Richting geven aan Europa: Nationaal of Europees?

De Europese verkiezingen van 2024 vinden plaats in turbulente geopolitieke tijden. De oorlog in Oekraïne, oplaaiende conflicten in het Midden-Oosten, de Amerikaanse presidentsverkiezingen, de omgang met grootschalige migratie en klimaatverandering, en een toenemende economische en technologische concurrentiestrijd: deze ingrijpende mondiale ontwikkelingen vragen om nieuw nationaal én Europees beleid. Hoe kijken de Nederlandse politieke partijen naar deze uitdagingen, in het licht van de Europese parlementsverkiezingen van 6-9 juni?

In de Clingendael Spectator-serie ‘Richting geven aan Europa’ beantwoorden de Europese lijsttrekkers van twaalf politieke partijen1 vijf prangende vragen. In de laatste aflevering geven ze antwoord op de vijfde vraag: Wat is de ideale balans tussen Europees beleid en nationaal beleid van de lidstaten?

GroenLinks-PvdA: Bas Eickhout

De krachten waar we tegen op moeten boksen zijn momenteel te groot om aan de individuele lidstaten over te laten

Uiteraard moet je uitdagingen aanpakken op het niveau dat zo dicht mogelijk bij de mensen staat. Zaken als zorg en onderwijs zijn bij uitstek dingen die nationaal moeten worden opgepakt. Al is EU-afstemming hier ook van belang; zo zorgen we ervoor dat de kwaliteit hiervan overal gewaarborgd blijft en dat mensen zich eenvoudig tussen EU-landen kunnen verplaatsen.

Naast de onderwerpen die per definitie van belang zijn om op EU-niveau aan te pakken (denk aan klimaatverandering, mensenrechten, migratie, handel, etc.), vraagt deze tijd van geopolitieke onrust om een sterk Europa dat zich ook bezighoudt met defensie, industriepolitiek en desinformatie. De krachten waar we tegen op moeten boksen zijn momenteel te groot om aan de individuele lidstaten over te laten.

Om hier slagvaardiger in te worden is het ook van groot belang om de veto’s op het terrein van buitenlandbeleid af te schaffen. Zo worden we niet langer verlamd door de Viktor Orbáns van deze wereld die de EU willen verzwakken.

VVD: Malik Azmani

Door het vaak complexe karakter van grensoverschrijdende problemen is het zo dat de EU het meest geschikte orgaan is om hierover te besluiten

Ons uitgangspunt is dat we als liberalen voor een kleine, efficiënte en effectieve overheid zijn. Dat betekent onder andere dat besluiten zo dicht mogelijk bij de mensen genomen worden. Door het vaak complexe karakter van grensoverschrijdende problemen is het zo dat de EU het meest geschikte orgaan is om hierover te besluiten. Dat geldt bijvoorbeeld voor veiligheid, migratie, handel en klimaat. Dit vereist wel dat de lidstaten maximaal participeren in het Europese besluitvormingsproces. Langs de zijlijn roepen werkt niet in de EU.

Voor andere beleidsterreinen is dat echter niet het geval; er is geen noodzaak om sociale zekerheid op Europees niveau te willen regelen. Dat kan een lidstaat veel beter zelf doen. De VVD beoordeelt plannen, voorstellen en regels uit de EU met een hele simpele formule: maken die ons veiliger, vrijer en welvarender en biedt het meerwaarde om het Europees aan te pakken, dan steunen we deze.

D66: Gerben-Jan Gerbrandy

Als je Nederland op één wilt zetten, dan zet je Europa op één

Als je Nederland op één wilt zetten, dan zet je Europa op één. Dat geldt ook voor de balans in deze. Voor D66 is het belangrijk dat nationale parlementen veel beter inzicht krijgen in de besluitvorming van de Raad van de Europese Unie, en in het bijzonder van de Europese Raad. Zo kunnen zij hun rol in de democratische controle op Europese zaken beter vervullen.

Dat betekent ook dat de rol van nationale parlementen versterkt moet worden door in te zetten op betere samenwerking in de Europese Unie. Dat kan bijvoorbeeld betrekking hebben op informatie en toezicht.

D66 wil ook inzetten op het principe van subsidiariteit en de toetsing ervan op nationaal niveau: de EU voert alleen beleid wanneer haar optreden doeltreffender is dan optreden door een nationale, regionale of lokale bestuurslaag. Als het nationale parlement vindt dat het subsidiariteitsbeginsel geschonden wordt door een Europese wet, kan het bezwaar maken. Als dat bezwaar wordt gesteund door een derde van alle andere nationale parlementen, moet het voorstel worden aangepast.

Volt: Reinier van Lanschot

De EU zou gezamenlijk met één stem in de wereld moeten spreken en opereren, ook in de diplomatie en op het gebied van defensie

Net als in elk land werkt beleid het beste op het daarvoor meest geschikte niveau. De EU zou gezamenlijk met één stem in de wereld moeten spreken en opereren, ook in de diplomatie en op het gebied van defensie. Daarnaast moet de Europese Unie het voortouw nemen in het bevorderen van een ambitieuze en sociale groene toekomst, en in het benutten van de potentie van onze tot nu toe gefragmenteerde economie. Een onderontwikkeld aspect hierin is de rol van grensregio’s, waar meer onderlinge samenwerking – ondersteund vanuit de EU – tot veel natuurlijke economische groei en sociale cohesie kan leiden.

Ook moeten mensen – vooral jongeren – meer betekenisvolle inspraak krijgen in de politiek; niet via referenda, maar met permanente burgerberaden op elk bestuursniveau. Deze moeten financieel ondersteund worden zodat mensen uit elk onderdeel van de samenleving mee kunnen doen, en de uitslagen moeten bindend opgevolgd worden zodat er ook een goede reden is om mee te doen.

CDA: Tom Berendsen

Wij kiezen voor een Nederland dat in Europa aan tafel zit, de handen aan de knoppen heeft en richting geeft aan waar wij vinden dat Europa heen moet

De toekomst van Nederland ligt hoe dan ook in Europa. Het kan alleen goed met ons gaan als het ook goed gaat met de landen om ons heen. We delen een lotsverbondenheid. We horen bij elkaar. We delen een geschiedenis en een toekomst. Dat besef is diep verankerd in onze waarden en beginselen. Daarom kiezen wij voor een Nederland dat in Europa aan tafel zit, de handen aan de knoppen heeft en richting geeft aan waar wij vinden dat Europa heen moet.

Europees beleid moet zich daarbij richten op grote maatschappelijke uitdagingen als veiligheid, energie, migratie en het verminderen van afhankelijkheden. Op andere gebieden moet ruimte gelaten worden aan lidstaten en regio’s, en veel meer ingezet worden op doelsturing en maatwerk.

BBB: Sander Smit

BBB ziet dat de EU te weinig gevoel heeft voor deze delicate balans en eigenlijk altijd vraagt om meer – en ook meer neemt

De vraag naar de machtsverdeling tussen regio’s, landen en een centrale macht is even oud als de eerste beschavingen. Het gaat om een delicaat evenwicht tussen soevereiniteit en overdracht ervan. Vraag je te veel, dan loop je het risico dat de samenwerking uit elkaar valt. BBB ziet dat de Europese Unie te weinig gevoel heeft voor deze delicate balans en eigenlijk altijd vraagt om meer – en ook meer neemt. Dat is niet houdbaar en een bedreiging voor de Europese samenwerking.

BBB pleit daarom voor radicale subsidiariteit, in verticale juridische én horizontale bestuurlijke dimensie. BBB wil een EU die zich beperkt tot de kernopgaven, met name de ‘technische’ onderwerpen (interne markt, voedsel, industrie, buitengrenzen), maar wel open blijft voor flexibele pragmatische samenwerkingsvormen in kopgroepen. Op andere terreinen (medisch-ethische en culturele aangelegenheden) dient de Europese Unie geen bevoegdheden te krijgen, en deze op andere terreinen (sociaal beleid, natuur) evenmin verder naar zich toe te trekken.

SGP: Bert-Jan Ruissen

De steeds verdergaande Europese bemoeienis en integratie richting een federale ‘superstaat’ moet worden gestopt

De SGP kiest met volle overtuiging voor een EU van de lidstaten. De steeds verdergaande Europese bemoeienis en integratie richting een federale ‘superstaat’ moet worden gestopt. Ons uitgangspunt is dat de lidstaten vooropgaan en niet ondergeschikt zijn aan de EU. Waar nodig kunnen de lidstaten sterker staan door middel van goede samenwerking op Europees niveau.

De unanimiteitsregel moet blijven gelden rond fundamentele zaken als de EU-begroting, belastingen en defensiesamenwerking. Een gedegen besluitvormingsproces, met draagvlak bij de uitvoering, heeft de voorkeur boven snelle besluitvorming waarbij lidstaten zeggenschap kwijtraken of overruled worden. Lidstaten moeten kunnen terugvallen op een opt-out-bepaling.

NSC: Dirk Gotink

NSC streeft naar een evenwichtige aanpak binnen de EU: beperken waar nodig, versterken waar mogelijk

NSC streeft naar een evenwichtige aanpak binnen de Europese Unie: beperken waar nodig, versterken waar mogelijk. NSC wil de EU terug naar de basis en die basis goed uitvoeren. We willen meer samenwerking op het gebied van veiligheid, rechtsstaat, energie en migratie.

Maar ook wil NSC een Europa dat detailwetgeving, regeldruk en een groeiende begroting beperkt. Dat betekent dus dat de EU zich moet focussen op de kerntaken en dat nationale competenties ook echt nationaal blijven. Daarbij hoort ook een bescheiden begroting en een economisch beleid waarbij de EU economisch gezond wordt, zonder dat een schuldenunie ontstaat.

SP: Gerrie Elfrink

De EU is geknipt voor het aanpakken van grensoverschrijdende vraagstukken (…), terwijl lidstaten de vrijheid behouden om beleid te ontwikkelen dat past bij hun specifieke sociale en culturele contexten

De ideale balans in een democratische samenleving is dat beslissingen zo dicht mogelijk bij en in samenspraak met mensen genomen worden. Dit betekent dat we machtsoverdracht aan ‘Brussel’ kritisch moeten beschouwen.

De EU is geknipt voor het aanpakken van grensoverschrijdende vraagstukken zoals het tegengaan van belastingontwijking, het beperken van de macht van multinationals, de bescherming van consumenten en eerlijke handel, terwijl lidstaten de vrijheid behouden om beleid te ontwikkelen dat past bij hun specifieke sociale en culturele contexten.

Dit vereist een flexibele aanpak van Europese integratie, waarbij de autonomie van lidstaten wordt gerespecteerd maar ook de handelingssnelheid op Europees niveau wordt verhoogd. Samenwerking, solidariteit en respect voor verscheidenheid staan centraal.

CU: Anja Haga

Ook wanneer op onderwerpen Europese besluitvorming nodig is, willen we dat er ruimte is voor eigenheid van en verschillen tussen lidstaten, regio's en gemeenschappen

Ons uitgangspunt is: EU waar nodig, geen EU waar overbodig. De ChristenUnie staat voor het principe van subsidiariteit, waarbij een hogere bestuurslaag de zaken doet die niet op lager niveau geregeld kunnen worden. Het streven naar publieke gerechtigheid is hierbij voor de ChristenUnie een leidend motief. Concreet betekent dit dat de EU zich inzet voor het aanpakken van de grote grensoverschrijdende uitdagingen van dit moment: klimaatverandering, democratische rechtsstaat, migratiebeleid, belastingontwijking, een eerlijke (digitale) economie en buitenlandbeleid.

Op andere terreinen moet de Europese Unie zich terughoudend opstellen en de diversiteit tussen lidstaten respecteren, koesteren en bevorderen (bijvoorbeeld abortus, onderwijs en cultuur). Ook wanneer op onderwerpen Europese besluitvorming nodig is, willen we dat er ruimte is voor eigenheid van en verschillen tussen lidstaten, regio's en gemeenschappen. Zo krijgt eenheid in verscheidenheid kleur en wordt het een bron van kracht.

FvD: Ralf Dekker

Landen gaan over hun eigen wet- en regelgeving

Forum voor Democratie wil uit de Europese Unie en is van mening dat landen over hun eigen wet- en regelgeving gaan.

JA21: Michiel Hoogeveen

De EU is een internationale organisatie met als primaire taak het optimaal functioneren van de gemeenschappelijke markt

Wat JA21 betreft is de EU een internationale organisatie met als primaire taak het optimaal functioneren van de gemeenschappelijke markt. Dat wil zeggen dat beleidsterreinen die daar niets mee te maken hebben elders dienen te worden uitgevoerd.

De wereldoriëntatie van Nederland is wat JA21 betreft in te delen in drie pijlers. Allereerst is er de Europese Unie, die onze economische veiligheid garandeert en daarmee de bestaanszekerheid van Europese burgers ondersteunt. Daarnaast is er de NAVO, die gaat over onze militaire veiligheid. En ten slotte is er de Nederlandse soevereiniteit, waarbij de regering opkomt voor de belangen van Nederland en de bevolking. Het handelen van de regering wordt gelegitimeerd door de Nederlandse bevolking middels verkiezingen. Alleen zo kan een goede werking van de democratie worden gewaarborgd.

• 1De Clingendael Spectator heeft de lijsttrekkers van veertien politieke partijen benaderd, gebaseerd op de recente peilingen van IPSOS I&O. Twaalf lijsttrekkers hebben gereageerd: Bas Eickhout (GroenLinks-PvdA), Malik Azmani (VVD), Gerben-Jan Gerbrandy (D66), Reinier van Lanschot (Volt), Tom Berendsen (CDA), Sander Smit (BBB), Bert-Jan Ruissen (SGP), Dirk Gotink (NSC), Gerrie Elfrink (SP), Anja Haga (CU), Ralf Dekker (FVD) en Michiel Hoogeveen (JA21).