Zelensky schittert, maar zijn biograaf niet

De Oekraïense president Volodymyr Zelensky staat nu op het toppunt van zijn populariteit, maar dat heeft meer te maken met zijn bewonderenswaardige inzet en gevoel voor pr sinds de Russische invasie dan met het succes van de door hem aangekondigde transformatie van de Oekraïense politieke cultuur. Dat blijkt uit de recent verschenen biografie Zelensky: De biografie die volgens Clingendael-onderzoeker Hugo Klijn helaas leest als een onsamenhangende haastklus.

Het verhaal is inmiddels bekend. Een acteur speelt in de populaire televisieserie Dienaar van het Volk een geschiedenisleraar die het onverhoeds schopt tot president van Oekraïne. Deze acteur besluit vervolgens de politieke partij Dienaar van het Volk (SN) op te richten en schopt het onverhoeds tot president van Oekraïne.

Volodymyr Zelensky, die net zomin als zijn televisiepersonage Vasyl Holoborodko over enige politieke ervaring of een verkiezingsprogramma beschikte, versloeg in 2019 de zittende president van Oekraïne, Petro Porosjenko. Deze doorgewinterde politicus en oligarch verloor de presidentsverkiezingen met een flinke marge: 73 tegenover 24 procent.

Dit zegt iets over het wisselvallige karakter van het Oekraïense politieke bestel. Sinds de onafhankelijkheid van het land in 1991 heeft vooralsnog slechts één president, de controversiële Leonid Koetsjma, een tweede termijn weten te bemachtigen.

De verwachtingen ten aanzien van president Zelensky waren torenhoog. Zo beloofde hij tijdens de verkiezingscampagne een einde te maken aan de wijdverspreide corruptie in Oekraïne en aan het voortslepende conflict met Rusland. Hij loste deze beloftes echter niet in en Zelensky’s kansen op herverkiezing namen zienderogen af.

En toen viel Rusland op 24 februari jongstleden Oekraïne binnen en werd alles anders. Zo’n drie maanden later is het nog steeds de vraag wat het Kremlin bezield heeft deze oorlog te ontketenen, maar president Vladimir Poetin heeft Zelensky in ieder geval een podium verschaft waarop de gewezen acteur en showbizzman – zij het noodgedwongen – schittert als nooit tevoren.

De geïsoleerde Poetin steekt zijn cynische betogen af tegenover gedrilde jaknikkers en de inspirerende Zelensky loopt al vloggend in een legergroen shirt door Kiev en spreekt parlementen toe via videolinks; het contrast kan haast niet groter zijn. Door het moeizame verloop van de oorlog voor Rusland en het heldhaftige verzet van de Oekraïners heeft opperbevelhebber Zelensky nu de wind in de zeilen – ondanks de ongewisse uitkomst van het conflict, de aanzienlijke eigen verliezen en de enorme oorlogsschade die wordt aangericht.

Zelensky zonder schmink
Een uitgelezen moment om met een biografie van Zelensky te komen, moet de Oekraïense journalist Serhi Roedenko – die eerder boeken over Oekraïense politici publiceerde – hebben gedacht. ‘Zelensky zonder schmink’ gaf hij het boek als titel mee, door zijn Nederlandse vertalers kortweg, en te stellig, tot Zelensky: De biografie gedoopt. Die stelligheid is echter voorbarig, want het is te verwachten – en zeker ook te hopen – dat er meer en betere biografieën van Zelensky zullen verschijnen, aangezien dit boek een onsamenhangende haastklus is geworden.

In zijn voorwoord schrijft Roedenko nog dat hij niet moraliserend, vooringenomen of manipulatief wil zijn (altijd fijn om te weten) en zich enkel aan de feiten zal houden. Dat dit voornemen te ambitieus was, blijkt al snel; de schrijver geeft zich over aan eigen speculaties en laat dikwijls partijdige zegslieden uitgebreid aan het woord, zonder deze passages van commentaar te voorzien.

Het begint al met de opzet van het boek. Roedenko heeft zijn verhaal opgeknipt in 38 korte afleveringen waarin hij snapshots van Zelensky’s carrière behandelt.1  Hij houdt hierbij geen chronologische volgorde aan, wat voortdurend herhalingen met zich meebrengt. In aflevering 23 schrijft Roedenko bijvoorbeeld dat de presidentskandidaten Porosjenko en Zelensky elkaar in april 2019 troffen voor een debat in het Olympisch stadion in Kiev. Hij beschreef deze episode echter ook al uitgebreid in aflevering 3.

Dat terwijl talloze personen en gebeurtenissen regelmatig zonder enige context, of duidelijke relevantie, worden besproken. Zo laat de auteur Zelensky’s stafchef Andriy Bohdan iets zeggen tegen ene “Dmytro Hordon” zonder te vertellen wie dat is.2 Iets verderop blijkt het om een “interview” te gaan,3  later is deze Hordon een “verslaggever”,4  vervolgens een “journalist”,5  en uiteindelijk wordt hij – als voor het eerst – geïntroduceerd als een “Oekraïense journalist”.6

Verder wordt de lezer geacht direct te weten wat “het neerhalen van de Oekraïense Boeing” in Iran in 2020 inhield. Het ging hier om een passagiersvlucht die in januari 2020, tijdens een periode van oplopende spanningen tussen Iran en de Verenigde Staten, vlak na vertrek uit Teheran per abuis door de Iraanse Revolutionaire Garde werd neergeschoten. Hierbij kwamen 176 mensen om het leven, maar dat moet de lezer zelf maar opzoeken.

Zouden daarnaast begrippen als het “Normandy Format” en de “Trilateral Contact Group” (vanwaar overigens die Engelse formuleringen?) niet enige uitleg behoeven? Dit Frans-Duits-Oekraïens-Russische vredesoverleg en het gerelateerde consultatiemechanisme inzake het conflict in het oosten van Oekraïne hebben immers een belangrijke binnenlandspolitieke rol gespeeld.

Merkwaardige observaties, slordigheden en tegenstellingen
Het boek wemelt bovendien van de merkwaardige observaties en tegenstellingen. De auteur claimt dat Zelensky “al lang geleden” had besloten zich verkiesbaar te stellen,7  terwijl een teamlid weet te verzekeren dat Zelensky dit besluit pas op oudejaarsavond 2018 nam.8  Hoe zit het nu?

Roedenko behandelt ook het beruchte telefoongesprek tussen de Amerikaanse president Donald Trump en Zelensky van juli 2019. Tijdens dit gesprek drong Trump aan op een onderzoek naar de Oekraïense zakenbelangen van Joe Bidens zoon Hunter, wat uiteindelijk zou leiden tot de eerste afzettingsprocedure tegen de Amerikaanse president. Roedenko stelt dat geen van beiden “had verwacht dat de inhoud van hun gesprek zou leiden tot een groot schandaal in de Verenigde Staten”.9

Roedenko toont in ieder geval aan dat het met de komst van Zelensky niet gedaan was met vriendjespolitiek

Nee, tijdens dat gesprek konden de presidenten inderdaad niet bevroeden dat de inhoud ervan in het kader van een onderzoek naar Trumps handelen op straat zou komen te liggen. Ook voor Zelensky, die overigens vooraf niet werd geïnformeerd over openbaarmaking, was dit een pijnlijke aangelegenheid vanwege zijn kruiperige opstelling en opmerkingen die er blijk van gaven dat ook bij hem Montesquieu niet op het nachtkastje ligt (“[…] the next prosecutor general will be 100% my person”).10

Daarnaast staan er slordige fouten in het boek. Zo was niet Leonid Koetsjma de eerste Oekraïense president11  maar die andere Leonid (Kravtsjoek). En de toenmalige speciale VS-vertegenwoordiger voor Oekraïne heet toch echt Kurt Volker, en niet “Kurt Walker”.12

De vertalers – verantwoordelijk voor de verklarende voetnoten – delen in de malaise door Austen Chamberlain als Britse premier op te voeren13  terwijl deze oudere halfbroer van de latere premier Neville gedurende de jaren 20 van de vorige eeuw de Britse minister van Buitenlandse Zaken was.

Een gemiste kans
Al deze – en nog veel meer – onvolkomenheden maken het lezen van dit boek een worsteling. Wat valt er wel uit te destilleren?

Roedenko toont in ieder geval aan dat het met de komst van Zelensky niet gedaan was met vriendjespolitiek. Dit blijkt uit de lijst van benoemingen uit de kringen van Studio Kvartal 95, het televisieproductiebedrijf waarvan Zelensky artistiek directeur was.14  Ondanks de aankondigingen van een nieuwe, schone politiek raakten volksvertegenwoordigers van de snel gegroeide partij Dienaar van het Volk, dat de vervroegde parlementsverkiezingen van juli 2019 had gewonnen, al spoedig verwikkeld in allerlei corruptieschandalen.15

Ook volgde Zelensky de traditie om zijn voorgangers het leven zuur te maken; hij opende tientallen strafzaken tegen voormalig president Porosjenko.16  Daarnaast komen de banden van Zelensky met de naar Israël uitgeweken oligarch Ihor Kolomojsky weliswaar ter sprake, maar de auteur licht dit verder niet toe. Enige vorm van onderzoeksjournalistiek ten aanzien van deze en vele andere kwesties had een veel interessanter boek opgeleverd.

Roedenko is haastig te werk gegaan. Zo bevat het uitgebreide namenregister aan het eind geen paginaverwijzingen en ontbreekt bijvoorbeeld iemand als Vladimir Poetin. Ook de drie vertalers hebben niet de tijd genomen (of gekregen) om hun tekst te (laten) redigeren, wat veel moeilijk te volgen zinnen oplevert. Bij een anglicisme als “[…] een man die zonder duidelijke support en zonder landelijke partij […]"17  vraag je je zelfs af of er wel uit het Oekraïens is vertaald.

Een gemiste kans, deze eerste biografie van Zelensky die in maar liefst zestien landen verschijnt. Een dergelijk boek kan overigens pas geschreven worden als we meer weten over de uitkomst van de oorlog en het verdere verloop van de politieke loopbaan van de nog jonge president. Hij staat nu op het toppunt van zijn populariteit, maar dat heeft zoals gezegd meer te maken met zijn bewonderenswaardige inzet en gevoel voor public relations dan met het succes van zijn hervormingsbeleid of het transformeren van de Oekraïense politieke cultuur. Bovendien wacht succesvolle oorlogsleiders niet altijd het zoet van de herverkiezing; zelfs Winston Churchill werd in juli 1945 door het Britse electoraat weggestuurd.

Kortom, een volgende biografie van Zelensky behoeft meer geduld en verdient een auteur die vaardiger, beter georganiseerd en analytischer is dan Serhi Roedenko.

• 1Serhi Roedenko, Zelensky: De biografie, Atlas Contact: Amsterdam, 2022.
• 2Serhi Roedenko, Zelensky: De biografie, Atlas Contact: Amsterdam, 2022, blz. 41.
• 3Serhi Roedenko, Zelensky: De biografie, Atlas Contact: Amsterdam, 2022, blz. 46.
• 4Serhi Roedenko, Zelensky: De biografie, Atlas Contact: Amsterdam, 2022, blz. 76.
• 5Serhi Roedenko, Zelensky: De biografie, Atlas Contact: Amsterdam, 2022, blz. 94.
• 6Serhi Roedenko, Zelensky: De biografie, Atlas Contact: Amsterdam, 2022, blz. 194.
• 7Serhi Roedenko, Zelensky: De biografie, Atlas Contact: Amsterdam, 2022, blz. 16.
• 8Serhi Roedenko, Zelensky: De biografie, Atlas Contact: Amsterdam, 2022, blz. 18.
• 9Serhi Roedenko, Zelensky: De biografie, Atlas Contact: Amsterdam, 2022, blz. 37.
• 10Zie Read the transcript of Trump's conversation with Volodymyr Zelensky - CNNPolitics
• 11Serhi Roedenko, Zelensky: De biografie, Atlas Contact: Amsterdam, 2022, blz. 102.
• 12Serhi Roedenko, Zelensky: De biografie, Atlas Contact: Amsterdam, 2022, blz. 158.
• 13Serhi Roedenko, Zelensky: De biografie, Atlas Contact: Amsterdam, 2022, blz. 179.
• 14Serhi Roedenko, Zelensky: De biografie, Atlas Contact: Amsterdam, 2022, blz. 88.
• 15Uiteindelijk zou een aantal afgevaardigden live op televisie aan een bizarre leugendetectortest worden onderworpen (apparaten die kennelijk ‘nep’ waren, maar Roedenko weidt hier – geheel in stijl – niet verder over uit).
• 16Porosjenko werd kennelijk zelfs werd beschuldigd van het in januari 2019 afgeven van de tomos die de autocefale status van de Oekraïens-Orthodoxe Kerk inluidde (pagina 133). Dit terwijl zo’n besluit natuurlijk het prerogatief is van de Eucumenisch Patriarch Bartholomeus in Istanboel, maar ook hier ontbreekt iedere toelichting.
• 17Serhi Roedenko, Zelensky: De biografie, Atlas Contact: Amsterdam, 2022, blz. 100.