Back to archive
Author(s):
Challenging world views by our team of spectators

Hoop voor 2023: eerherstel trans-Atlantisch bondgenootschap

20 Dec 2022 - 15:52

Even zag het er heel donker uit voor de trans-Atlantische betrekkingen. Het waren de dagen van Donald Trump, die als een dolle olifant door de westerse porseleinkast denderde. Bondskanselier Angela Merkel in een Beierse biertent deed verzuchten dat Duitsland en Europa er alleen voor stonden; dat we niet langer meer konden rekenen op het partnerschap met Amerika.

Het waren de dagen waarin de Franse president Emmanuel Macron de NAVO opeens ‘hersendood’ verklaarde, en – mede in reactie op Trumps America First – strategische autonomie voor Europa bepleitte. Europa zou voortaan zelfvoorzienend en zelfverdedigend moeten worden op het vlak van defensie- en industriebeleid.

Het waren de dagen dat in opiniepeilingen, met name in Frankrijk en Duitsland, het nooit helemaal verdwenen anti-amerikanisme weer uitbundig aan de oppervlakte kwam. Met name door de jonge millennial-generatie werd Amerika als een grotere bedreiging voor de wereldvrede gezien dan Xi Jinpings China of Vladimir Poetins Rusland. Voor sommigen in Europa kwam ‘madman Trump’ goed uit. Hij leverde het momentum om Europa en de Verenigde Staten verder uit elkaar te laten drijven.   

In Nederland willen we anti-Amerikaanse sentimenten in Europese landen nog wel eens onderschatten. Ik kom in Duitsland collega-experts tegen die de Oekraïne-oorlog een anti-Russische ‘Angelsaksische oorlog’ noemen. In een recent boek van een groot denker uit de Duitse sociaaldemocratie, Klaus von Dohnanyi, wordt Amerika weggezet als een oorlogszuchtig land met een geheel ander waardenpatroon dan het Europese. De Verenigde Staten zouden bij wijze van spreken nooit in aanmerking komen voor een EU-lidmaatschap: So wie die USA ihre Werte leben und wie sie sich selbst verstehen, könnte die EU sie als Mitglied gar nicht aufnehmen!1  Konrad Adenauers Euro-Atlantische Westbindung is nooit 100 procent vanzelfsprekend in Duitsland.

Mijn hoop voor 2023 is dat Europa ontwaakt uit haar wensdromen over strategische autonomie zonder Amerikaans leiderschap

Inmiddels weten we sinds de oorlog in Oekraïne hoe het werkelijk zit met Amerika en Europa. Hoezo Europese strategische autonomie? Zonder Washington was Kiev Russisch geweest. Europeanen waren mentaal noch militair klaar voor deze Russische agressie, en dat zal nog wel een generatie duren, zo valt te vrezen. Zoals de Finse premier Sanna Marin onlangs openhartig opmerkte: “Zonder Amerika stelt Europa nog altijd weinig voor op militair en geopolitiek vlak.”2

Mijn hoop voor 2023 is dan ook dat Europa geopolitiek nog realistischer wordt, en ontwaakt uit haar wensdromen over strategische autonomie zonder Amerikaans leiderschap. De Russische uitdaging is nog maar een voorproefje – een sideshow – voor de echte uitdaging voor het Westen in de 21e eeuw: de hegemoniale opmars van China.

Die maakt dat we juist moeten investeren in de Europees-Amerikaanse relatie. En dat we ons helemaal geen grote handelsconflicten met de Verenigde Staten kunnen veroorloven, maar in plaats daarvan moeten komen tot slimme burden sharing. Dus inderdaad serieus werk maken van de Europese Zeitenwende, de paradigmatische omslag in het geopolitieke denken en strategisch handelen. Niet tegen Amerika, maar ter ontlasting van Amerika.

Ik hoor te weinig Europese leiders de Verenigde Staten bedanken voor hun enorme inspanningen ter ondersteuning van Oekraïne. Ik hoor te veel Europeanen Amerika in hetzelfde rijtje ‘tegenvoetende uitdagingen’ noemen als China en Rusland, alsof dat voor Europa vergelijkbare grootheden zouden zijn. Ik zie te veel Europeanen die opportunistisch-fatalistisch een mogelijke herverkiezing van Trump (of een andere trumpist) gebruiken om de stabiele toekomst van het trans-Atlantische bondgenootschap ter discussie te stellen. Joe Biden zou de tijdelijke uitzondering zijn van een onafwendbare Amerikaans-Europese verwijdering. Terwijl de hoop voor 2023 nu juist is dat de magie van Trump lijkt te zijn uitgewerkt. Zie de recente winst van de Democraten in de Senaatsverkiezingen in Georgia. Opnieuw een slag in het gezicht van Trump.

Daarom is er alle reden voor Europa om in 2023 veel te investeren in de eigen geopolitieke en militaire weerbaarheid. Maar wel in trans-Atlantische verbinding met Amerika, zonder wiens hulp Europa nog altijd niet zelfstandig en veilig kan voortbestaan in de geopolitieke Wild West van de 21e eeuw.

Authors

René Cuperus
Interim Chief Editor of the Clingendael Spectator