Internationale Spectator 6 – 2015 (jrg. 69) – Item 15 van 16

BOEKBESPREKING

Bestaat er zoiets als Al-Qaida?

Gerben Stormbroek

Dick Berents

Al Qaida bestaat niet. Osama bin Laden en de War on Terror

Soesterberg: Uitgeverij Aspekt, 2014; 190 pp.; € 14,95;

ISBN: 978-94-615-3488-0

cover

“Wij Al-Qaida op het Arabisch schiereiland rouwen om de dood van onze prins, onze sjeik, onze leider, de asceet Aboe Nasser Bin Abdulkarim al-Wuhaysi, God hebbe genade met zijn ziel. Hij is omgekomen bij een Amerikaanse aanval waarbij ook twee andere moedjahedien om het leven zijn gekomen.” Aldus de woorden van Khaled Batarfi, een hoge commandant van Al-Qaida op het Arabisch Schiereiland (AQAS), in een video die op 16 juni jl. online werd gezet.

Vier dagen eerder hadden de Amerikanen één van de gevaarlijkste terroristenleiders ter wereld gedood tijdens een aanval met een drone. Al-Wuhaysi was geliefd bij zijn strijders: hij leek ongenaakbaar en was bescheiden. Tegelijkertijd was hij één van de grootste uitdagers van Amerika, dat hij de ‘de drager van het kruis’ noemde en volgens hem ‘geëlimineerd’ moest worden.

De dood van de Al-Qaida-leider en voormalig secretaris van Osama bin Laden, is een grote klap voor het terroristennetwerk. Niet alleen stond Al-Wuhaysi op de nominatie om Ayman al-Zawahiri op te volgen, hij was ook de leider van één van de ‘succesvolste’ afdelingen van Al-Qaida.

De tak van het terreurnetwerk op het Arabisch Schiereiland (AQAS) is naast het Al-Nusra Front in Syrië één van de weinige afdelingen van Al-Qaida dat nog terreinwinst boekt en het zat achter de schokkende aanslagen in Frankrijk op de redactie van Charlie Hebdo en een Joodse supermarkt. Daarmee was de AQAS, onder leiding van Al-Wuhaysi, een uitdager geworden van Islamitische Staat (IS). Al-Wuhaysi moest niets hebben van IS, het opstandige broertje dat inmiddels groter is gegroeid en machtiger is geworden dan de moeder aller terreurbewegingen waaruit hij is geboren: Al-Qaida.

Of er ook daadwerkelijk zoiets bestaat als Al-Qaida is lang niet voor iedereen vanzelfsprekend. Historicus Dick Berents betwijfelt het in ieder geval. “Iedereen weet dat er aanslagen zijn gepleegd in de naam van Al Qaida en er bestaan inderdaad organisaties die zich zo noemen, maar er is geen wereldomspannend netwerk van vele duizenden terroristen dat centraal geleid wordt en dat een bedreiging vormt voor de westerse beschaving.” Aldus het begin van de boekbeschrijving van Uitgeverij Aspekt over Berents boek Al Qaida bestaat niet: Osama bin Laden en de War on Terror.

IS is het opstandige broertje dat inmiddels groter is gegroeid en machtiger is geworden dan de moeder aller terreurbewegingen waaruit hij is geboren: Al-Qaida

Wellicht provocerend, zeker uitdagend

Alleen al de titel nodigt uit tot lezen: duidelijk, stellig, wellicht provocerend, maar zeker uitdagend. Vanwege de aanslagen in Frankrijk, de dood van Al-Wuhaysi en de ‘gebruikelijke’ dreiging van IS, kan het boek van Berents interessant zijn voor mensen die nieuwsgierig zijn naar het jihadisme in zijn algemeenheid en Al-Qaida in het bijzonder. Het boek leest prettig en makkelijk weg, maar dat komt dan ook omdat het geschreven is voor de geïnteresseerde leek en niet voor de ‘vakidioot’. Dat is daarmee ook de grootste valkuil van het werk.

De argumentatie in het boek is soms dun. Zo beweert Berents dat de aanval op de USS Cole in 2000 het werk was van Soedan en niet aan Al-Qaida kan worden toegeschreven. Dat Soedan in 2007 is veroordeeld voor het betalen van een schadevergoeding aan de slachtoffers voor het faciliteren van de zelfmoordaanval, betekent niet dat Soedan ook achter de daadwerkelijke aanslag zat. Dat waren namelijk wel degelijk terroristen van Al-Qaida. Ook heeft hij twijfels over een belangrijke kroongetuige, Jamal al-Fadl.

Berents komt echter met veel veronderstellingen die hij niet goed weet te onderbouwen. Een zwak punt daarin is verder dat er, al dan niet bewust, voor is gekozen geen voet- of eindnoten te gebruiken. Zeker bij een oproep tot debat, is een goed notenapparaat van belang. Enkel een bibliografie volstaat dan niet, zeker omdat het daarmee bijna ondoenlijk is beweringen te controleren.

Verder gaat Berents voorbij aan het feit dat Al-Qaida een complexe beweging is, die evenals zoveel andere bewegingen in de loop der tijd evolueert. Bijvoorbeeld door de dood van leiders. Hier gaat Berents in zijn boek aan voorbij. Mede vanwege die complexiteit is het ook voor Amerikaanse beleidsmakers ingewikkeld een goede strategie tegen Al-Qaida op te tuigen.

Al-Qaida gedecentraliseerd

Zo is Al-Qaida, vooral sinds de dood van Bin Laden, gedecentraliseerd. Lokale jihadistische bewegingen als al-Shabaab (Somalië) en al-Nusra (Syrië) sloten zich onder Al-Zawahiri bij Al-Qaida aan. Verder werd AQAS de sterkste afdeling en Al-Wuhaysi de beoogde troonopvolger van Al-Zawahiri. Juist door decentralisatie na de dood van Bin Laden kon het terreurnetwerk zich goed aanpassen en inspelen op lokale conflicten. Je zou Al-Qaida daarmee kunnen vergelijken met een grootgrutter met franchisenemers. Dat betekent echter niet dat Al-Qaida niet bestaat en dat er geen centrale leiding is rond Al-Zawahiri. Het bewijs in het boek tegen het bestaan van Al-Qaida is dan ook dun te noemen.

Daarmee is Al Qaida bestaat niet veel meer een algemeen verhaal over de achtergronden van het jihadisme, ’911’ en de Oorlog tegen het Terrorisme. Vooral de hoofdstukken die daarop ingaan zijn informerend en zeker voor de geïnteresseerde leek interessant, maar ze onderbouwen de stellige titel van het boek niet en zijn daarmee bijna overbodig.

Verder moet helaas gewezen worden op wat slordigheden. Zo wordt de Afghaanse Noordelijke Alliantie op pagina 125 ook de Noordelijke Coalitie genoemd en staat op pagina 138 een foto van Saddam Hoessein als Iraanse dictator, terwijl hij toch echt de scepter zwaaide over Irak. Om het maar niet te hebben over het gebrek aan steun van de Sovjet-Unie (!) in 2003 voor de Amerikaanse inval in Irak. Ook is op de rug en de kaft van het boek ‘Al-Qaida’ op twee manieren gespeld.

Ook zouden sommige zinsneden als “In onze verbeelding kunnen we de samenzweerders met een rode roos achter het oor op de bloemenmarkt zien lopen” eerder thuishoren in een streekroman. Maar goed, dat is wellicht persoonlijke smaak. Al met al is het een leuk boek om te lezen, maar dwaalt het teveel af van de stellingname dat Al-Qaida niet bestaat en wordt die stelling onvoldoende onderbouwd. Verder werken de slordigheden erg afleidend en helpt dat in combinatie met de afwezigheid van een notenapparaat niet mee om het boek serieus te nemen en dat is jammer.