Europa was een mak lammetje; nu wil het plots een leeuw zijn

Europese politici hebben de oorlog in Oekraïne door falend Ruslandbeleid indirect in de hand gewerkt, meent Jonathan Holslag. Volgens hem schakelt Europa nu echter over op roekeloze confrontatie. “De voorbije decennia was Europa een mak lammetje; nu wil het plots een leeuw zijn.”

De crisis in Oekraïne lijkt de tragische tol die Europa betaalt voor het niet serieus genoeg nemen van zijn eigen veiligheid. Europa heeft de voorbije dagen grotere stappen gezet dan in de laatste dertig jaar. Zo gaat Duitsland zijn leger in hoog tempo moderniseren en werden militairen alsnog uitgenodigd om hun inzichten te delen tijdens regeringsoverleg. Daarnaast rapen lidstaten alles wat ze hebben bijeen om steun naar de Oostflank te sturen. Ondertussen buitelen politici over elkaar heen om te benadrukken hoe ernstig de situatie is.

Beter laat dan nooit, maar het blijft wrang. Die politici zijn uiteraard niet verantwoordelijk voor president Poetins invasie, maar door jaren van falend Ruslandbeleid en een schromelijke verwaarlozing van de collectieve verdediging hebben zij deze oorlog minstens indirect in de hand gewerkt. Ze negeerden, minimaliseerden en censureerden risicoanalyses van hun diplomatie- en defensiestaf.

Slechts een enkeling durft dat erkennen. Zo zei Annegret Kramp-Karrenbauer, CDU-politica en voormalig Minister van Defensie van Duitsland: “Ik ben zo kwaad op onszelf voor dit historische falen. Na Georgië, de Krim en Donbas hebben we niets voorbereid dat Poetin zou hebben kunnen afschrikken.”1

Strategisch gezien is het belangrijk om vooruit te denken en voorbereid te zijn op escalatie

Uiteraard zijn die politici nu geschokt en verontwaardigd, maar men kan zich niet van de indruk ontdoen dat ze nu in enkele dagen recht proberen te trekken wat jarenlang scheefliep en het misplaatste opportunisme van weleer willen toedekken met een dikke laag sancties en stoere standpunten. Politieke schadecontrole. Een collectief mea culpa zou op zijn plaats zijn en voor mijn part staan ze desnoods een jaar salaris af aan de Oekraïense vluchtelingen als blijk van erkenning van de eigen verantwoordelijkheid.

Een bijkomende bezorgdheid is dat we van onbezonnen verzoeningspolitiek nu overschakelen op roekeloze confrontatie. Begrijp me niet verkeerd: er rest ons geen andere keuze dan confrontatie. Maar strategisch gezien is het belangrijk om vooruit te denken en voorbereid te zijn op escalatie. We moeten hiervoor niet terugdeinzen, maar klaar staan om te reageren en voorkomen dat we terechtkomen in een oncontroleerbare conflictspiraal.

Stel dat de energieprijzen blijven stijgen, hoe bereid je de bevolking voor op zo’n schok? Stel dat we wapens leveren en een Pools konvooi door Rusland wordt getroffen: hoe ga je daarmee om? Stel dat we vliegtuigen leveren aan Oekraïne en ze worden neergehaald vlak boven de Oekraïense westgrens: wat doen we? Wat als Rusland blijft dreigen met nucleaire wapens? Wat als de aanval op Kiev volledig ontspoort, of wat als onderhandelingen mislukken?

Europa heeft nog steeds het strategische brein van een lam

Ik betwijfel of de EU klaar is voor zo’n escalatiemanagement. De Europese Dienst Extern Optreden, de EDEO, heeft niet bepaald een traditie op dat vlak. In de vergaderingen van ambassadeurs, ministers of regeringsleiders worden sancties per pakket goedgekeurd, met een ruwe projectie van wat de toekomst brengen kan. Maar dat is niet voldoende. Er zijn concrete scenario’s nodig, goed inzicht in de staat van de Russische besluitvorming, de zwaktes en troeven.

In de theorie van de internationale politiek spreekt men van lammeren en leeuwen. De voorbije decennia was Europa een mak lammetje; nu wil het plots een leeuw zijn. Maar het heeft nog steeds het strategische brein van een lam. Op lange termijn kan deze crisis Europa versterken en dat is een goede zaak. Voorwaarde is wel dat we de crisis op korte termijn beheersen. “Hoe meer verantwoordelijkheid je hebt, hoe belangrijker het is dat lef vergezeld wordt door een reflectieve geest”, schreef de grote Pruisische strateeg Carl von Clausewitz, “dat men niet vervalt in een blinde uitbarsting van passie zonder vooruit te kijken."2

• 1Welingelichte Kringen, ‘Poetin is niet bang voor ons – omdat we zwak zijn geworden’, 25 februari 2022.
• 2Zie “Vom Kriege” (Over de oorlog), van Carl von Clausewitz.