Richting geven aan Europa: Een geopolitieke Unie?

De Europese verkiezingen van 2024 vinden plaats in turbulente geopolitieke tijden. De oorlog in Oekraïne, oplaaiende conflicten in het Midden-Oosten, de Amerikaanse presidentsverkiezingen, de omgang met grootschalige migratie en klimaatverandering, en een toenemende economische en technologische concurrentiestrijd: deze ingrijpende mondiale ontwikkelingen vragen om nieuw nationaal én Europees beleid. Hoe kijken de Nederlandse politieke partijen naar deze uitdagingen, in het licht van de Europese parlementsverkiezingen van 6-9 juni?

In de Clingendael Spectator-serie ‘Richting geven aan Europa’ beantwoorden de Europese lijsttrekkers van twaalf politieke partijen1 vijf prangende vragen. In deze aflevering geven ze antwoord op de tweede vraag: Is er noodzaak voor een geopolitieke Europese Unie, en wat zou dat betekenen (bijvoorbeeld op defensiegebied of in termen van economisch concurrentievermogen)?

GroenLinks-PvdA: Bas Eickhout

De tijd van kijken naar de EU als een uitsluitend economisch samenwerkingsverband is echt voorbij en ronduit naïef

Er is een steeds grotere noodzaak voor een meer geopolitieke Europese Unie. De tijd van kijken naar de EU als een uitsluitend economisch samenwerkingsverband is echt voorbij en ronduit naïef. Met oorlog(en) aan de grenzen van Europa en ook de economische politiek die landen als China en de VS bedrijven, moet de EU zich opstellen als een geopolitieke speler.

Zo moet er samenwerking tussen en integratie van onze krijgsmachten plaatsvinden. En moeten we grote stappen zetten richting gezamenlijke Europese ontwikkeling, aankoop en onderhoud van wapensystemen, zodat Europa meer veiligheid krijgt voor zijn geld.

Om economisch concurrerend te blijven moet Europa veel meer de handschoen opnemen op het gebied van industriepolitiek. Er moet een Europees gecoördineerde ombouw komen van vervuilende, fossiele sectoren naar kansrijke maakindustrieën voor de toekomst. Door samen te werken kan Europa de schaarse ruimte en middelen optimaal inzetten. Met onder meer een fonds dat 1 procent van het totale BBP van de EU omvat, moet Europa deze ombouw financieel ondersteunen om te zorgen dat de sectoren concurrerend blijven met industrieën buiten de EU.

VVD: Malik Azmani

De EU moet militair in staat zijn problemen in de eigen achtertuin op te lossen

In een wereld waarin machtspolitiek de boventoon voert, moet de EU zich ontwikkelen tot een volwaardige geopolitieke speler, anders worden we een speelbal van andere grootmachten. Op defensiegebied betekent dit dat we allereerst weer een sterke defensie-industrie moeten opbouwen; daarnaast moeten we fors meer gezamenlijk materieel inkopen. De EU moet militair in staat zijn problemen in de eigen achtertuin op te lossen, maar daarvoor moeten we nog fors investeren in grote wapensystemen en operationele inzetbaarheid waarvoor we nu nog te afhankelijk zijn van de VS. In die zin is een Europese pijler onder de NAVO onmisbaar.

Meer in den brede moeten we onze economie klaarstomen voor geopolitiek woelige tijden, waarin handel, belangrijke grondstoffen en toegang tot geavanceerde technologieën meer en meer worden bepaald door geopolitieke verhoudingen. Met andere woorden, we moeten ook op economisch vlak autonomer worden en ongewenste afhankelijkheden afbouwen.

D66: Gerben-Jan Gerbrandy

Een belangrijke stap is het aanstellen van een Eurocommissaris voor Veiligheid en Defensie die toeziet op het versterken van de Europese defensie-industrie en gezamenlijke Europese defensieaanbestedingen

Een Europa dat meer verenigd en assertiever is op het internationale toneel; dat in staat is zijn economische, diplomatieke en militaire capaciteiten in te zetten om de mondiale aangelegenheden te beïnvloeden, zijn belangen te beschermen en zijn waarden te bevorderen en uit te dragen. Dit is het Europa dat noodzakelijk is.

Realisatie van een dergelijke geopolitieke Unie kan via verschillende wegen, zoals via een meer geïntegreerde Europese defensiestrategie. Een belangrijke stap hierin is bijvoorbeeld het aanstellen van een Eurocommissaris voor Veiligheid en Defensie die toeziet op het versterken van de Europese defensie-industrie en gezamenlijke Europese defensieaanbestedingen.

Daarnaast blijft het verwezenlijken van strategische autonomie op kritieke gebieden zoals digitale en groene technologieën en kunstmatige intelligentie van belang. Dit moet in onze ogen gepaard gaan met het stimuleren van innovatie en concurrentievermogen, zoals uitgebreidere handelsovereenkomsten en, niet onbelangrijk, een coherenter en besluitvaardiger EU-buitenlandbeleid waarmee de Europese Unie een serieuze actor wordt op het geopolitieke schaakbord.

Volt: Reinier van Lanschot

Een soeverein Europa geeft Nederlanders betekenisvolle zelfbeschikking

Een soeverein Europa geeft Nederlanders betekenisvolle zelfbeschikking. Wij zijn op termijn voor een Europese krijgsmacht als sterke pilaar binnen de NAVO, zodat onze veiligheid niet langer afhankelijk is van de Verenigde Staten. Op korte termijn moet Oekraïne de oorlog winnen. Dat betekent ambitieuze opschaling, integratie en standaardisatie in de Europese defensie-industrie, zodat we bijvoorbeeld niet zeventien soorten maar één soort tank in heel Europa produceren. Dit moet worden gefinancierd via gezamenlijke Europese obligaties, en met de Europese Commissie die contracten voor materieel uitzet, zoals voor vaccins tijdens de coronapandemie en voor energie na 2022 al is gebeurd.

Alleen met een sterke en groene Europese economie die onze biodiversiteit omarmt, kunnen we onze eigen toekomst blijven bepalen in een wereld van sterke concurrentie vanuit bijvoorbeeld China en de VS. Dit betekent Europese kapitaalmarkten, Europees industriebeleid en een fiscale unie, zodat met een gezamenlijk speelveld innovatieve en grootschalige Europese sectoren kunnen ontstaan die op ons continent blijven, vooral in de groene en digitale economie.

CDA: Tom Berendsen

Europa is gaan toekijken terwijl de VS onze veiligheid garandeerde, Rusland ons van goedkope energie voorzag en China onze spullen maakte

Politici en bestuurders, nationaal en Europees, zijn naïef geweest en hebben onvoldoende geleverd. Europa is gaan toekijken terwijl de VS onze veiligheid garandeerde, Rusland ons van goedkope energie voorzag en China onze spullen maakte. We zijn te afhankelijk en te kwetsbaar geworden, en die afhankelijkheid wordt tegen ons gebruikt. De Europese Unie moet versneld geopolitiek volwassen worden. We moeten onszelf kunnen verdedigen, onszelf van energie kunnen voorzien, grip krijgen op migratie én zelf produceren wat we nodig hebben voor de economie van de toekomst, op een duurzame manier.

Dat betekent op het gebied van defensie samen munitie produceren, inkopen en ontwikkelen. Dat betekent met groene industriepolitiek onze industrie verduurzamen terwijl we de productie en banen in Europa houden. Samen investeren in strategische sectoren zoals batterijen, computerchips en kritische grondstoffen. En dat betekent oneerlijke concurrentie van Chinese bedrijven tegengaan en Chinese actoren actiever weren uit kritische infrastructuur zoals havens en communicatienetwerken.

BBB: Sander Smit

Meer én eerlijkere internationale handel is voor BBB een belangrijke soft power van de EU

BBB is niet slechts een partij voor de regio’s maar ook een geopolitieke partij. Een geopolitieke Europese Unie begint met een gunstiger vestigingsklimaat. Meer én eerlijkere internationale handel is voor BBB een belangrijke soft power van de EU. We zijn beducht voor ondermijning door staatsgeleide en -gesteunde concurrenten en voor te protectionistische industriepolitiek.

Ook bepleit BBB wederopbouw van de defensie-industrie. BBB bewaakt het belang van Nederland bij defensieopdrachten en is tegen gemeenschappelijke schulden. Defensiesamenwerking verdiepen we met NAVO-bondgenoten en niet in een Europees leger.

Minder voedsel maken is geostrategisch gevaarlijk. Na decennialange verkwanseling van defensie is de Europese Unie bezig de voedselzekerheid te ondermijnen. Nederland blijft een onmisbare exporteur van landbouwproducten. Geopolitiek is dagelijkse realiteit voor het agrovoedingscomplex, dat minstens 55 procent van ons nationaal handelsoverschot oplevert.

Een geopolitieke EU controleert buitengrenzen en migratiestromen. BBB Realpolitik bepleit strategische partnerschappen met onder meer Afrikaanse landen. BBB wil migratiedeals voor volledige verplaatsing van asielprocedures én -opvang naar veilige derde landen.

SGP: Bert-Jan Ruissen

De EU moet haar belangen en markt beter beschermen tegen ongewenste buitenlandse invloeden, met name op het gebied van vitale infrastructuur

Voor sommige goederen, energie en grondstoffen is de Europese Unie te afhankelijk van andere landen. De SGP vindt dat de EU haar belangen en markt beter moet beschermen tegen ongewenste buitenlandse invloeden, met name op het gebied van vitale infrastructuur.

Ook moet de EU strategische samenwerking aangaan met gelijkgezinde partners zoals de Verenigde Staten, Australië, Japan, Zuid-Korea en het Verenigd Koninkrijk. De SGP wil de trans-Atlantische band verder versterken. Tevens moet de ingezette verbetering van relaties met landen in Zuidoost-Azië voortgezet worden. Ook dient de EU verder te investeren in gelijkwaardige relaties met Afrikaanse landen.

De SGP vindt dat de Europese interne markt beschermd moet worden tegen verstorende buitenlandse subsidies. Oneerlijke concurrentie van buitenlandse bedrijven met overheidssubsidies moet worden voorkomen. Een eigen kenniseconomie en maakindustrie zijn onontbeerlijk. Europese defensiesamenwerking kan, in aanvulling op de NAVO, meerwaarde hebben rondom bijvoorbeeld civiel-militaire inzet, interoperabiliteit en de ontwikkeling en aanschaf van capaciteiten.

NSC: Dirk Gotink

Ongeacht wie er in het Witte Huis komt volgend jaar, moet de EU strategisch onafhankelijker worden op gebieden als defensie, medicijnen, technologie en met de energietransitie

Onze Europese rechtsstaat en waarden staan onder druk, zowel van binnenuit als van buitenaf. Zo moeten we samen de vrije democratie van Europa verdedigen en voluit steun bieden aan Oekraïne. Dat betekent dat de Europese defensie-industrie moet worden versterkt. Ongeacht wie er in het Witte Huis komt volgend jaar, moet de Europese Unie strategisch onafhankelijker worden op gebieden als defensie, medicijnen, technologie en met de energietransitie.

Tegelijkertijd moeten we niet naïef zijn en bijvoorbeeld het vetorecht op toetreding niet afschaffen. We zijn nu al niet in staat de rechtsorde binnen de EU te handhaven, laat staan als er nieuwe landen puur om geopolitieke redenen worden toegelaten.

SP: Gerrie Elfrink

We moeten de internationale rechtsorde bevorderen, in het belang van vrede, veiligheid, welvaart en welzijn van alle wereldburgers

Op geopolitiek vlak is het noodzakelijk dat Europese landen een positieve rol spelen in wereldwijde vrede, stabiliteit, sociale gelijkheid en duurzaamheid. We moeten de internationale rechtsorde bevorderen, in het belang van vrede, veiligheid, welvaart en welzijn van alle wereldburgers.

Samenwerken over de grenzen verbindt landen en verkleint de kansen op conflicten. Door internationale samenwerking maken we de wereld stabieler, veiliger en welvarender. Een Europa van vrede en veiligheid is een baken voor de rest van de wereld. Een Europa dat vooral bezig is met het verspreiden van een neoliberale politiek brengt die samenwerking juist in groot gevaar.

CU: Anja Haga

Om geloofwaardig te kunnen opereren op het geopolitieke toneel moeten we gezamenlijk gaan investeren in defensie

Ja, als dat betekent dat een geopolitieke Unie over meer gaat dan alleen diplomatie en ook coherent beleid op andere terreinen vereist. Om geloofwaardig te kunnen opereren op het geopolitieke toneel moeten we gezamenlijk gaan investeren in defensie. De ChristenUnie pleit voor een Europese commandostructuur en inwisselbare wapensystemen die lidstaten in staat stellen gezamenlijk daadkrachtig op te treden. Besluitvorming over de inzet van man-/vrouwkrachten blijft via de lidstaten verlopen. Op die manier kunnen we een sterke Europese pijler binnen de NAVO vormen.

Het is geopolitiek van belang om ervoor te zorgen dat de verduurzaming van de Europese economie ook onze geopolitieke belangen dient. Dit betekent dat we duidelijke internationale normen stellen door handelsafspraken, de koolstofheffing aan de grens uitbreiden, en ruimte te geven aan strategische sectoren die Europa een voortrekkersrol bezorgen, zoals computerchips en innovatieve schone technologie.

FVD: Ralf Dekker

FVD is een voorstander van soevereine natiestaten die gaan over hun eigen beleid

Wat FVD betreft is er zeker geen noodzaak voor een geopolitieke Europese Unie. FVD is een voorstander van soevereine natiestaten die gaan over hun eigen beleid, zowel op immigratie- als op defensie- en economisch gebied.

JA21: Michiel Hoogeveen

Het buitenlandbeleid behoort de lidstaten toe. (…) Maar de EU heeft natuurlijk wel een agenda te verdedigen omtrent handelsbeleid

Voor JA21 moet de Europese Unie over onze economische veiligheid gaan. Het buitenlandbeleid behoort de lidstaten toe. JA21 is dan ook voorstander van behoud van het vetorecht voor buitenlandbeleid in de Raad van de EU. We hebben gezien dat dat inzake Oekraïne goed gewerkt heeft.

Maar de EU heeft natuurlijk wel een agenda te verdedigen omtrent handelsbeleid. Als Europees Parlementslid heb ik meegewerkt aan het zogenaamde anti-dwanginstrument, zodat de EU zich kan verdedigen op handelsgebied tegen landen die EU-lidstaten onder druk zetten. Hierbij heb ik het idee verdedigd dat dit instrument in de handen van de Raad van de Europese Unie behoorde te liggen, wat werd overgenomen in de wettekst.

Daarnaast is het versterken van het economisch concurrentievermogen van de EU essentieel voor de komende jaren. Dit kan enkel worden bereikt door een agenda van competitiviteit centraal te stellen. Lage schulden, een sterke munt en minder regelgeving zijn hierbij de sleutelwoorden.

• 1De Clingendael Spectator heeft de lijsttrekkers van veertien politieke partijen benaderd, gebaseerd op de recente peilingen van IPSOS I&O. Twaalf lijsttrekkers hebben gereageerd: Bas Eickhout (GroenLinks-PvdA), Malik Azmani (VVD), Gerben-Jan Gerbrandy (D66), Reinier van Lanschot (Volt), Tom Berendsen (CDA), Sander Smit (BBB), Bert-Jan Ruissen (SGP), Dirk Gotink (NSC), Gerrie Elfrink (SP), Anja Haga (CU), Ralf Dekker (FVD) en Michiel Hoogeveen (JA21).