Hoe de Europese democratie te wapenen tegen China

In de serie ‘Democratie onder Druk’ biedt de Clingendael Spectator een overzicht van de belangrijkste gevaren waarmee onze democratie wordt geconfronteerd. In deze slotaflevering analyseren Susanne Kamerling, May-Britt Stumbaum en Sharon De Cet1  de Chinese invloed en inmenging in Europa. Welke maatregelen kunnen onze democratieën beschermen? 

In het najaar van 2022 werd Volkskrant-journalist Marije Vlaskamp slachtoffer van ernstige bedreiging en intimidatie vanuit Chinese hoek. Zo werd onder andere uit haar naam een valse bommelding gedaan bij de Chinese ambassade in Den Haag en werd geëist dat ze een kritisch artikel over China offline zou halen. De intimidatie van Vlaskamp illustreert hoe vergaand en geavanceerd de pogingen van Chinese actoren zijn om hun invloed ver buiten China te laten gelden.

Eerder werden activisten, journalisten en onderzoekers in onder andere Nieuw-Zeeland2 , Australië,3  Canada,4  Zweden,5  Frankrijk6  en Duitsland7  al doelwit van verschillende vormen van intimidatie en buitensporige inbreuk op hun (privé)leven. Gevluchte Chinezen, Oeigoeren, Tibetanen en andere minderheden en dissidenten zijn helaas al veel langer bekend met deze methodes.

Sinds een aantal jaar staat de aanpak van ongewenste buitenlandse inmenging hoog op de agenda van de Europese Unie en vele van haar lidstaten. De coronapandemie en de oorlog in Oekraïne hebben het belang hiervan verder versterkt. Deze twee ontwikkelingen hebben de Russische en Chinese overheden hun zogeheten beïnvloedings-, inmengings- en hybride operaties namelijk doen opschalen met als doel hun nationale belangen en geopolitieke doelen met bijbehorende narratieven te bevorderen.8

Onder hybride activiteiten vallen beïnvloedingspraktijken zoals desinformatiecampagnes9 , coöptatie van politieke elites, intimidatie van dissidenten, journalisten en onderzoekers om het narratief naar eigen hand te zetten, maar bijvoorbeeld ook inmengingsoperaties zoals cyberaanvallen, economische dwang en spionage, en de inzet van georganiseerde criminele groepen en migranten om bepaalde politieke doelen te bereiken.10  China leert daarbij van methodes die Rusland al geruime tijd hanteert, en neemt deze in toenemende mate ook over.11

De beïnvloedings- en inmengingsoperaties van de Chinese Communistische Partij (CCP) in Europa dienen er vooral toe om:

1. doellanden tot stilzwijgen te dwingen over Taiwan, en zo Taipei politiek te isoleren;
2. doellanden te dwingen Chinese bedrijven toegang te geven tot hun markt (zoals eerder met Huawei in 5G-netwerken) en technologisch geavanceerde producten te exporteren naar China (de strijd met de Verenigde Staten om chiptechnologie van ASML);
3. doellanden tot stilzwijgen te manen over mensenrechtenschendingen in China – onder meer in Xinjiang, Tibet, Hong Kong, Falun Gong – en politiek dissidenten te isoleren;
4. te zorgen voor afleiding van de verantwoordelijkheid voor (de oorsprong van) het coronavirus en daaropvolgende pandemie.

Wat doet de Europese Unie?
De EU en verscheidene EU-lidstaten hebben deze operaties de afgelopen jaren onderkend als een probleem. Als gevolg hiervan hebben zij in de afgelopen jaren een hele reeks van overkoepelende en sectorspecifieke maatregelen genomen om Russische en Chinese invloed-, inmenging- en hybride operaties tegen te gaan.

In de EU-China Strategie van 2019 beschreven de Europese Commissie en de Hoge Vertegenwoordiger voor buitenlands beleid en veiligheid, Josep Borrell, de Volksrepubliek China al als “systemische rivaal” die poogt een bestuursmodel te promoten dat de antithesis is van de liberale waarden van de EU.12  Sindsdien groeit bij beleidsmakers en politici het bewustzijn dat er politieke prioriteit moet worden gegeven aan het tegengaan en verhinderen van Chinese beïnvloedingsoperaties in Europa en elders.13  De noodzaak om hybride dreigingen aan te pakken wordt ook onderkend in het in 2022 opgestelde Strategisch Kompas van de EU.14  Die aanpak gaat uit van vier actielijnen: “act, secure, invest and partner.”15  Onderdeel van het Strategisch Kompas is een te ontwikkelen EU Hybride Toolbox die bestaat uit alle civiele en militaire middelen die de EU tot haar beschikking heeft om counterhybride campagnes uit te voeren. 16  Als overkoepelend raamwerk dient het deze eerdere mechanismes, maatregelen en instrumenten samen te brengen.17

Om specifiek desinformatie tegen te gaan als onderdeel van hybride dreigingen is in 2022 in EU-verband politieke overeenstemming bereikt over twee wetgevende initiatieven: De Digital Services Act (DSA) en de Digital Markets Act (DMA). Deze initiatieven moeten zorgen voor grotere transparantie en verantwoordingsplicht van digitale platformen en betere toegang tot data voor onderzoeksdoeleinden.18

Met het oog op de Russische invloed in EU-lidstaten en de landen van het Oostelijk Partnerschap19  richtte de Europese Commissie al in 2015 de zogenaamde East StratCom Task Force op. Deze taakgroep bouwde en beheert de anti-fake news website EUvsDISINFO.20  De website publiceert inmiddels ook artikelen in het Chinees “to provide Chinese-speaking audiences with fact-based information to help raise awareness of disinformation surrounding the war in Ukraine”. EUvsDisinfo heeft een team van drie experts die speciaal zijn toegewijd aan China.21

Om economische beïnvloeding en dwang tegen te gaan heeft de Europese Commissie een gecentraliseerd screening mechanisme voor buitenlandse directe investeringen opgezet. Ook heeft de EU in 2021 een antidwanginstrument voorgesteld als reactie op Chinese vergelding tegen Litouwen vanwege het openen van een Taiwanese diplomatieke vertegenwoordiging en na het Litouwse vertrek uit het ‘16+1’-format, China’s samenwerkingsverband met zestien Centraal- en Oost-Europese landen. In maart 2023 is er in EU-verband een politiek akkoord bereikt over dit instrument.

De economische invloed van China in Europa en het ongelijke speelveld waarop Europese bedrijven zich in China bevinden hebben tot slot geleid tot het instellen van het Internationaal Aanbestedingsinstrument. Deze handelsmaatregel is in augustus 2022 ingegaan en richt zich op het stimuleren van meer wederkerigheid in economische relaties tussen de Europese markt en derde landen. Het introduceert restrictieve maatregelen voor bedrijven buiten de EU die de Europese markt op willen als er in eigen land niet dezelfde open toegang tot aanbestedingen is voor Europese bedrijven. Het moet nog blijken of dit daadwerkelijk effectief is in het openen van China’s markten voor Europese bedrijven, waar deze met name op is gericht.22

De EU poogt tevens weerbaarheid op te bouwen tegen een te grote afhankelijkheid van import uit China, specifiek in de (zekerheid van de) bevoorradingsketen van semiconductor technologie. De Europese Chips Act uit 2022 beoogt het concurrentievermogen en technologisch leiderschap van de EU op dit vlak te versterken.23

Veel van bovengenoemde instrumenten zijn echter tot nog toe onderontwikkeld of onderbenut. Maar de oorlog in Oekraïne en de veranderende aard van de relaties van de EU met Rusland en China zetten druk op de Unie om al deze instrumenten aan te scherpen, naar een hoger plan te tillen en ook daadwerkelijk (meer) in te zetten.24

In de meeste EU-lidstaten is de beleidsreactie op de toenemende Chinese invloed versnipperd

Bovendien werkt de Europese Commissie aan een Europees Democracy Action Plan om de weerbaarheid van de Europese democratie(ën) en de integriteit van verkiezingen binnen de EU te versterken. Op 13 september 2022 kondigde Commissiepresident Ursula von der Leyen deze plannen als volgt aan: “We need to better shield ourselves from malign interference. This is why we will present a Defence of Democracy package. It will bring covert foreign influence and shady funding to light. We will not allow any autocracy’s Trojan horses to attack our democracies from within.”25

Wat doen de EU-lidstaten?
Ondanks dat de Europese Unie – met instemming van de lidstaten – allerlei mechanismes, maatregelen en instrumenten heeft geïnitieerd, zijn hybride dreigingen toch vaak een nationale aangelegenheid. Lidstaten reageren op hun eigen manier en treffen uiteenlopende, vaak sectorspecifieke maatregelen.

In de meeste EU-lidstaten is de beleidsreactie op de toenemende Chinese invloed versnipperd over verschillende beleidsterreinen en sectoren. Het merendeel van de maatregelen is erop gericht kwetsbaarheden te identificeren, bewustzijn te verhogen en weerbaarheid te vergroten. Er zijn in de EU bijna geen afschrikwekkende of (potentieel) straffende maatregelen genomen om China’s beïnvloedings- en inmengingsoperaties tegen te gaan.

Opvallend genoeg hebben (kleine) landen met meer nabijheid tot Rusland zoals de Baltische staten en Scandinavische landen alsook jongere democratieën in Oost- en Centraal-Europa – zoals Tsjechië – proactiever gereageerd dan grotere en oudere democratieën in Europa. Zij zijn door hun historische relatie en ervaring met (inmenging uit) Rusland veel alerter als het gaat om buitenlandse invloeden en inmenging in hun binnenlandse aangelegenheden, ook als het gaat om de recentere invloed van China.

Deze landen hebben op proactievere wijze desinformatie en andere activiteiten aangepakt die gekoppeld konden worden aan de CCP of andere Chinese staatsactoren. De aanwezigheid van politieke en intellectuele oppositie tegen totalitarisme in deze landen heeft ze weerbaarder gemaakt tegen beïnvloeding en inmenging door de CCP.26

Een uitzonderlijk geval binnen de Europese Unie is Viktor Orbans Hongarije, dat Chinese invloeden op alle terreinen toelaat – ook in strategische sectoren. Zo heeft China zijn invloed in Hongaarse academische omgevingen, denktanks en media vergroot met het oprichten van het ‘Cooperation between China and Central and Eastern European Countries Institute’ in Boedapest, het versterken van haar netwerk met zogeheten Confuciusinstituten (die onderwijs in de Chinese taal en cultuur stimuleren), het verwerven van de grootste privéuniversiteit in het land (Budapest Metropolitan University) en zelfs het aankopen van lokale mediaplatformen.

Wat doet Nederland?
Er kan een onderscheid worden gemaakt in reacties, ontwikkelingen en tegenmaatregelen op het gebied van handel en investeringen, media en desinformatie, politiek en elites, en onderzoek en onderwijs. 

Op het terrein van handel en investeringen is in Nederland in 2020 de Uitvoeringswet screeningsbevordering buitenlandse investeringen aangenomen.27  Op 1 juni 2023 trad ook de Wet Veiligheidstoets investeringen, fusies en overnames (Wet Vifo) in werking, die risico’s voor de nationale veiligheid die het gevolg zijn van acquisities en fusies beoogt te beheersen.28  Daarnaast zijn er sectorspecifieke investeringstoetsen voor bijvoorbeeld de telecommunicatiesector en energiesector, en naar verwachting dit jaar ook voor de defensie-industrie.

Op het terrein van media en informatie heeft de Nederlandse overheid vorig jaar een rijksbrede strategie tegen desinformatie aangenomen. Deze strategie is gericht op bewustwording en het versterken van het publieke debat.

De Nederlandse overheid heeft wat betreft politiek en elites in 2019 preventief wetgeving aangenomen om buitenlandse politieke donaties te reguleren. Daarnaast hebben sinds medio 2021 zeker acht gemeenten op eigen initiatief hun banden met China doorgesneden, net als de provincies Utrecht en Noord-Holland.29

Het grootste deel van de tegenmaatregelen op het gebied van onderzoek en onderwijs zijn preventief van aard, en vooral gericht op bewustwording en het verhogen van weerbaarheid. Opeenvolgende jaarverslagen van de AIVD alsook de Chinanotitie van het Kabinet “Nederland-China: een nieuwe balans” uit 2019 riepen op tot meer bewustzijn en voorzichtigheid in kennissamenwerkingen met China. De Nederlandse overheid heeft in 2022 een nationale leidraad voor kennisveiligheid – genaamd ‘Veilig Internationaal Samenwerken’ – opgesteld voor academische en onderzoekssamenwerking met China en andere landen. Ook is een Rijksbreed Loket Kennisveiligheid ingericht, waar kennisinstellingen terecht kunnen met vragen.

In opdracht van de overheid is daarnaast aanvullend een checklist voor samenwerking met Chinese universiteiten en andere onderzoeksinstituten opgesteld. Nederlandse hoger onderwijsinstellingen hebben op dat vlak ook zelf maatregelen genomen, zoals het opzeggen van de banden met Hanban – de moederorganisatie van Confucius Instituten – en het aannemen van medewerkers kennisveiligheid.30

Daarnaast hebben hybride dreigingen een plaats gekregen in de Veiligheidsstrategie voor het Koninkrijk der Nederlanden die in april is gepresenteerd, en wordt er gewerkt aan een Rijksbreed Responskader (RBRK) statelijke dreigingen met als doel snel en eensgezind te kunnen reageren of optreden tegen kwaadwillende statelijke actoren, waaronder Rusland en China.

Het effect van de maatregelen
De Europese Unie en haar lidstaten hebben de afgelopen jaren in hoog tempo diverse maatregelen en instrumenten ontwikkeld en uitgebreid om hun democratische systemen, open samenlevingen en normen en waarden te beschermen tegen buitenlandse beïnvloeding en inmenging – vooral (maar niet uitsluitend) van Rusland en China.

In de meeste landen zijn de maatregelen echter versnipperd en gericht op bepaalde sectoren. Veelal ontbreken een maatschappijbrede benadering en overheidsbrede aanpak, die juist cruciaal zijn om hybride dreigingen effectief aan te pakken. De weerbaarheid in de Europese samenlevingen moet over de gehele linie worden vergroot, en overheden moeten als geheel optreden om hybride activiteiten en dreigingen aan te pakken. Nederland is hierin al een eind op weg, net als de Baltische staten en Scandinavische landen, maar sommige andere Europese landen – bijvoorbeeld in Zuid- en Oost-Europa – zeker niet.

De meeste Europese landen focussen daarbij op preventieve (bewustwording en weerbaarheid) en reactieve (richtlijnen, strategieën, toetsen) maatregelen, en veel minder op wettelijke en bestraffende maatregelen (zoals rechtsvervolging). Laatstgenoemde maatregelen worden meer toegepast door de Verenigde Staten en landen zoals Taiwan, Australië en Nieuw-Zeeland, die geografisch dichter bij China liggen en dus al langer en intensiever met China’s invloed en inmenging te maken hebben.

De Europese Unie en haar lidstaten zouden juridische actie ook meer moeten overwegen om Europese burgers, inclusief de Chinese diaspora, te beschermen tegen onder andere intimidatie en bedreiging. Dit speelt voornamelijk onder Oeigoeren, Tibetanen en politieke dissidenten. Er moet gezocht worden naar nieuwe manieren om de kracht van democratie te gebruiken om deze te beschermen.

Meer transparantie en openheid zijn hierbij van belang, evenals het versterken van democratische narratieven en werkwijzen binnen de EU. Mediaplatformen zouden onafhankelijk moeten kunnen (blijven) rapporteren over eventuele propaganda, economische en politieke druk, en het maatschappelijk middenveld zou gesteund moeten worden om desinformatie aan de kaak te stellen.

De EU en haar lidstaten zouden meer aan naming and shaming moeten doen ter afschrikking

De EU en haar lidstaten moeten daarnaast ferm reageren op economische spionage. Ze zouden meer aan naming and shaming moeten doen ter afschrikking. Ook zou diefstal van technologie en bedrijfsgeheimen vaker wettelijk vervolgd moeten worden.

De informatiesamenleving is drastisch en ingrijpend veranderd. De EU en haar lidstaten zouden onafhankelijke journalistiek en onafhankelijk onderzoek financieel mogelijk moeten maken en media en kennisinstellingen (meer) moeten informeren over Chinese en Russische tactieken. Daarnaast is het van belang om bewustzijn onder een breed publiek te creëren, onder andere door in te zetten op (digitale) mediageletterdheid van de oude en nieuwe generaties.

Ook zou de Europese Unie openbaar beschikbare ‘incident-trackers’ moeten opzetten om (ernstige) incidenten van beïnvloeding en inmenging op verschillende terreinen (zoals in media, onderwijs en onderzoek, politiek, et cetera) te monitoren. Dit helpt een gezamenlijk beeld te krijgen en bewustwording te vergroten. Daarnaast zou de EU onderzoek moeten coördineren naar de CCP- en andere beïnvloedingsnetwerken binnen de Unie om systematisch en structureel de ontwikkelingen te monitoren om de risico’s te kunnen inschatten.

Een solidariteitsbeginsel zou helpen om elkaars rode lijnen te onderkennen

Verder zou er een soort solidariteitsbeginsel moeten komen voor buitenlandse inmenging, waarin lidstaten elkaar via de EU openlijk zouden moeten steunen in hun aanpak. De ASML-casus toont het belang hiervan aan. Omdat deze casus zo specifiek is voor Nederland viel daar lastig steun van andere lidstaten voor te krijgen. Een standpunt op EU-niveau was hierdoor niet haalbaar, en leidde ertoe dat Nederland hierin alleen tegenover China kwam te staan. Andere lidstaten hebben weer zo hun eigen cases en kwetsbaarheden. Een solidariteitsbeginsel zou helpen om elkaars rode lijnen te onderkennen en de EU een algemene positie te laten innemen; als blok sta je immers sterker dan als individueel land – zeker tegenover een grootmacht als China.

Tot slot zou de EU best practices en geleerde lessen moeten uitwisselen met partners en gelijkgestemden wereldwijd, en moeten leren van degenen die al veel langer en intensiever met China’s beïnvloeding en inmenging te maken hebben, met name in de regio zelf. Alleen dan kunnen de Europese Unie en haar lidstaten hun strategie over China op een effectieve manier heroverwegen en aanpassen.

• 1Susanne Kamerling is Associate Fellow bij het Institute of Security and Global Affairs (ISGA) van de Universiteit Leiden. May-Britt Stumbaum is Project Team Lead ‘Asian Security’ bij de Bundeswehr Universität Munich. Sharon Decet is China onderzoeker en Cyber Threat Intelligence (CTI) adviseur bij QuoIntelligence. Kamerling en Stumbaum waren teamleiders, senior onderzoekers en co-auteurs van de #APRAN en ECPF studies over Chinese invloed en inmenging voor de Europese Unie tussen 2019 en 2022, waaraan Decet als junior onderzoeker en expert heeft bijgedragen.
• 2Matt Nippert,‘Police fail to crack case of burgled China scholar Anne-Marie Brady’, NZ Herald, 12 februari 2019.
• 3Charlie Campbell, ‘The Curious Case of the Australian Activist Arrested for Threatening to Blow Up China’s Embassy in London’, Time, 15 augustus 2022.
• 4Twee Canadezen keerden recentelijk terug naar Canada, nadat ze drie jaar in China vastgezeten hadden. Hun opsluiting wordt beschouwd als vergeldingsactie voor de arrestatie van tech executive Meng Wanzhou, zie:  Nick Boisvert, ‘Canadians Michael Spavor and Michael Kovrig, detained in China almost 3 years, now on plane home’, CBC News, 25 september 2021. Recent heeft Ottowa besloten een Chinese topdiplomaat uit te zetten vanwege intimidatie van een wetgever, zie: Michel Comte, ‘Canada expels Chinese diplomat over alleged intimidation plan’, Hong Kong Free Press, 9 mei 2023. Daarop heeft China besloten de Canadese consul in Shanghai persona non grata te verklaren. Canadees Minister-President Trudeau staat onder druk een hardere positie aan te nemen ten opzichte van Beijing omdat de afgelopen maanden bekend is geworden dat China heeft geprobeerd Canada’s verkiezingen in 2019 en 2021 te beïnvloeden. Zie: Ismail Shakil, ‘Canada must be on guard against Chinese election interference, Trudeau says’, Reuters, 22 februari 2023.
• 5De Chinese ambassade in Zweden heeft naar verluidt een Zweedse freelance journalist bedreigd, zie: ‘Sweden: Chinese embassy threatens Swedish journalist’, The International Federation of Journalists (IFJ), 15 april 2021. In een nog ernstiger geval is Gui Minhai, een Zweeds burger en Hong Kongs’ dissident, ontvoerd in de context van de Hong Kongse ‘Causeway Bay Books’ verdwijningen in 2018. Zie: Tom Phillips, ‘Sweden condemns China’s ‘brutal’ detention of bookseller Gui Minhai’, The Guardian, 6 februari 2018. Hij zit nog steeds vast en is veroordeeld voor 10 jaar op aanklachten van het illegaal aanleveren van overzeese inlichtingen. De uitgever stond er om bekend kritische boeken te publiceren over de Communistische Partij en Xi Jinping.
• 6‘Huawei sues French researcher for stating that the company has ties to Chinese state’, Alliance for Securing Democracy, 19 november 2019. In juli 2022 trok Huawei de aanklachten in de rechtszaak rondom laster tegen de Franse onderzoeker onverwacht terug.
• 7‘Threat of Lawsuit Shows China 'Losing The Battle' in Propaganda War Over Xinjiang: Adrian Zenz’, RFA, 8 november 2019.
• 8Uit de recente AIVD en MIVD jaarverslagen blijkt dat China stijgt in de ranken als het om economische veiligheid en spionagepraktijken gaat, die als ‘structureel en omvangrijk’ worden gekarakteriseerd. Ook benoemt de AIVD China als grootste bedreiging van de kennisveiligheid in haar jaarverslag van 2023. Hybride dreigingen beïnvloeden en exploiteren de kwetsbaarheden in samenlevingen om rivalen en tegenstanders schade te berokkenen die net onder de drempel van openlijke agressie vallen. Het gaat vaak om een mix van dwingende en subversieve activiteiten met conventionele en onconventionele methoden die op een gecoördineerde manier worden gebruikt in verschillende domeinen, en waar een strategische intentie achter zit.
• 9Zoals de uitgebreide campagnes door Rusland in Frankrijk die in juni openbaar zijn gemaakt, waaronder ook het Franse Ministerie van Buitenlandse Zaken doelwit was. Zie: https://www.hln.be/buitenland/frankrijk-ontdekt-grote-russische-desinformatiecampagne-imitatie-van-belangrijke-nieuwsmerken~a2fe589c/
• 10Dit laatste vooral in Europese context: het meest schrijnende recente geval is Wit-Rusland, dat bewust de grenzen opende naar de EU, om Brussel en Europese hoofdsteden onder druk te zetten.
• 11Chinese Influence Operations: A Machiavellian Moment, IRSEM, Oktober 2021.
• 12EU-China Strategic Outlook: Commission and HR/VP contribution to the European Council, European Commission, 12 maart 2019.
• 13Gebaseerd op het EU beleidsframework counterhybride dreigingen uit 2016 en Joint Communication uit 2018 zet de EU in op vier actielijnen: omgevingsbewustzijn, weerbaarheid, responsacties en samenwerking. Bij de Europese Dienst voor Extern optreden (EDEO) is in 2018 al een ‘Hybrid Fusion Cell’ opgezet voor onderzoek en analyse, alsook in samenwerking met de NAVO is het ‘European Centre of Excellence for Countering Hybrid Threats (Hybrid CoE)’ sinds 2017 in Finland actief. Ook wordt gewerkt aan het boosten van de inlichtingencapaciteit met het ‘EU Single Intelligence and Analysis Capacity (SIAC)’ framework.
• 14Het document constateert dat hybride dreigingen groeiende zijn in schaal en bereik en dat vooral Rusland en China hybride tactieken hanteren. De vier actielijnen uit 2018 komen hierin terug als: ‘act, secure, invest and partner’
• 15Finale versie EU Strategisch Kompas, Council of the European Union, 21 maart 2022.
• 16Zie ook: Kenneth Lasoen, Realising the EU Hybrid Toolbox, Clingendael Policy Brief, december 2022.
• 17Zoals de ‘Cyber Diplomacy Toolbox’, het cybersanctie regime, het ontwikkelen van de ‘EU Space Strategy’ voor veiligheid en defensie en de ‘Foreign Information Manipulation and Interference (FIMI) toolbox’, en de ‘EU Code of Practice on Disinformation’ en ‘Rapid Alert System’ die deel waren van het  ‘Action Plan Against Disinformation’ uit 2018.
• 18Ze kunnen leiden tot grote boetes voor tech giganten, maar er is ook kritiek op het gebrek aan rechten voor individuele gebruikers, handhaving en moderatie van online inhoud. De Britse equivalent van de DSA en DMA, de ‘Online Safety Bill’, is ook onder vuur komen te liggen om haar potentieel de vrijheid van meningsuiting te beperken.
• 19Het Oostelijk Partnerschap is een samenwerkingsverband van de Europese Unie met Armenië, Azerbeidzjan, Georgië, Moldavië, Oekraïne en Belarus.
• 20Zie: EUvsDISINFO.
• 21Alice Tidey, ‘EU anti-fake news agency starts debunking in Chinese’, Euronews, 2 mei 2022.
• 22Simon Lester, ‘The EU’s New International Procurement Instrument and its Impact on China’, China Trade Monitor, 18 juli 2022.
• 23Frankrijk verwelkomt in dit kader de Taiwanese accuproducent ProLogium om een miljardenfabriek neer te zetten in het noordwesten van het land, en het eveneens Taiwanese TSMC is voornemens miljarden te steken in het bouwen van een chipfabriek in Duitsland.
• 24Constantine Atlamazoglou en Jason C. Moyer, ‘A Strategic Compass : The European Union expands its toolbox’, Wilson Center, 1 juni 2022.
• 25European Democracy Action Plan: making EU democracies stronger, European Commission, 3 december 2022. Ook het Europese Parlement riep in maart 2022 in een resolutie op om de Unie te beschermen met “specifieke sancties gerelateerd aan buitenlandse inmenging en desinformatie campagnes”, en bestempelde Rusland en China als de ergste overtreders. De democratische actieplannen worden naar verwacht deze zomer aangenomen als follow-up op de aanbevelingen uit de Conferentie over de Toekomst van Europa; een serie van pan-Europese debatten met burgers tussen april 2020 en mei 2021. Er wordt ook een Commissiegroep opgericht die zich zal richten op een nieuwe impuls voor de Europese democratie.
• 26Dit is bijvoorbeeld zichtbaar in Tsjechië, waar het maatschappelijk middenveldorganisaties – zoals Sinopsis, ChinfluenCE and CHOICE – heel actief zijn in het rapporteren over deze zaken. Tjechische Vice-President van de EC en Eurocommissaris voor Waarden en Transparantie Vệra Jourová is dan ook belast met het ‘Defence for Democracy’ pakket, waar het democratisch actieplan deel van uitmaakt. Sommige landen eisen meer transparantie en verantwoording van China (Zweden, Tsjechië, Frankrijk, Duitsland), terwijl anderen nog op een keerpunt staan (Italië).
• 27Als gevolg van de Europese Verordening uit 2019 op dit vlak.
• 28Het gaat dan om ondernemingen die bepaalde kritieke activiteiten verrichten - de zgn. ‘vitale aanbieders’, beheerders van een bedrijfscampussen of ondernemingen die actief zijn op het gebied van sensitieve technologie.
• 29Mark Lievesse Adriaanse, ‘Ontkoppeling’ tussen China en het Westen ook lokaal: Nederlandse gemeenten beindigen hun banden met Chinese zustersteden’, NRC, 7 mei, 2023.
• 30Zoals uiteengezet in het rapport ‘Update: Hoger onderwijs- en onderzoekssamenwerking tussen Nederland en China’ en ‘Towards Sustainable Europe-China Collaboration in Higher Education and Research’ door d’Hooghe en Lammertink, LeidenAsiaCentre. Zie in de laatstgenoemde ook maatregelen in andere Europese landen. Overigens heeft Taiwan in 2021 een project gelanceerd om Taiwan Centers for Learning Mandarin (TCLMs) op te richten met als doel om de lacunes die de Confucius Instituten achterlaten te vullen en Chinese taal en beschaving vanuit een democratisch oogpunt te laten zien. Er zijn in 2023 43 TCLMs, waarvan de meeste in de VS, en 10 in Europa.