IDFA-tips 2023: Grenzeloze ambitie

Ook dit jaar spreken filmmakers op het International Documentary Film Festival Amsterdam (IDFA) zich weer uit over het leed dat gepaard gaat met conflicten om fysieke grenzen. Tegelijkertijd beargumenteren sommige dat er wel degelijk grenzen moeten worden afgesproken, zij het in morele of juridische zin, bijvoorbeeld als het gaat om het klimaat of kapitalisme. IDFA biedt de makers een platform voor debat en alle ruimte om hun profetische visie de vrije loop te laten. Als kijktips voor het komende festival van 8 t/m 19 november raadt de Clingendael Spectator vier films aan waarin opvattingen over grenzen ter discussie staan.

Ik geloof dat alles beter was geweest als we ook echt naar hen hadden geluisterd

In de aanloop naar IDFA 2023 uitte artistiek directeur Orwa Nyrabia zijn verdriet en frustratie over het geweld in Gaza. “Ons festival geeft ruimte aan filmmakers om ons te vertellen hoe zij de wereld zien en wat voor toekomst zij voor ogen hebben”, aldus de Syrische filmmaker, nu vijf jaar in dienst bij IDFA, tijdens de persconferentie.1 “Ik geloof dat alles beter was geweest als we ook echt naar hen hadden geluisterd. Ze vertellen ons al jaren dat dit eraan zit te komen.”

1) The Driven Ones

Grenzen lijken alleen symbolische waarde te hebben voor de vijf studenten internationaal strategisch management die regisseur Piet Baumgartner volgt in zijn documentaire The Driven Ones. Van hun eerste stappen in het streng betonnen trappenhuis van de Zwitserse topuniversiteit van Sankt Gallen tot het trotseren van de hoogste drempels in het bedrijfsleven; ‘think global’ blijft de gezamenlijke mantra van deze aspirant-CEO’s.

Voor Baumgartner is het lastig bijbenen. Zo krijgt hij geen toestemming om Tobias op zijn werk te filmen, omdat geheimhouding cruciaal is voor diens baan als consultant. “Het vertrouwen van de cliënt is het belangrijkste kapitaal wat we hebben”, legt Tobias uit met een gespannen blik. Even ongrijpbaar blijft het werk van David, die goud in handen zegt te hebben met een nog vaag omlijnde startup: “Het is volkomen normaal om je idee te verkopen voordat het ontwikkeld is.”

De vijf lijken er volledig van overtuigd dat de private sector, ondanks het gesloten karakter, meer maatschappelijke invloed heeft dan de politiek, “waar alleen wat stapels akten van links naar rechts worden geschoven”. Toch vangt Baumgartner tussen de regels door op hoe ze worstelen met een cultuur waarin je ware gevoelens even discreet moeten blijven als je zakelijke praktijken. En waarin afkomst en sekse bepalender zijn voor succes dan men doet voorkomen.

Kaartverkoop en meer informatie: IDFA 2023 | The Driven Ones

2) Breaking Social

Hoe landsgrenzen misbruikt worden om de gefortuneerden van deze aardbol te faciliteren is het onderzoeksgebied van Sarah Chayes. De Amerikaanse journalist is een van de hoofdfiguren van Breaking Social, de documentaire die een beeld schetst van corruptie in de 21e eeuw. Als verslaggever in Afghanistan raakte ze gefascineerd door omkoping en ging ze ook andere corrupte regimes bestuderen. Daarbij ontdekte ze tot haar eigen verbazing een patroon, een systeem van onderlinge afhankelijkheid dat ook in westerse landen gebruikt wordt voor eigen gewin.

Als voorbeeld gaat de documentaire in op het werk van journalist Daphne Caruana Galizia, die vermoord werd nadat zij het corrupte netwerk onthulde achter de regering van EU-lidstaat Malta. Ze berichtte onder meer over de handel in ‘gouden paspoorten’, waarmee belastingplicht omzeild kan worden. Voormalig Cambridge Analytica-medewerker Sven Hughes legt de strategie bloot van bedrijven die complexe, ondoordringbare netwerken creëren rondom belastingontduiking, waardoor juridische stappen bemoeilijkt worden.

“Het product dat zij verkopen is de verdeeldheid die wij allemaal ervaren”, zegt journalist Peter S. Goodman over deze internationale bedrijven, die zich verzamelen op Park Avenue in zijn woonplaats New York. Dat dit verdeelde gevoel leidt tot verenigd verzet illustreert de documentaire met praktijkvoorbeelden uit Chili en de Verenigde Staten. De hoop dat de rechtschapenheid van de mens ons zal redden wordt gedeeld door schrijver Rutger Bregman, die zijn rol in de documentaire zal toelichten tijdens een speciale IDFA-middag.

Kaartverkoop en meer informatie: IDFA 2023 | Breaking Social
Op zondag 12 november om 13:30 uur in Carré is er een speciale vertoning van de film gevolgd door een gesprek met Rutger Bregman en regisseur Fredrik Gertten in het kader van VPRO Extra.

3) Nightwatchers

Het dorp Montgenèvre aan de Frans-Italiaanse grens is het toneel van de documentaire Nightwatchers. Overdag lijkt het een vredig skiparadijs, maar ’s nachts patrouilleert de politie er naar groepjes vluchtelingen die ongezien de gevaarlijke overtocht wagen van Italië naar Frankrijk. De vrijwillige artsen van Artsen zonder Grenzen voelen zich geroepen om zich te mengen in dit kat-en-muisspel. “Als de rechten van de vluchtelingen zouden worden gerespecteerd, dan zouden we hier niet zijn”, legt een van hen uit. Frankrijk is bij wet verplicht de vluchtelingen op te vangen, maar in de praktijk blijken ook hier ‘pushbacks’ aan de orde van de dag.

Om te voorkomen dat ze teruggestuurd worden, zoeken de vluchtelingen steeds hogere en gladdere bergpaden om over te steken, met risico op bevriezing en andere ongelukken. De vele hotels in het dorp trekken op last van de politie hun handen terug; personeel dat een helpende hand biedt, wordt ontslagen. In het donker ontwikkelen de vrijwillige artsen een subtiele vorm van communicatie met de vluchtelingen om hen niet af te schrikken. Geruisloos bereiken ze samen een asfaltweg, totdat er opeens autolichten opduiken. Is het hulp of grenspolitie? Nightwatchers brengt het op bloedstollende wijze in beeld vanuit het perspectief van de vluchtelingenwerkers.

Kaartverkoop en meer informatie: IDFA 2023 | Nightwatchers

4) The Border Crossed Us

De documentaire The Border Crossed Us kiest juist het perspectief van de grenspolitie. Rechercheur Manuel Casas, hoofdcommissaris Ramon Gonzalez en agent Mayra Garza patrouilleren aan de Rio Grande, de rivier die ooit tot Mexico behoorde maar nu de grens met de Verenigde Staten markeert. Elke dag steken weer 8000 illegale migranten die grens over. Gonzalez omschrijft ze als “een oneindig product”, de ultieme smokkelwaar, aantrekkelijker dan drugs. “Drugs kan nog vernietigd worden, maar deze mensen worden telkens teruggestuurd en elke keer betalen ze weer opnieuw voor de overtocht.”

Het werk van de grenspolitie levert spectaculaire beelden op van bodycams, dashcams, drones en wildcamera’s langs vermeende sluiproutes. We zien auto-ongelukken na zenuwslopende achtervolgingen en invallen bij de leiders die de mensensmokkelaars aansturen. De verstilde, desolate soundtrack laat echter een minder enerverend gevoel achter en benadrukt eerder de verslagenheid die de agenten zo vaak overvalt. Is dit het allemaal waard, vragen ze zich dagelijks af. En komt er nog een einde aan nu de vluchtelingen niet alleen meer uit Mexico komen, maar ook steeds verder uit Latijns-Amerika. De Nederlands-Puerto-Ricaanse regisseur Loretta van der Horst schetst zo een wereld die niet makkelijk meer onder te verdelen is in ‘good guys’ en ‘bad guys’.

Kaartverkoop en meer informatie: IDFA 2023 | The Border Crossed Us

• 1Zie: IDFA 2023 persconferentie.