Meer geld naar Defensie? Eerst de zaken op orde

De top van Defensie trad begin april bij wijze van uitzondering in de openbaarheid omdat er fors meer geld bij zou moeten om de krijgsmacht overeind te houden. Volgens militair-historicus Christ Klep hebben extra investeringen weinig zin zolang Defensie zijn zaken niet op orde heeft.

Zeker, het was een bijzonder vraaggesprek. Begin april schoven de vier operationele commandanten van de Nederlandse krijgsmacht aan voor een gezamenlijk Trouw-interview.1  “Mannen van de werkvloer”, benadrukte Trouw, en dus in hun dagelijkse kloffie.

Voor één keer wensten de commandanten collectief de alarmbel te luiden. Vice-admiraal Rob Kramer, Commandant Zeestrijdkrachten, schetste bijvoorbeeld een uiterst somber beeld: van de 22 marineschepen ligt de helft binnen.

Bozige krijgsmachtcommandanten zagen we in het verleden wel vaker

De Nederlandse krijgsmacht is internationaal een klaploper en daar schamen de commandanten zich voor. De Commandant Landstrijdkrachten, luitenant-generaal Martin Wijnen, trok zelfs de parallel met dat kleine Gallische dorpje dat zich onkwetsbaar achtte.

Strikt inhoudelijk misschien geen gelukkige beeldspraak (operationeel gezien domineerden Asterix en zijn buddiesimmers het gevechtsveld), maar de boodschap was duidelijk. “Wij zijn als leden van een voetbalvereniging die geen contributie betalen”, vervolgde Wijnen, “en ook nog eens geen bardienst doen”.

Een staaltje hete krokodillentranen? Bozige krijgsmachtcommandanten zagen we in het verleden wel vaker, zelfs binnen de doorgaans toch nette politiek-militaire verhoudingen in Nederland.

In 1994 bijvoorbeeld hing Chef Defensiestaf Arie van der Vlis zijn generaalspet aan de wilgen vanwege een nieuwe ronde bezuinigingen op Defensie. Commandant der Strijdkrachten (tot medio april) Rob Bauer zag zo’n stap niet zitten: “Ik denk dat mijn aftreden slechts een rimpeling in de vijver zou zijn.”

Wat vragen de vier commandanten eigenlijk? In essentie dat Nederland gaat voldoen aan de NAVO-bestedingsnorm van 2 procent. Ons land bungelt nu met 1,4 procent in de onderste helft van de NAVO-ranglijst. Dus moet er minstens vier miljard euro bij. De Defensievisie 2035 spreekt zelfs over 17 miljard euro aan langetermijninvesteringen.2  Een stevige boodschappenlijst dus.

Laten we die boodschappenlijst eens deconstrueren. Om te beginnen met de werving van personeel. In het Trouw-interview moeten de vier commandanten erkennen dat die blijft tegenvallen, al helemaal waar het gaat om vrouwen en burgers met een migratieachtergrond.

Op 11 april wees admiraal Bauer bij Buitenhof op een nuchter feit: het gemiddelde opleidingsniveau van jongeren stijgt snel.3  Prima voor het vullen van officiersfuncties, maar de vijver voor soldaten en matrozen loopt gestaag leeg. Méér geld alleen lost dit structurele probleem niet op.

Het kostte de Rekenkamer de grootst mogelijke moeite om alle relevante informatie boven water te krijgen

Met dóórgravende overheidscollega’s heb je geen andere vijanden meer nodig. (Zoiets heet tegenwoordig een ‘Omtzigtje.’) Twee weken na het interview in Trouw kwam de Algemene Rekenkamer met een snoeihard rapport: Uit het vizier.4  De rekenmeesters-des-rijks concludeerden dat géén van de recente grote bezuinigingsprojecten (het afstoten van gevechtstanks, transporthelikopters en mijnenjagers) was geslaagd.

Klapstuk was nog wel de geschrapte verhuizing van de marinierskazerne naar Vlissingen. Daar was uiteindelijk een kleine één miljard euro meer mee gemoeid dan in 2012 aan de Tweede Kamer was verteld. Snoeihard? “Ik probeer hyperbolen altijd te vermijden”, sprak president van de Rekenkamer Arno Visser, “maar dit keer kon ik er niet omheen”.5

Een andere vaststelling in het rapport Uit het vizier was wellicht nóg verontrustender. Het kostte de Rekenkamer de grootst mogelijke moeite om alle relevante informatie boven water te krijgen. (Zoiets heet tegenwoordig een ‘Ruttetje.’) De archieven van het ministerie waren niet op orde. Over de bezuinigingsprojecten werd de Tweede Kamer slechts summier geïnformeerd.

Opnieuw Arno Visser: “Ja, dit hebben we nog nooit op deze manier meegemaakt. Informatie was niet te vinden, overzichten ontbraken. Dit is niet zozeer een Rekenkamer-probleem, het is een Defensie-probleem. De Rekenkamer kon slechts met de grootste moeite zijn wettelijke taak uitvoeren.”5

Net als bij de F-35, zullen de vier nieuwe onderzeeboten decennialang het defensiebudget helpen opvreten

In haar reactie op het rapport weet demissionair minister van Defensie Ank Bijleveld de financiële hiaten aan “een ander prijspeil en een hogere duurzaamheidsopgave”.6  De Algemene Rekenkamer mepte die bal keihard terug over het departementale net: nee, niet reguliere prijsbijstellingen waren de oorzaak, maar slechte besluitvorming en een te lage inschatting van de benodigde investeringsbedragen (denk aan de verkoop van gevechtstanks, om ze daarna deels weer terug te leasen van de Duitsers).

Dat belooft wat. In het Trouw-interview klaagde Commandant Luchtstrijdkrachten luitenant-generaal Dennis Luyt over het kleine aantal F-35-gevechtsvliegtuigen. Maar dit heeft de Koninklijke Luchtmacht deels aan zichzelf te danken, door ruim twintig jaar geleden in de continuing soap rond dit toestel te stappen. Net als bij de F-35, zullen de vier nieuwe onderzeeboten decennialang het defensiebudget helpen opvreten.

Kortom: een té klein defensiebudget is één ding, extra geld goed managen is een andere tak van sport. Mijn advies zou zijn om Defensie éérst zijn begrotings- en planningszaken volledig op orde te laten brengen. Inclusief de bijbehorende transparantie en informatievoorziening. Punt. Zonder deze basis hebben extra investeringen weinig zin. Dan verdwijnen de euro’s in nieuwe bodemloze projectputten en niet-efficiënt management. En publiceert de Algemene Rekenkamer over een paar jaar het vervolgrapport Uit het vizier – deel II.

• 1Wendelmoet Boersema en Bart Zuidervaart, ‘Geef ons geld, zeggen deze topmannen van Defensie: “Wij zijn de klaplopers van de NAVO”’, Trouw, 2 april 2021.
• 2Zie: Ministerie van Defensie, Defensievisie 2035: Vechten voor een veilige toekomst, 15 oktober 2020.
• 3Zie hier het fragment met admiraal Rob Bauer uit de aflevering van Buitenhof op 11 april 2021.
• 4Algemene Rekenkamer, Uit het Vizier, 13 april 2021.
• 5 a b Wendelmoet Boersema en Bart Zuidervaart, ‘Algemene Rekenkamer over mislukte bezuinigingen bij de krijgsmacht: “Het is ontluisterend”’, Trouw, 13 april 2021.
• 6‘Bestuurlijke reactie concept rapport “Uit het vizier”’, 26 maart 2021, Reactie minister van Defensie op het rapport Uit het vizier | Brief | Algemene Rekenkamer. Voor een reactie van de Hoofddirecteur Financiën en Control Defensie zie: Jessica Bode, ‘”Bezuinigingen wel gehaald”’, Defensiekrant 14 (16 april 2021), ‘Bezuinigingen wél gehaald’ | 02 | Defensiekrant.