#EP2019: Europa veranderen om Europa te versterken

In de aanloop naar de verkiezingen voor het Europees Parlement op 23 mei delen vijf Nederlandse lijsttrekkers hun visie op de Europese Unie en de plaats van Nederland binnen de EU. In deze eerste aflevering Bas Eickhout, als lijsttrekker voor GroenLinks één van de twee gekozen Spitzenkandidaten van de Europese Groene Partij (EGP).

Lange tijd leken vrede, veiligheid en internationale invloed van de EU een vanzelfsprekendheid. Terwijl het ‘einde van de geschiedenis’ werd afgekondigd na de val van de muur, werkten de Europese landen samen aan een gezamenlijke munt en een steeds hechtere Europese interne markt. Er was optimisme dat Europese waarden zoals respect voor mensenrechten, democratie, maar ook een hoog niveau van sociale bescherming en bescherming van milieu zich wereldwijd zouden verspreiden. In deze context bleven de politieke keuzes in de EU vaak verscholen achter technocratische besluiten. In het Europa waar de grote Europese politieke families van christendemocraten en sociaaldemocraten kleurloze compromissen sloten, leek het nauwelijks de moeite om bij Europese verkiezingen te gaan stemmen.

Aan deze periode is een einde gekomen. De Europese Unie staat voor ongekende uitdagingen. Het Europese aandeel in de wereldeconomie krimpt gestaag. De economie en invloed van China, India, Brazilië neemt juist toe. Rusland destabiliseert Europa met agressieve machtspolitiek en manipulatie. Onder president Trump zijn de Verenigde Staten niet langer een steunpilaar van Europese eenheid, maar actief uit op verdeeldheid binnen Europa. Naast snel veranderende geopolitieke verhoudingen, worden Europese welvaartsstaten geconfronteerd met technologische ontwikkelingen. Het internet verandert in rap tempo het functioneren van onze economie en democratie. Staten krijgen er nauwelijks grip op. Klimaatverandering bedreigt onze leefomgeving. Ook van binnenuit staat de Europese Unie sterk onder druk door de opkomst van politieke bewegingen die de kernfundamenten van de Unie, onze rechtsstaat en vrije media, niet langer respecteren. In onder andere Hongarije, Polen, Italië en Oostenrijk zitten deze bewegingen zelfs al aan de knoppen.

Dat oude zekerheden op het spel staan, zorgt voor gouden tijden voor politieke zwendelaars die beweren dat de wereld weer overzichtelijk wordt als we ons bevrijden van de beperkingen die internationale verdragen en Europese samenwerking ons opleggen. Voor complexe problemen kijken ze gewoon even de andere kant op (klimaatverandering) of presenteren ze schijnoplossingen (migratie). Er is geen beter bewijs dan Brexit om te laten zien waar deze politieke brandstichting toe leidt: een verdeelde samenleving, controleverlies en bovenal verspilling van kostbare tijd en middelen om echte problemen op te lossen.

Europese samenwerking is niet gebaat bij afbraak of krampachtig vasthouden aan de status quo

Het is des te zorgelijker dat de Europese verkiezingen dreigen te verzanden in een tweestrijd tussen anti-Europese partijen en de zittende macht die de Europese Unie verdedigt. Europese samenwerking is niet gebaat bij afbraak of krampachtig vasthouden aan de status quo. Een krachtig Europa dat klaar is voor de grote mondiale uitdagingen vereist ruimte voor democratische verschillen zonder het bestaansrecht van de EU meteen in twijfel te trekken. Het Europees Parlement is bij uitstek de plek waar politieke verschillen tussen links en rechts, tussen liberaal en conservatief en tussen een duurzame en de oude fossiele economie zichtbaar moeten worden. Het enige geloofwaardige antwoord op de anti-Europeanen is wanneer dogma’s die het Europese beleid hebben bepaald, plaatsmaken voor echte alternatieven.

GroenLinks kiest voor het breken van twee van deze dogma’s die te lang als zonder alternatieven gepresenteerd zijn. Het eerste dogma is dat de markt alles beter kan dan de overheid. Het tweede dogma is dat we onze regels voor een duurzame economie moeten voegen naar gevestigde industriële belangen.

Het eerste dogma staat in de weg voor een echt sociaal Europa. Of het nu gaat om de strijd voor een eerlijke belastingbijdrage van multinationals, om malafide bedrijven die concurreren op lonen en arbeidsvoorwaarden of Europese aanbestedingsregels in de zorg: we mogen niet langer accepteren dat sociale vooruitgang het aflegt tegen doorgeslagen marktdenken. Te veel Europese wetten en besluiten op het vlak van begrotingsbeleid, het vrije dienstenverkeer, financiële markten en internationale handel leiden tot een verzwakking in plaats van versterking van de ingebouwde sociale bescherming van nationale welvaartsstaten en de publieke sector. Het is de hoogste tijd dat de EU bewijst dat het burgers meer te bieden heeft dan een obsessie met groei van het bruto binnenlands product en het faciliteren van bedrijven.

Het tweede dogma is dat we het klimaatprobleem kunnen aanpakken met vrijblijvende maatregelen om bedrijven vooral niet tegen de haren in te strijken. Het wordt iedere dag duidelijker dat onze oude economie sneller moet veranderen om onze steden en dorpen leefbaar te houden en om ons te beschermen tegen ontwrichtende klimaatverandering. En toch zien we bij iedere poging om daadkrachtige Europese afspraken te maken voor het terugdringen van broeikasgassen, voor schone lucht, voor gezonde landbouw en voor schoner vervoer een enorme weerstand van politieke partijen die het opnemen voor belangen van gevestigde bedrijven die de transitie naar een duurzame economie zo lang mogelijk willen rekken. Bij de hervorming van het emissiehandelssysteem trok de cementlobby aan het langste eind. Bij de hervorming van het landbouwbeleid is dat de agrochemische industrie. Zelfs na het dieselschandaal werd ook de auto-industrie met fluwelen handschoen aangepakt.

Kan de EU ontsnappen aan deze logica die de afgelopen decennia de Europese instituties heeft gedomineerd? Kan het nieuwe Europees Parlement de wens van verandering in de Europese samenlevingen waarmaken? Dat is de noodzakelijke voorwaarde om Europese waarden die we te lang voor lief namen ook in deze turbulente tijden te kunnen verdedigen en uitdragen in de wereld. Daarover gaan wat mij betreft deze Europese verkiezingen.