Het succes van Onze man tegen de Afghanistanmoeheid
Books & Movies Conflict and Fragility

Het succes van Onze man tegen de Afghanistanmoeheid

28 Mar 2023 - 16:26
Photo: Onze man bij de Taliban persfoto © Dennis Kersten
Back to archive

Met rond de miljoen kijkers per aflevering is de televisieserie Onze man bij de Taliban van journalist Thomas Erdbrink en regisseur Roel van Broekhoven een groot succes. De vierdelige serie (nog te zien via de NPO en gevolgd door een theatertour) maakt volgens Afghanistanvolger Jorrit Kamminga pijnlijk duidelijk dat twintig jaar westerse inmenging uiteindelijk niet meer was dan een rimpeling in de geschiedenis van Afghanistan.

Iedere aandacht voor Afghanistan is goed te midden van de heersende Afghanistanmoeheid. Een naar maar gepast woord dat ik niet zelf heb verzonnen – dat heeft volgens mij columnist Koen Koch in oktober 2001 in Trouw gedaan, notabene net een maand na de aanslagen op 11 september 2001.1

Met de terugkeer van de Taliban is die chronische moeheid in een comateuze toestand overgegaan. Het einde van de internationale missies in Afghanistan was voor politiek Den Haag zowel een zegen als een normalisatie van de situatie voor 2001. Buiten 9/11 om was er namelijk voor Nederland geen enkele historische of politieke reden om in het land actief te blijven.2

Afghanistan is niet alleen een kerkhof voor imperialistische ambities maar vooral ook een sterfbed voor buitenlandse kennis en vakbekwaamheid gebleken

Van Taliban tot Taliban
De poging van journalist Thomas Erdbrink om wat tegengif tegen die moeheid te produceren is daarom nuttig. Het is vooral fijn dat hij deze serie zonder de gebruikelijke pretenties van deskundigheid heeft gemaakt. Afghanistan is namelijk niet alleen een kerkhof voor imperialistische ambities maar vooral ook een sterfbed voor buitenlandse kennis en vakbekwaamheid gebleken.

Want als we het allemaal zo goed wisten de afgelopen twee decennia, waarom is het dan gelopen zoals het is? Twintig jaren interventie, miljarden euro’s en een torenhoge stapel westerse blauwdrukken en adviezen konden niet voorkomen dat in augustus 2021 nagenoeg eenzelfde regime aan de macht kwam dat president Bush in 2001 in luttele weken had verslagen. Het is – zoals ik eerder in de Clingendael Spectator schreef – een wrede plotwending die je alleen bij Game of Thrones verwacht.2

persfoto
Persfoto van Onze man bij de Taliban. © Dennis Kersten

De echo van 9/11
Onze man bij de Taliban begint met Erdbrinks persoonlijke reflectie op 9/11. Hij vertelt dat alles wat hij in zijn werk gedaan heeft, op een of andere manier verbonden is met wat er op die dinsdag gebeurde – wat ik ook in mijn eigen leven herken. Het is de “echo van 9/11” die – ook zonder missies en Nederlandse troepen in Afghanistan – nog steeds doorklinkt. En dat terwijl de aanslagen van 11 september 2001 heel weinig met Afghanistan zelf te maken hadden.

Daarna komt de machtsomwenteling van 2021 aan bod, tezamen met de dieptrieste evacuatie. Het is een geluksspel waarin het lot bepaalt wie het land nog op tijd kan verlaten en wie niet. Veel van Erdbrinks gesprekspartners deden destijds ook een poging om te vluchten, maar haalden het niet. Eigenlijk hadden zij nog ‘geluk’, want sommigen overleefden de vluchtpoging niet eens.

Ook bij hen die voor de camera zeggen dat ze sowieso wilden blijven, krijg je nooit de indruk dat dit welgemeend is. De indruk is eerder dat de achterblijvers proberen hun leven weer op te pakken, maar vastzitten in de eeuwenoude tragiek van Afghanistan – een politieke kooi met dezelfde bewakers als voorheen.

Tijden van verandering
In het huidige Afghanistan lijkt op het eerste gezicht weinig veranderd als je luistert naar de gesprekken die Erdbrink met Afghanen voert. Het zijn vriendelijke en openhartige mensen die hun kritiek niet onder stoelen of banken steken. Afghanen waren altijd al kritisch; als buitenlander hoorde ik het overal – vaak ingeleid door het zinnetje dat meteen bevestigt dat we altijd buitenstaanders zijn en blijven: “Mr. Jorrit, you have to understand…”

Kamminga - Onze man bij de Taliban persfoto © Dennis Kersten2
Persfoto van Onze man bij de Taliban © Dennis Kersten

Maar toch is er nu iets anders aan de hand. De verandering die in Onze man bij de Taliban doorklinkt is samen te vatten als: de veiligheid is verbeterd en de rest is verslechterd. De televisieserie maakt duidelijk wat ‘de rest’ zo allemaal omhelst: vrouwenrechten, de economie, werkgelegenheid en de positie van populaire volkscultuur – waarbij muziek, zang en dans allemaal uit het straatbeeld verdwenen zijn.

Jaloersmakend
Han Lips schreef in Het Parool dat het “jaloersmakend” was hoe makkelijk Erdbrink contact legt met de mensen in Afghanistan. Dat is inderdaad knap, maar ik ben zelf vooral jaloers op het feit dat hij recentelijk in Afghanistan is geweest. Mijn laatste reis was net voor de uitbraak van de coronapandemie, in januari en februari 2020. In een recent gesprek met Erdbrink moest ik bekennen dat hij – ondanks mijn Afghanistanervaring van ruim vijftien jaar –
momenteel meer weet over de huidige situatie in het land.

De jonge vrouw Sana verwoordt het zeer treffend: “Achter de grootste lach gaat de grootste pijn schuil.”

Dat zegt misschien iets over de grote veranderingen die zich in korte tijd hebben voltrokken. Maar wat Onze man bij de Taliban toch ook laat zien is dat het leven gewoon doorgaat. En dat heel veel paradoxaal ook juist onveranderd is gebleven, ondanks onze verwoede pogingen tot hervormingen. Twintig jaar van westerse inmenging was uiteindelijk niet meer dan een rimpeling in de geschiedenis van Afghanistan.

Komische voetnoten
Ik zal niet te veel spoilers geven; ga de serie gewoon kijken als je niet al bij de vijf procent van onze bevolking hoort die deze al gezien heeft. Wel deel ik graag kort drie momenten waarvan ik heb gesmuld tijdens het kijken. Allereerst van de geïnterviewde man in een witte Toyota Corolla vol met pluimvee die te horen krijgt: “Ga maar gauw, je kuikens worden ongeduldig.” Daarnaast van de man die moeiteloos zakken van 45 kilo op een vrachtwagen gooit en tegen Erdbrink – die dat ook probeert – zegt: “[Dat komt] omdat je nooit zwaar werk hebt gedaan.” En tot slot van de ondergedoken rechter die wel een baard wil laten groeien maar zegt dat het er bij hem niet uitziet vanwege ongelijke baardgroei.

Maar dit zijn allemaal komische voetnoten in een waargebeurd drama die ook Erdbrinks fijnzinnige en vriendelijke stijl niet kan verbergen. De jonge vrouw Sana verwoordt het zeer treffend: “Achter de grootste lach gaat de grootste pijn schuil.”

Kamminga - Onze man bij de Taliban persfoto © Dennis Kersten2
Persfoto van Onze man bij de Taliban. © Dennis Kersten

In feite interviewt Erdbrink de Afghanen niet; hij maakt een praatje met ze. Maar al die praatjes tezamen vormen een duidelijk canvas: de tragiek van oorlog, dictatuur en de machteloosheid van de gewone burgers.

Onze man bij de Taliban gaat niet over de resultaten van onze westerse bemoeienis in Afghanistan. Hoewel de desastreuze gevolgen van de Amerikaanse drone-oorlog aan bod komen, is er weinig aandacht voor de rol van het Westen. Toch zou je alle keren dat in de serie wordt gesproken over ‘de terugkeer van de Taliban’ dit kunnen vervangen door ‘het vertrek van de internationale gemeenschap’. Dat zou een andere framing geven die voor onszelf en voor ons leerproces misschien nog wel interessanter is.

Het westerse verraad
Voor dit artikel nam ik contact op met Erdbrink om hem te vragen naar zijn kijk op de westerse verantwoordelijkheid. Zijn antwoord: “Pas na het filmen kwam het bij mij binnen hoe groot het verraad is dat we de Afghanen hebben aangedaan. Nederlandse politici waren cheerleaders voor onze aanwezigheid daar. Maar nu de Verenigde Staten het land op een presenteerblaadje aan de Taliban hebben aangeboden, blijft het stil.”

Afghanistan is een eiland geworden, ver verwijderd van de rest van de wereld

Ondanks het grote publiek dat hij weet te bereiken met Onze man bij de Taliban, is de frustratie bij Erdbrink duidelijk hoorbaar: “Waar is het debat over de Afghanen die zijn omgekomen? Over de 25 voornamelijk jonge Nederlandse soldaten die zijn gestorven? Over de miljarden aan belastinggeld die zijn uitgegeven? Of is onze stilte de prijs voor onze bondgenootschappelijke solidariteit?”

Stuk voor stuk goede vragen waar voorlopig geen antwoorden op te vinden zijn. Voor politiek Den Haag is het momenteel vooral een kwestie van been there, done that.

De eindbalans
Zoals meerdere gesprekspartners in de serie bevestigen, is de toekomst van de volgende generatie in gevaar. Afghanistan is een eiland geworden, ver verwijderd van de rest van de wereld. Onze man bij de Taliban laat zien dat de geloofsovertuiging, het beleid en het bestuurlijk onvermogen van de Taliban daar een grote bijdrage aan leveren.

Maar misschien zouden wij in Nederland en het Westen vooral zelf in de spiegel moeten kijken. De heersende Afghanistanmoeheid en het gebrek aan debat komt ons wel erg goed uit bij het rampscenario dat zich momenteel in Afghanistan afspeelt. Onze enige duurzame bijdrage is voorlopig de valse hoop die wij twee decennia in Afghanistan gezaaid hebben.

Jorrit Kamminga is onafhankelijk onderzoeker en consultant. Hij werkte tussen 2005 en 2020 in Afghanistan en publiceerde in 2021 het boek ‘Je wordt bedankt, Bin Laden’ over twintig jaar Nederland in Afghanistan.

Onze man bij de Taliban: vierdelige serie van de vpro.

Door: journalist Thomas Erdbrink en regisseur Roel van Broekhoven

Uitgezonden: 22 januari tot 12 februari 2023.

Meer informatie: Onze man bij de Taliban - VPRO

De serie op NPO/uitzending gemist

Theatertour: 23 mei tot en met 2 juli 2023. Voor kaarten, zie hier.

 

Authors

Jorrit Kamminga
Researcher and consultant