Richting geven aan Europa: Dreiging en hoop

De Europese verkiezingen van 2024 vinden plaats in turbulente geopolitieke tijden. De oorlog in Oekraïne, oplaaiende conflicten in het Midden-Oosten, de Amerikaanse presidentsverkiezingen, de omgang met grootschalige migratie en klimaatverandering, en een toenemende economische en technologische concurrentiestrijd: deze ingrijpende mondiale ontwikkelingen vragen om nieuw nationaal én Europees beleid. Hoe kijken de Nederlandse politieke partijen naar deze uitdagingen, in het licht van de Europese parlementsverkiezingen van 6-9 juni?

In de Clingendael Spectator-serie ‘Richting geven aan Europa’ beantwoorden de Europese lijsttrekkers van twaalf politieke partijen1 vijf prangende vragen. Met in de eerste aflevering hun antwoorden op de vraag: Wat beschouwt u als de belangrijkste bedreigingen voor de EU en wat zijn de belangrijkste hoopgevende ontwikkelingen?

GroenLinks-PvdA: Bas Eickhout

De opkomst van extreemrechts – dat de EU van binnenuit wil hervormen (lees: verzwakken) – is heel gevaarlijk, zeker met oog op de oorlog van Rusland

Er zijn een hele hoop bedreigingen en uitdagingen waar Europa op dit moment mee te maken heeft. Ik licht er drie uit. De eerste is de agressieoorlog van Rusland in Oekraïne. Hier wordt gevochten voor vrede en democratie in de Europese Unie. Daarnaast is de opkomst van extreemrechts – dat de EU van binnenuit wil hervormen (lees: verzwakken) – heel gevaarlijk, zeker met oog op de oorlog van Rusland. Met een zwak Europa kunnen we geen vuist maken tegen dictators als Poetin, en blijven zij ongestraft hun gang gaan. Als laatste belangrijke dreiging zie ik de economische concurrentie met de VS en China. We zitten niet in een happy-clappy wereld waarin iedereen met elkaar handelt en we er zo allemaal op vooruitgaan – die gedachte is achterhaald. Deze landen zorgen ervoor dat hún industrieën de duurzame omslag maken; Europa moet zorgen dat het hierbij niet achter de feiten blijft aanlopen.

Qua positieve ontwikkelingen zie ik toch wel de gigantische opschaling en steeds sneller gaande omschakeling naar duurzame energie. De stappen die zijn gezet wat betreft de klimaattransitie hadden we vijf jaar geleden echt niet kunnen indenken. We zijn er echt nog niet, maar we hebben de afgelopen jaren al mooie stappen gezet. Ook wil ik de verkiezingswinst van de huidige Poolse coalitie als hoopgevende ontwikkeling benoemen. Het is hoopvol dat na jaren van het afbreken van de democratie en rechtsstaat er nog een meerderheid in het land is die wil strijden voor de Europese waarden.

VVD: Malik Azmani

De wereldorde verandert naar blokken van autocraten, democraten en ‘ongebonden landen’. De geopolitieke consequenties hiervan vormen de grootste bedreiging voor de EU

De wereldorde verandert naar blokken van autocraten, democraten en ‘ongebonden landen’. De geopolitieke consequenties hiervan vormen de grootste bedreiging voor de EU. Dit heeft economische, politieke en militaire gevolgen. Concreet gaat de meest acute veiligheidsdreiging uit van Vladimir Poetin. De uitkomst van de oorlog in Oekraïne is onzeker en een Russische overwinning kan betekenen dat Poetin doorstoot naar de Baltische staten. Intern staat de EU onder druk door de opkomst van extremistische en populistische partijen. Deze partijen willen Europa verzwakken. Hier knok ik tegen, want we hebben juist een sterk Europa nodig om Nederland veilig te houden.

Natuurlijk is er altijd hoop. De EU is in staat gebleken Oekraïne langdurig te steunen. Daarnaast zie je dat Europa uit zijn winterslaap ontwaakt en samen de grote problemen van onze tijd wil aanpakken. Dit ondanks de chantagepogingen van de Hongaarse premier Viktor Orbán, de vriend van Poetin.

D66: Gerben-Jan Gerbrandy

Er zijn ook dreigingen als we binnen de EU kijken, zoals interne politieke spanningen in de lidstaten en economische verschillen die zich laten zien als het gaat om effectieve groene transitie

De grootste uitdagingen voor de Europese Unie zijn tweeledig. Enerzijds zijn er de geopolitieke bedreigingen: de aanhoudende Russische agressie, de steeds assertievere houding van China en uiteraard de situatie in het Midden-Oosten. Anderzijds zijn er ook dreigingen als we binnen de EU kijken, zoals interne politieke spanningen in de lidstaten (vooral over de rechtsstaat) en economische verschillen die zich bijvoorbeeld laten zien als het gaat om effectieve groene transitie.

Tegelijkertijd zijn dit ook kansen die de EU kunnen versterken: de geopolitieke invloed vergroten, eendracht binnen de Unie creëren als het gaat om gezamenlijke belangen zoals de rule of law, democratische hervormingen doorvoeren, klimaatproblematiek aanpakken en economische groei bewerkstelligen. De EU heeft al vaker laten zien bedreigingen om te kunnen zetten in mogelijkheden. Ook hier ligt veel potentie die we als Europa beter kunnen – en moeten – benutten.

Volt: Reinier van Lanschot

Als Poetin wordt verslagen, en de EU uitbreidt en hervormt, is er weer echte vrede op ons continent

De Russische invasie van Oekraïne is een existentiële bedreiging voor het Europese project. Het gaat hier over de keuze tussen 21e-eeuwse samenwerking of 20e-eeuws imperialisme. Integratie of desintegratie. Als Poetin wordt verslagen, en de EU uitbreidt en hervormt, is er weer echte vrede op ons continent.

Radicaal-rechtse bewegingen binnen Europa delen Poetins visie en zijn handige bondgenoten voor de Russische leider. Zij spelen in op reële frustraties onder onze bevolking, zoals economische ongelijkheid, gebrek aan erkenning en verlies van controle.

Deze uitdagingen lossen we alleen op Europees niveau op en daar is groeiend begrip voor. Zo behouden we onze sociale welvaart, maken we een groene economie en betrekken we mensen weer bij de politiek. Steeds meer mensen zien het belang van Europese samenwerking en zijn van plan om te gaan stemmen in de Europese verkiezingen. Uiteindelijk is een volwaardige Europese democratie – met een eigen regering, parlement en senaat op Europees niveau, alsook met een permanent burgerberaad – de enige oplossing.

CDA: Tom Berendsen

Fundamentele waarden als vrijheid, recht en democratie – waarden waarop de EU is gebouwd – staan onder druk

Onze bestaanszekerheid staat op veel grotere schaal op het spel dan velen lijken te beseffen. In deze turbulente wereld zijn onze manier van leven, onze veiligheid en onze welvaart niet meer vanzelfsprekend. Fundamentele waarden als vrijheid, recht en democratie – waarden waarop de EU is gebouwd – staan onder druk.

De belangrijkste bedreiging is dan ook de ondermijning van de Europese samenwerking, die samenwerking die we zo hard nodig hebben. Vooral door autocratische krachten die de democratie en rechtsstaat ondermijnen, en door populistische partijen die uit de Europese Unie willen stappen of deze van binnenuit willen ‘uithollen’.

Het draagvlak voor de Europese samenwerking wordt echter ook bedreigd door technocraten, die vanuit Brussel voor ieder probleem een gedetailleerde Europese wet als oplossing zien. Ook dat ondermijnt binnen lidstaten steun voor samenwerking op Europees niveau. Wij geloven als CDA in het samen sterk staan waar het moet en elkaar de ruimte geven waar nodig.

BBB: Sander Smit

Politieke onrust gedijt goed op doorgeslagen Brusselse bemoeienis, terwijl wij ons juist nu zouden moeten wapenen tegen geopolitieke bedreigingen

De erbarmelijke staat van het Europese vestigingsklimaat, ongecontroleerde immigratie en ontmanteling van de agrarische sector vormen de belangrijkste bedreigingen voor de Europese Unie. Kortom, de doorgeschoten Green Deal en mislukt migratiebeleid. Industrieën trekken weg, de sociale samenhang staat onder hoogspanning en regionale voedselzekerheid en familiebedrijven staan op het spel. Hierdoor nemen interne conflicten toe. Politieke onrust gedijt goed op doorgeslagen Brusselse bemoeienis, terwijl wij ons juist nu zouden moeten wapenen tegen geopolitieke bedreigingen.

Hoopvolle signalen komen sinds enkele maanden uit het centrumrechtse, conservatieve midden. We zien toenadering van EVP- en ECR-fracties. Hoewel BBB nog niet in het Europees Parlement zetelt, is sinds de verkiezingsoverwinning van de partij in maart 2023 een voorzichtige koerswijziging ingezet. Enkele beknellende landbouwregels werden afgezwakt, de natuurherstelverordening ging na een BBB-Kamermotie de ijskast in en strengere immigratievoorstellen vonden meer steun. Dit biedt perspectief op een noodzakelijke fundamentele koerscorrectie binnen de Europese Unie ná een BBB-overwinning op 6 juni.

SGP: Bert-Jan Ruissen

De SGP maakt zich vooral zorgen nu we zien dat de Europese Unie zich meer en meer bezighoudt met ethische en levensbeschouwelijke zaken

De toenemende Brusselse bemoeienis zorgt voor steeds groter onbehagen. De SGP maakt zich vooral zorgen nu we zien dat de Europese Unie zich meer en meer bezighoudt met ethische en levensbeschouwelijke zaken. Zo gaan er zelfs stemmen op om abortus als een mensenrecht op te nemen in het Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie. Dat doet pijn. Het is daarom nodig dat we ons ook op Europees niveau inzetten voor bescherming van het ongeboren leven.

De SGP pleit voor grondige hervorming van de EU. Dat vraagt om een heldere afbakening van de taken van de EU en voldoende ruimte voor de lidstaten om eigen keuzes te maken. De SGP vindt dat de EU zich alleen mag bezighouden met grensoverschrijdende vraagstukken waarbij lidstaten elkaar echt nodig hebben. Bovendien moeten de lidstaten meer vrijheid krijgen om via opt-outs niet langer mee te doen aan samenwerking op bepaalde beleidsterreinen.

NSC: Dirk Gotink

De laatste jaren zien we dat de rechtsstaat in een aantal Europese landen van binnenuit ernstig wordt uitgehold

NSC staat voor goed bestuur en bestaanszekerheid. De laatste jaren zien we dat de rechtsstaat in een aantal Europese landen van binnenuit ernstig wordt uitgehold. Dit is een ernstige bedreiging, aangezien dit het fundament van onze waardengemeenschap in Europa is.

Ook als we kijken naar bestaanszekerheid ziet NSC flinke uitdagingen, bijvoorbeeld bij de energietransitie. Draagvlak voor het beleid is cruciaal en de laatste jaren is onder de Green Deal te weinig aandacht geweest voor de sociale component van de energietransitie. NSC is wel blij met de toenemende aandacht hiervoor, maar denkt dat dit nog beter kan.

SP: Gerrie Elfrink

De belangrijkste bedreigingen voor de EU zijn de groeiende sociale en economische ongelijkheid

De belangrijkste bedreigingen voor de Europese Unie zijn de groeiende sociale en economische ongelijkheid. In de EU zijn inmiddels 500 miljardairs. De rijkste 10 procent in de EU bezit meer dan de helft van het vermogen, terwijl de onderste helft 1,2 procent bezit. De rijken worden steeds rijker en worden niet eerlijk belast. Oxfam berekende dat de overheden in de EU hierdoor elk jaar 286 miljard euro mislopen door belastingontwijking. Daarnaast vormen corruptie, de klimaatcrisis, en de externe politieke druk van autoritaire regimes die de waarden van democratie en mensenrechten ondermijnen een bedreiging. 

Op het gebied van hoopgevende ontwikkelingen zien we toegenomen bewustzijn en actie die blijk geven van het potentieel voor een sociaal en rechtvaardig Europa.

CU: Anja Haga

Interne verdeeldheid en ongezonde economische afhankelijkheden maken het onnodig moeilijk voor de EU om adequaat te reageren op dreigingen

De belangrijkste bedreiging voor de Europese Unie is dat onze weerbaarheid vooralsnog te wensen overlaat. Interne verdeeldheid en ongezonde economische afhankelijkheden maken het onnodig moeilijk voor de EU om adequaat te reageren op dreigingen als Russische agressie, economische spionage door China en een onzekere relatie met de Verenigde Staten. Een circulaire economie, Europese investeringen in veiligheid en effectievere besluitvorming in het buitenlandbeleid zijn nodig om onze weerbaarheid te vergroten.

We zien gelukkig ook dat de EU en haar lidstaten snel kunnen handelen wanneer de dreiging concreet wordt. Zie de verenigde reactie op de Russische aanval op Oekraïne, en de stappen die genomen zijn om gezamenlijk werk te maken van onze veiligheid – zowel militair als economisch. Het is belangrijk dat we de komende jaren op die ingezette weg voortgaan, zodat de EU een sterke en betrouwbare partner wordt op het geopolitieke toneel, die tegelijkertijd de vrijheid heeft om effectief te reageren op bedreigingen.

FVD: Ralf Dekker

De grootste bedreiging voor de EU-lidstaten is het naderende EU-lidmaatschap van Oekraïne

De grootste bedreiging voor de EU-lidstaten is het naderende EU-lidmaatschap van Oekraïne, omdat we hierdoor nog dieper in de oorlog tussen Rusland en Oekraïne getrokken worden. FVD is tegen dit lidmaatschap.

De belangrijkste hoopgevende ontwikkeling is de opmars van partijen die nationale soevereiniteit hoog in het vaandel hebben. Hopelijk kunnen deze partijen, samen met FVD, op de rem trappen en de plannen van de EU (bijvoorbeeld de Green Deal) stoppen.

JA21: Michiel Hoogeveen

De grootste bedreiging voor de EU is de enorme economische concurrentie van andere grote handelsblokken in de wereld

Voor JA21 is de Europese Unie een economische samenwerking van soevereine staten. Daarom zeggen wij dat de EU over onze economische veiligheid moet gaan.

De grootste bedreiging voor de EU is de enorme economische concurrentie van andere grote handelsblokken in de wereld. De wereld verschuift naar een multipolaire wereldorde. Waar de EU dus meerwaarde biedt, moet het ambitieus worden ingezet. De gemeenschappelijke markt is onze geopolitieke troef en garantie van economische veiligheid. Oneerlijke handelspraktijken en meer protectionisme bedreigen onze welvaart. Daarnaast is de constante stroom aan regelgeving, zoals Corporate Sustainability Due Diligence Directive (CSDDD), maar ook de Green Deal, telkens maar weer een verzwaring van de lasten op onze bedrijven en consumenten. Hierdoor verliezen wij aan competitiviteit.

Een hoopgevende ontwikkeling is dat deregulering en competitiviteit eindelijk opgenomen zijn in de Strategische Agenda.

• 1De Clingendael Spectator heeft de lijsttrekkers van veertien politieke partijen benaderd, gebaseerd op de recente peilingen van IPSOS I&O. Twaalf lijsttrekkers hebben gereageerd: Bas Eickhout (GroenLinks-PvdA), Malik Azmani (VVD), Gerben-Jan Gerbrandy (D66), Reinier van Lanschot (Volt), Tom Berendsen (CDA), Sander Smit (BBB), Bert-Jan Ruissen (SGP), Dirk Gotink (NSC), Gerrie Elfrink (SP), Anja Haga (CU), Ralf Dekker (FVD) en Michiel Hoogeveen (JA21).