillende redenen voorbarig. Zijn daaropvolgende besluit om samen met Macron en de Poolse premier Donald Tusk overal munitie voor Oekraïne te gaan aankopen was gelukkig veel beter.

Rechtsordelijke staten moeten kiezen: ofwel Oekraïne nu met alle macht helpen, of opvang voor tien tot twintig miljoen nieuwe vluchtelingen voorbereiden, plus dan ook zèlf de defensie op orde krijgen om de volgende fase van Ruslands revanchistische expansieoorlog te voorkomen.

Het hoofdprobleem – het intens kwaadaardige Kremlinbestel, waar zowel de Russische bevolking als Oekraïne en vele andere landen zwaar onder lijden – lijkt voorlopig niet van binnenuit hervormd te worden. De groep om Vladimir Poetin heen heeft groot belang bij machtsbehoud en voortzetting van de oorlog. De hervormingsgezinde delen van de bevolking zijn machteloos door angst. De regio’s die veel jonge mannen in de oorlog verliezen, lijken nu niet sterk genoeg een omwenteling te bewerkstelligen. Oekraïne kan misschien de Russische troepen uit de bezette gebieden wegjagen als het veel steun van westelijke landen krijgt, veel méér steun dan thans. Maar daarmee zal de bron van dit kwaad nog niet zijn verwijderd en dat is de machtsgroep van Poetin. Geen staat durft Rusland militair aan te pakken omdat het bijna zesduizend kernwapens heeft en tientallen miljoenen mensen kan doden. De westelijke staten krijgen voorts de Russische economie niet op de knieën omdat de sancties bijna overal in de wereld worden ontdoken.

De lidstaten van de EU steunen een beleid om gezamenlijk een defensieve afschrikkingsmacht te vormen duidelijk nog niet

De optimale uitkomst van deze oorlog lijkt mij dat er zó veel steun aan Oekraïne gegeven wordt dat het de bezette gebieden kan bevrijden en vanuit een sterke positie een vredesverdrag aan Moskou aanbiedt. Daarbij zou Oekraïne er eventueel zelf voor kunnen kiezen enkele door Rusland veroverde gebieden af te staan in ruil voor een deugdelijk vredesverdrag. Maar dat kan Oekraïne alleen doen als het betrouwbare, harde garanties van andere staten krijgt tegen hernieuwde Russische agressie. Het zou dan van een aantal grote NAVO-leden veiligheidsgaranties moeten krijgen. Om het gevaar van bedreiging door Russische kernwapens te ondervangen zou het van de Verenigde Staten, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk als kernmogendheden verdragsgaranties dienen te krijgen.

Omdat het beleid van individuele staten altijd onzekerheden biedt, is eigenlijk ook een garantie van de Europese Unie nodig. Een dergelijk vermogen van de EU duurt echter nog vele jaren voor het tot stand zou kunnen komen. De lidstaten van de EU steunen een beleid om gezamenlijk een defensieve afschrikkingsmacht te vormen duidelijk nog niet. Zolang dat het geval is, moet Oekraïne zich vooral op de VS verlaten. In dat licht is dus een flinke versterking van de West-Europese bijdrage op het terrein van de conventionele verdediging nodig. Anders komt de VS al direct na een confrontatie met Moskou voor de keus te staan dat het enorme risico’s moet aanvaarden voor de eigen bevolking om zijn garantie aan Oekraïne waar te kunnen maken.

Zes maatregelen
Hoe kan het doden, verjagen, verminken, verkrachten, vernietigen en voortdurend grove onwaarheden uiten door de machthebbers in Rusland worden gestopt? Niet door de witte vlag uit te steken. De beste manier om Oekraïne te helpen is door vanuit een positie van politieke en militaire kracht te onderhandelen met de door-en-door criminele vijand. Maar dan moet die uitgangspositie snel en goed worden opgebouwd. Dat vereist zes maatregelen.

Allereerst vraagt dit om een verenigd politiek front van de democratische rechtsstaten. Dat is de taak van regeringsleiders, ministers van Buitenlandse Zaken, diplomaten, adviseurs en van internationaal actieve volksvertegenwoordigers en commentatoren. Een aantal van hen wil graag snel onderhandelen voor een wapenstilstand en vredesverdrag, maar dat kan pas als de democratisch gekozen regering van Oekraïne sterk genoeg staat door veel hulp van andere democratieën. Vriendelijk toegeven aan agressieve eisen van een zwaar bewapende revanchistische dictatuur die veroveringsplannen heeft, is als het tevreden stellen van een krokodil door het hoofd van zijn prooi in zijn bek te duwen. Dit beleid van appeasement, dat in 1938-39 jegens nazi-Duitsland werd gevoerd, pakte rampzalig uit en leidde tot de Tweede Wereldoorlog. Na toegeeflijkheid zoekt een roofdier naar een grotere buit.

Hier ligt voor alle volksvertegenwoordigers, partijbesturen en commentatoren een taak om de noodzaak van een grote inhaalslag in de defensie duidelijk uit te leggen aan het nog onbezorgde deel van het electoraat dat vooral vakantieplannen maakt

Ten tweede is afschrikking van Moskou nodig op kernwapengebied zodat geen kernwapens tegen Oekraïne of West-Europese landen kunnen worden ingezet. Eensgezindheid van de VS, Frankrijk en het VK is daarvoor nodig. Het zou ook nuttig zijn als de lidstaten van de EU het spoedig eens kunnen worden over een gezamenlijke Europese afschrikkingsmacht. Dan verliezen de kernwapendreigingen van het Kremlin hun invloed op de zwakke benen van de Europeanen, en worden zij voor de VS geloofwaardiger en minder afhankelijk. Hoe dit kan worden bereikt is een apart verhaal dat buiten het bestek van dit boek valt en een nadere publicatie vereist.

Westerse landen – vooral de VS, het VK en Frankrijk – hebben in 1994 Oekraïne gedwongen de kernwapens die in dat land lagen aan Rusland te overhandigen. Dat was een kapitale fout, want Moskou had de onafhankelijkheid van Oekraïne niet kunnen schenden als het kernwapens had gehad. Die fout is nog te herstellen door Oekraïne onder de nucleaire paraplu van de NAVO te brengen. Afschrikking op niet-kernwapengebied vereist veel meer hulp aan Oekraïne dan thans. Het moet Moskou duidelijk worden gemaakt dat het in de toekomst geen gebied in Oekraïne of Europese landen om Rusland heen kan veroveren. Daarvoor is snel een grotere defensie-inspanning in Europa nodig en legering in de meest kwetsbare staten, zoals in de Baltische landen en in, of nabij, Moldavië. Hier ligt voor alle volksvertegenwoordigers, partijbesturen en commentatoren een taak om de noodzaak van een grote inhaalslag in de defensie duidelijk uit te leggen aan het nog onbezorgde deel van het electoraat dat vooral vakantieplannen maakt.

Als derde is financieel-economische isolatie van Moskou vereist door scherpere handhaving van afgesproken sancties en bestrijding van de ontduiking door de welgestelde zwarte handel. Daaronder hoort ook de inbeslagname van tegoeden en andere eigendommen van de Russische staat en van de oligarchen die het Kremlin steunen, mede om daaruit de hulp aan Oekraïne te helpen betalen. Dat vergt misschien extra wetgeving en veel (tijdrovende) rechtszaken. Men kan slechts op termijn daar succes van verwachten. De huidige sancties werken langzaam en zwak, en zijn niet voldoende omdat de onder- en bovenwereld er direct van profiteren. Van belang zijn strakke anti-witwas activiteiten van banken en onroerend-goed transacties. Het kwaad kruipt waar het niet gaan kan, vooral naar lucratieve plaatsen en belastingparadijzen.

Een vierde vereiste is zeer actieve contraspionage in eigen land in samenwerking met bondgenoten, uitwisseling van inlichtingen over verdachte activiteiten, ook om economische spionage te bestrijden. Tevens is onderzoek van onoorbare beïnvloeding van politici en opinieleiders door leningen, donaties en kostenvergoedingen voor reizen en representatie van belang.

Het eerste slachtoffer in een oorlog is meestal de waarheid

Ten vijfde zijn actieve vrije media noodzakelijk om de constante verdraaiing van de feiten en valse interpretaties te weerleggen; stimulering van vrije media, internationale media-uitzendingen in vele talen, met name Russisch, Chinees en Hindi (om een verbetering van de opstelling van India te stimuleren). Een dergelijk beleid kan zeer snel worden versterkt. Hier is een grote rol weggelegd voor journalisten, politicologen, vertalers, academici, universiteiten en diverse maatschappelijke instellingen. Men moet niet de onwaarheden die door Moskou worden uitgestort afdoen als gewone propaganda. Het woord propaganda betekent het werven van geloofsgenoten. Dat is iets heel anders dan een hybride oorlog met niet-militaire middelen.

Het eerste slachtoffer in een oorlog is meestal de waarheid. Daar kan ook meteen tegen worden opgetreden. Dat hoeft niet veel te kosten en vereist vooral alerte, kritische nieuwsgaring en weerlegging van vals nieuws. De bestrijding van vals nieuws dat dagelijks in Moskou, Teheran, en Beijing wordt verspreid naar het wereldwijde papagaaiencircuit dient te worden verbeterd door snel de onwaarheden te weerleggen. Daar ligt een grote taak voor journalisten, wetenschappelijke onderzoekers en voorlichtingsinstellingen. Ook heimelijke beïnvloeding van politici en commentatoren dient scherp te worden gevolgd en geopenbaard. Vals nieuws wordt enorm vermenigvuldigd in het tijdperk van sociale media en kunstmatige intelligentie die kwaadaardige gevolgen kunnen hebben.

Tot slot, als zesde, vergt het grote leed dat de oorlog veroorzaakt door lichamelijke en psychische trauma’s grote hulpprogramma’s. Oekraïense instellingen kunnen dat niet alleen aan. Dat geldt ook voor Russische trauma’s die verschrikkelijk zijn in de gezinnen van de ruim half miljoen doden in Rusland en de vele ernstig gewonden. Maar Rusland is moeilijk te helpen door zijn vijandige regels tegen buitenlandse hulp. Aan Oekraïense zijde zijn er nu al minstens driehonderdduizend zwaar getraumatiseerde mensen. Er is al wel medische hulp, maar de psychische komt nauwelijks op gang. Veel veteranen en hun gezinsleden alsook veel door bombardementen getroffen burgers zijn ernstig getraumatiseerd. Er moet een programma worden opgezet om de relatief schaarse Oekraïens-sprekende psychosociale zorgaanbieders te helpen die zorg uit te breiden, zo nodig door informele en vrijwillige helpers.

Beijing kan een grote politieke slag slaan als het de oorlog weet te doen eindigen, maar er ontbreekt nog een realistisch initiatief daartoe

Op 15 en 16 juni vindt een vredesoverleg in Zwitserland plaats. Die bijeenkomst is zinvol omdat de steun voor Oekraïne groot zal blijken. Maar het wegblijven van China en de landen die China heeft bewerkt om niet te gaan heeft tot gevolg dat er weinig invloed op de voortzetting van de oorlog zal zijn. China steunt Rusland omdat de Chinese leiding het Westen wil verzwakken. De oorlog komt China goed uit: het land koopt goedkope energie uit Rusland in en verkoopt veel oorlogsmateriaal.  Beijing draagt alleen prevelementen bij over vrede in het algemeen. Rusland wordt geleidelijk een vazalstaat van China en dat komt de leiding van China goed uit. Te verwachten is dat China pas werkelijk gaat bemiddelen als Rusland ernstig verzwakt is en Oekraïne een sterke positie heeft door grote steun van andere landen. China heeft tot nu toe al veel mogelijkheden om te bemiddelen laten lopen. Beijing kan een grote politieke slag slaan als het de oorlog weet te doen eindigen, maar er ontbreekt nog een realistisch initiatief daartoe.